مساحت استان كردستان 29هزار و 137كیلومترمربع و دارای 227كیلومتر مرز مشترك در قسمت غربی با كشورعراق است. این استان دارای 10شهرستان است که هر کدام از آنها آثار باستانی و طبیعی ویژه‌ای دارند که می‌توان به روستای پالنگان در کامیاران، قلعه قم‌چقای در بیجار، دریاچه زریبار "بزرگترین دریاچه آب شیرین جهان" در مریوان، مسجد دو مناره و تپه زیویه در سقز، غار کرفتو در دیواندره، قلعه شیدای نازار در دهگلان، روستاهای گردشگری در بانه، منطقه اورامانات در سروآباد، چشمه آب معدنی باباگرگر و حمام قصلان در قروه و عمارت‌های تاریخی در سنندج اشاره کرد.
***
پالنگان، ماسوله کردستان
روستای تاریخی پالنگان با چشم‌اندازی زیبا و خانه‌هایی پلکانی در دو طرف رودخانه‌ای قرار گرفته است که برای گردشگران خاطره خوشی را رقم می‌زند. روستای پالنگان رمان نانوشته و سرزمین ناشناخته‌ای است به دل تاریخ برمی‌گردد، به زمان شاهان سامانی و صفویه، خاندان کلهر و اردلان‌ها، روزهایی که به تاریخ پیوسته اما آثار آن هرچند کم رنگ، اما هنوز انسان را به خود پیوند می‌دهد. اینجا نه مانند شمال نامدار است و نه مثل پایتخت پر اتفاق. ساده و صمیمی به رنگ مردمان بی‌پیرایه‌اش و همین دلیل خوبی برای سفر کردن و رفتن به دل مردمانش است.روستای پالنگان در دهستان ژاوه‌رود، غرب کامیاران در دره تنگی‌ور در استان کردستان است. این روستا به گواه اهل فن قدمتی به درازی قبل از اسلام دارد. روستایی پلکانی که تا کنون چندین بار ویران شده و بار دیگر بنا شده است. روستای فعلی با بیش از یک‌هزار نفر جمعیت در 2 کیلومتری پالنگان قدیم بنا شده و بیش از 500 سال قدمت دارد. این روستا یکی از هفت روستای گردشگری استان کردستان است و چشمه‌ها و آبشارهای زیبا و دیدنیش به تنهایی می‌تواند بهانه‌ای برای سفر کردن به این دیار ناشناخته باشد. روستایی با معماری ویژه پلکانی که همانند دیگر روستاهای پلکانی ایران مانند ماسوله، زنوزق و گایکان چشم‌انداز منحصر به فردی دارد.رودخانه تنگی‌ور رودخانه خروشان تنگی‌ور که بخش اعظم آب خود را از چشمه‌ها که در فاصله 700 تا 800 متری جنوب شرقی آبادی قرار دارند تأمین می‌کند از میان آبادی می‌گذرد آن را به دو قسمت تقسیم کرده است. به واسطه خصوصیات آب رودخانه تنگی‌ور و این چشمه‌ها، بزرگترین مجتمع‌های پرورش ماهی در کنار این روستا ساخته شده است که بیشتر گردشگران را به سمت خود جذب می‌کند.
