نویسنده: سيد‌عباس حسيني
درحالي‌كه روسيه روز جمعه 25 فروردين ميزبان يك نشست مهم منطقهاي پيرامون تحولات افغانستان به خصوص پيدا كردن راه‌هاي رسيدن به صلح در اين كشور بود، وزارت دفاع امريكا پنج‌شنبه شب اعلام كرد كه از بزرگ‌ترين بمب غيرهسته‌اي اين كشور در نبرد باگروه داعش در شرق افغانستان استفاده كرده است. اين خبر، فضايي از بهت و حيرت را در سراسر جهان و به ويژه در افغانستان به وجود آورده است.
نيروهاي امريكايي از چند هفته پيش همراه با نيروهاي ويژه ارتش افغانستان، درگير يك نبرد شديد با گروه داعش در استان ننگرهار هستند. نقش نيروهاي امريكايي در اين مبارزه، بيشتر حمايت هوايي بوده است و حالا اين نيروها براي اولين‌بار از بزرگ‌ترين بمب غيرهسته‌اي خود كه داراي 11تن وزن بوده و از آن به عنوان مادر بمب‌ها ياد كرده، در اين جنگ و براي از بين بردن يك پناهگاه تونلي استفاده كرده‌اند. رياست جمهوري افغانستان با استقبال از اين حمله اعلام كرده كه از اين حمله آگاه بوده و در هماهنگي با اين كشور صورت گرفته است، اما حامد كرزي، رئيس‌جمهور پيشين افغانستان گفته است كه اين بمب نه به منظور هدف قرار دادن مواضع داعش، بلكه براي آزمايش تسليحاتي امريكا به كار رفته است. در جبهه مقابل، معاون كميسيون اموردفاعي دوماي روسيه در واكنش به استفاده از اين بمب، گفته است كه اين اقدام امريكا بيشتر بيانگر تمايل امريكا براي به نمايش گذاشتن قدرت نظامي‌اش است تا مبارزه با داعش. در اين ميان، سؤال جدي كه روزنامه واشنگتن‌پست مطرح كرده، اين است: «باتوجه به اينكه اين بمب براي نفوذ در مكان‌هايي مثل تونل و غار طراحي نشده، مشخص نيست كه چرا ارتش امريكا از اين نوع بمب استفاده كرده است؟!»
به نظر مي‌رسد پس از حمله موشكي امريكا به پايگاه هوايي در سوريه و تشديد تنش‌ها ميان امريكا و روسيه، اين‌بار يك رقابت ديگر در ميدان افغانستان شكل گرفته است و اين كشور بار ديگر جايگاهش را در بازي بزرگ ميان غرب و شرق باز مي‌يابد. امريكا با حمله موشكي به يك پايگاه هوايي ارتش بشار اسد، خشم روسيه را - كه روند تحولات در سوريه را دگرگون ساخت - برانگيخت و حالا كه اين كشور در حال بازي كردن يك نقش جديد در افغانستان است، امريكا اين‌گونه به استقبال نشست مسكو در مورد افغانستان مي‌رود، هرچند بايد گفت كه نقش روسيه در افغانستان تاكنون همانند نقش اين كشور در سوريه نيست، اما به نوعي در حال تبديل شدن به يك مهره كليدي در صفحه شطرنج تحولات امنيتي و سياسي افغانستان است. تحولات امنيتي افغانستان در دو سال اخير، به خصوص در شمال اين كشور، به گونه نگران‌كننده‌اي براي روسيه پيش مي‌رود.