چشمه آب معدنی باباگرگر درمان‌گر بیماری‌های پوستی
بابا گرگر روستایی در 18 کیلومتری شمال شرقی قروه با قدمتی به درازای تاریخ و جاذبه‌هایی بکر و زیبا و امام‌زاده‌ای از نسل آفتاب بنام سید جلال‌الدین ابن سید معزالدین وجود دارد که در تمام منطقه کردستان مشهور است و مورد توجه تمامی اهالی از تشیع و تسنن بوده و حتی از سایر استان‌ها نیز برای زیارت آن به این استان سفر می‌کنند. تاریخ دقیقی از ساخت بقعه مشخص نیست، ولی به نظر می‌رسد که پیش از دوره حاکمیت دولت ترکی ـ آذربایجانی قاجار و توسط معماران محلی ساخته شده است. بنای اولیه آن به دوره صفویه بر می‌گردد بر اساس اطلاعاتی که از کتا‌ب‌های قدیمی به دست آمده، نسبت شریف آن حضرت با چند واسطه به امام محمد باقر علیه‌السلام می‌رسد.چشمه آب معدنی جوشانی از آثار طبیعی در کنار این امامزاده است که توجه مردم را به خود جلب کرده است. این چشمه آب معدنی که ترکیبی از گوگرد و آب است احتمالاً از دهانه یک آتشفشان خاموش بیرون می‌آید و برای درمان بسیاری از بیماری‌ها پوستی مفید است، آب چشمه از دل زمین می‌جوشد و در استخر دایره‌‌ای شکل جمع می‌شود و منظره جالبی را به وجود آورده است و مشابه آن را می‌توان در پیر صالح بیجار و کامیاران دید. در این محل چشمه‌هاى آهک‌ساز فراوان، برجستگى‌هایى به وجود آورده‌اند که مشهورترین آنها اژدها نام دارد. این پدیده در حدود 300 متر طول، 5 متر ارتفاع و پهنایى بین 4 تا 7 متر دارد.
دریاچه زریبار
دریاچه زریوار "زریبار" در شهرستان مریوان واقع است که فاصله آن تا مرکز استان کردستان 135 کیلومتر و از شهر مریوان کمتر از 3 کیلومتر فاصله دارد، این دریاچه در ارتفاع یک‌هزار و 285 متری از سطح دریا قرار گرفته و طولش حداکثر 5 کیلومتر و عرض آن حداکثر 1.5 کیلومتر است.حجم آب زریوار 30 میلیون مترمکعب و عمق متوسط آن 3 متر است که در برخی نقاط تا هشت متر هم می‌رسد. آب دریاچه شیرین بوده و از جوشش چشمه‌هایی تأمین می‌شود و هیچ رودخانه‌ای به زریوار نمی‌ریزد.آب دریاچه زریوار اغلب سبز مایل به قهوه‌ای کم‌رنگ است، زریوار در همه فصول زیباست، حتی در روزهای سرد زمستان، سطح دریاچه کاملا یخ می‌بندد به حدی که می‌توان روی آن راه رفت و موتورسواری کرد به طوری که چشم‌انداز وصف‌ناپذیری به خود می‌گیرد.
قلعه زیویه به درازای 3500 سال قدمت
قلعه تاریخی و باستانی زیویه با عمری به درازای 3 هزار و 500 سال یکی از شاهکارهای معماری بشریت در سده نهم تا ششم پیش از میلاد در سقز است.این قلعه بر روی یک تپه که بر نواحی پیرامون خود اشرفیت کامل دارد، قرار گرفته و هم از نظر معماری و هم آثار هنری یکی از شاخص‌ترین مکان‌های دوره تاریخی محسوب می‌شود.براساس اطلاعات به دست آمده؛ قلعه زیویه احتمالاً مربوط به اقوام مانایی است که محل حکومتشان شمال غرب ایران بوده است.در سالنامه‌های آشوری برای نخستین بار از این بنای تاریخی نام برده شده است و بیان شده که به دنبال شورش و طغیان اقوام مانایی سده نهم تا ششم پیش از میلاد از طریق قلعه این تپه عملیات‌های جنگی صورت گرفته است.اعتبار و شهرت جهانی زیویه به سال 1325 باز می‌گردد. رابرت رایسون آمریکای در سال 1945 نخستین عملیات باستان‌شناسی را در این منطقه انجام داد.در فاصله سال‌های 1323 تا 1325 یک یهودی به نام ایوب‌رب نوع به مدت 8 سال اقدام به کاوش کرد به گونه‌ای که در طول این سال‌ها صدمات جبران‌ناپذیری متوجه این اثر باستانی شد.
عمارت خسروآباد سنندج یادآور عروسی تنها دختر فتحعلی شاه قاجار
عمارت خسروآباد بنایی تاریخی مربوط به سال 1223 هجری قمری است که توسط امان‌الله خان اردلان والی، حاکم کردستان در مساحت 6 هزار مترمربع ایجاد شده است. در دوره قاجار نظریات گوناگونی در خصوص این بنای عظیم و مقر حکومتی کردستان وجود دارد بطوریکه بعضی صاحب‌نظران قسمت شرقی بنا را که قصر نامیده شده مربوط به دوران زندیه و توسعه و تکمیل آن را مربوط به امان‌الله خان اردلان می‌دانند. حوض بسیار بزرگ صلیبی شکلی نیز در وسط این مجموعه بر زیبایی آن افزوده است که در نوع خود بی‌نظیر است.خواستگاری از دختر فتحعلی شاه قاجار توسط امان‌الله‌خان در سال 1232 برای پسرش خسروخان که بیشتر با جنبه سیاسی صورت گرفت و زندگی مستوره اردلان به عنوان نخستین زنی مورخ و تاریخ‌نویس جهان که جزو شاعران بزرگ و برجسته است دو اتفاق مهم تاریخی در این بنا بوده که موجب شهرت بیش از پیش آن در بین مردم شده است.مراسم عروسی حُسن‌جهان تنها دختر فتحعلی شاه قاجار با خسروخان پسر امان‌الله‌خان حاکم وقت کردستان در سال 1232 هجری قمری در این کاخ برگزار شد.
خانه کرد نماد زندگی مردم کردستان
موزه مردم‌شناسی مناطق کردنشین یا «خانه کرد» بزرگترین موزه مردم‌شناسی مربوط به یک قوم در ایران است و به عنوان نمادی از هویت فرهنگی اقوام کرد و گنجینه مردم‌شناسی مردم کرد از با ارزش‌ترین آثار فرهنگی و تاریخی کردستان محسوب می‌شود.عمارت‌آصف ۴ هزار مترمربع عرصه و اعیانی دارد و در زمره خانه‌های اعیانی مسکونی مورد توجه در معماری مسکن است که در سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۸۲۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.مکتب‌خانه، قلاب‌بافی، زیورآلات، بخش کشاورزی، مشاغل و فنون، بخش اسناد، نگارخانه، حیات ورودی، حمام، غرفه‌های زندگی شهری،عکس‌های تاریخی، اتاق خان، بخش پوشاک، غرفه شکار، غرفه صنایع دستی، غرفه بخش مطبخ زندگی روستایی، کتابخانه و مرکز اسناد از قسمت‌های مختلف موزه است.برای اسکان مسافران و بهره مندی آنها از این جاذبه های منحصر بفرد نیز تدابیری اندیشیده شده است. مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کردستان دراین خصوص اعلام کرد: 36 هتل، 26 مهمانپذیر، سه هزار منزل استجاری، کمپ های موقت با ظرفیت 61 هزار نفر، 200 مدرسه با ظرفیت روزانه 15 تا 20 هزار نفرو آماده سازی 80 واحد غذاخوری بین راهی اماده استقبال از مسافران و گردشگران نوروزی در استان است.رسول اشتودان افزود: ایجاد 35 دفتر خدماتی، 65 راهنمای گردشگری، تجهیز 10 ستاد گردشگری، راه اندازی 12 اکیپ نظارتی، تجهیز و آماده سازی 70 نمازخانه و سرویس بهداشتی و برپایی 30 سفر هفت سین در مبادی های ورودی، گردشگری از دیگر اقدامات انجام شده است.گفتنی است؛ 800 مورد از یک هزار و455 آثار تاریخی و باستانی کردستان در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