اين تحولات نشان مي‌دهد مسئله جابه‌جايي هسته‌هايي از داعش در شمال افغانستان و در همسايگي كشورهاي آسياي مركزي و حتي روسيه، يك موضوع جدي است، اما حكومت افغانستان به گونه‌اي اين تهديد و نگراني روسيه را جدي نگرفته است. در شرايط كنوني، گروه داعش و مبارزه نيروهاي امنيتي افغانستان و همپيمان امريكايي آن با اين گروه، در ننگرهار متمركز است اما در كنار اين جبهه، از پاييز گذشته، هشدارها و همچنين نشانه‌هايي در مورد نفوذ و حضور داعش در استان‌هاي شمالي افغانستان داده شده است. ژنرال عبدالرشيد دوستم، معاون اول رياست جمهوري افغانستان، سال گذشته و در آخرين حضور نظامي خود در جبهه‌هاي جنگ استان فارياب، هشدار داده بود كه تلاش‌هايي براي جابه‌جايي بيش از 7هزار نيروي وابسته به داعش در شمال افغانستان جريان دارد. روسيه بر اين باور است كه اين طرح، با حمايت امريكا در حال عملي شدن است. در سايه همين نگراني‌هاي روسيه از نفوذ و حضور گسترده داعش در شمال افغانستان، اين كشور جداي از رابطه‌اي كه با طالبان برقرار و با پاكستان گفت‌وگو كرده، سلسله نشست‌هايي را با حضور كشورهاي بزرگ منطقهاي پيرامون تحولات افغانستان برگزار كرده است. نشست 25 فروردين در مسكو، سومين نشستي بود كه پيرامون تحولات افغانستان برگزار شد. در اين نشست، علاوه بر افغانستان، كشورهاي مهمي چون ايران، پاكستان و هند نيز حضور داشتند، اما غايب بزرگ اين نشست، امريكاست كه با ديده شك به رويكرد اخير روسيه در افغانستان مي‌نگرد و اين كشور را متهم مي‌كند كه به دنبال مشروعيت دادن به طالبان است.
استفاده امريكا از بزرگ‌ترين بمب غيرهسته‌اي خود در افغانستان، پيام روشني به نشست مسكو و تلاش روسيه براي ايفاي يك نقش برجسته در افغانستان دارد. امريكا با عدم شركت در نشست مسكو و استفاده از بزرگ‌ترين بمب غيرهسته‌اي خود نشان داد كه كماكان راهبرد غالب در اين كشور، يك راهبرد نظامي و جنگي و در دستان امريكاست. متأسفانه امريكا در طول 15 سال گذشته، هيچ راهبرد جدي و مشخص پيرامون مسئله صلح افغانستان نداشته است؛ مسئله‌اي كه بارها مورد انتقاد حامد كرزي قرار داشته است. تلاش‌هاي روسيه براي گفت‌وگوهاي منطقهاي با محوريت صلح افغانستان و زمينه‌سازي براي گفت‌وگو با طالبان، جدي‌ترين نوع تلاش‌ها در سال‌هاي گذشته در اين حوزه به حساب مي‌رود، اما امريكا به دنبال ناكام گذاشتن اين گفت‌وگوهاست.
نكته قابل توجهي كه پيرامون مسئله افغانستان، به خصوص براي روسيه مطرح است، اينكه آيا اين كشور مي‌تواند به تنهايي و بدون حضور امريكا، نقش مؤثري در تحولات اين كشور بازي كند؟! بايد گفت كه روند تحولات افغانستان و نقشي كه روسيه در اين كشور در حال بازي است، كمتر شباهتي به روند تحولات سوريه دارد و به نظر مي‌رسد فضا در افغانستان، تا اندازه‌اي برخلاف روند تحولات سوريه باشد. امريكا كشوري است كه در محور اهداف بزرگ منطقهاي و راهبردي خود در افغانستان، بيش از 15 سال در اين كشور حضور دارد، اما اين نكته را نيز بايد مدنظر داشت كه روند تحولات اين كشور، به خصوص پس از سال 2015 و ظهور داعش در افغانستان، به گونه نگران‌كننده‌اي براي روسيه نيز پيش مي‌رود. در اين ميان، فضاي رقابت به وجود آمده ميان اين دو كشور در افغانستان، درصد موفقيت هر كدام را كاهش داده و نگراني‌ها را از وخامت اوضاع امنيتي اين كشور افزايش داده است.
