جوان آنلاین: با اینکه طی چند ماه اخیر بار‌ها و بار‌ها اخباری در مورد خشک‌شدن کامل دریاچه ارومیه منتشر و تصاویر هوایی هم این امر را تأیید می‌کردند، اما بعد از بارش‌هایی که از اول بهمن‌ماه صورت گرفت، چشمه‌هایی در دل این اکوسیستم جوشید و با ورود آب، دریاچه ارومیه جان دوباره گرفت. نکته حائز اهمیت اینکه کارشناسان اعلام کرده‌اند جوشیدن چشمه‌های واقع شده در حاشیه یا بستر دریاچه بر اثر بارندگی اتفاقی طبیعی است و حتی مقامات رسمی ستاد احیای دریاچه نیز می‌گویند هر سال حدود ۱۰درصد سهم آب دریاچه از طریق منابع زیرزمینی و با جوشیدن این چشمه‌ها تأمین می‌شود، ولی، چون در این چند سال حوضه آبریز دریاچه به‌شدت درگیر خشکسالی بود، بارش‌های فراگیر اخیر کاری کرد تا این رخداد طبیعی بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
اخبار، گزارش و فیلم‌های منتشر شده طی روز‌های اخیر نشان می‌دهد تعدادی از چشمه‌های بستر دریاچه ارومیه که در سال‌های اخیر نسبتاً خشک شده بودند، به لطف بارش‌های خوب بهمن ماه از دل زمین جوشیده و بخش‌هایی از دریاچه را در حوالی شهرستان سلماس پر از آب کرده‌اند.
البته جوشیدن چشمه‌های بستر دریاچه اگرچه در سال‌های گذشته به دلیل کاهش بارندگی‌ها کمتر شده بود، اما اتفاق جدیدی نیست و حتی در سه سال خشک گذشته هم بعد از بارش‌های سنگین برف و باران در حوضه آبریز دریاچه بار‌ها شاهد جوشیدن آن‌ها بوده‌ایم.
آب‌ها در چاله‌های نمک
با توجه به بارندگی‌های بهمن ۱۴۰۲ در حوضه آبریز دریاچه ارومیه که بخش زیادی از آن به صورت برف بوده است، زمینه برای جوشیدن تعدادی از چشمه‌های واقع‌شده در حاشیه دریاچه در اطراف شهرستان سلماس فراهم شده و آب‌های حاصل از این چشمه‌ها روانه بستر دریاچه ارومیه در قسمت شمالی آن شده است.
آنطور که کارشناسان عنوان می‌کنند این جوشش آب هر سال اتفاق می‌افتاده و، چون دریاچه آب داشته به چشم نمی‌آمد، اما نکته مهم اینکه حجم آب‌های حاصل از جوشیدن چشمه‌ها به هیچ وجه به اندازه‌ای نیست که بتواند نقش مهمی در احیای دریاچه داشته باشد.
اظهارات مقامات رسمی ستاد احیای دریاچه نیز ثابت می‌کند که هر سال کمتر از ۱۰ درصد سهم آب دریاچه از طریق منابع زیرزمینی و با جوشیدن این چشمه‌ها تأمین می‌شود.
در همین رابطه دکتر سعید مرادخانی کارشناس محیط‌زیست به «جوان» می‌گوید: «جوشیدن چشمه‌های واقع‌شده در حاشیه یا بستر دریاچه ارومیه بر اثر بارندگی اتفاقی طبیعی است که در روز‌های اخیر هم شاهد آن بوده‌ایم، اما با توجه به اینکه در سه سال اخیر، حوضه آبریز دریاچه ارومیه به‌شدت درگیر خشکسالی بود، بارش‌های فراگیر اخیر باعث شده که این رخداد طبیعی بیشتر مورد توجه قرار گیرد.»
وی با تأکید بر اینکه حجم برداشت نمک‌های صنعتی از دریاچه ارومیه در شهرستان سلماس هم آنقدر زیاد بوده که چاله‌های بزرگی ایجاد کرده است، ادامه می‌دهد: «چاله‌های به وجود آمده در بستر دریاچه باعث شده که آب حاصل از جوشیدن چشمه‌ها بیش از پیش دیده شود، چراکه این آب بیشتر از گذشته قابلیت جمع شدن در بخش‌هایی از بستر دریاچه ارومیه را پیدا کرده است.»
اولین روز‌های دی‌ماه بود که دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه از پیش‌بینی رهاسازی یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب به سمت دریاچه ارومیه در بدترین شرایط بارشی خبر داد و می‌گوید: «با وزارت نیرو هماهنگی‌شده که تحویل آب در ورودی دریاچه ارومیه انجام شود و ایستگاه‌های سنجش نیز برای کنترل آب ورودی از رودخانه‌ها و سد‌ها به روزرسانی شده است.»
محمدصادق معتمدیان با بیان اینکه به رغم پیش‌بینی‌های هواشناسی مبنی بر بارندگی فرانرمال در سال آبی جاری، تاکنون نسبت به سال گذشته ۴/۲ درصد و در بلندمدت ۴۰ درصد کاهش بارندگی داشته‌ایم به رهاسازی آب از سد سیلوه به سمت کانی سیب و سپس دریاچه ارومیه در آخرین روز پاییز امسال اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «در کنار کاهش تبخیر و برداشت کم‌آب در فصل زمستان، دستگاه‌های متولی نیز برای صیانت از آب رهاسازی شده از کانی سیب به دریاچه ارومیه، سازماندهی می‌شوند.»
روند کاهشی بارش حوضه آبریز دریاچه ارومیه در ۵۰ سال اخیر به عنوان عامل تأثیرگذار در خشک شدن دریاچه نشان می‌دهد که از سال ۱۳۵۲ تا سال ۱۳۷۱ یک نمودار نزولی وجود دارد، اما در فاصله سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۴، وضعیت بارش بهبود نسبی یافته تا اینکه از سال ۱۳۷۴ کاهش بارش، شیب بسیار تندی داشته و از سال ۱۴۰۱ تاکنون هم به پایین‌ترین میزان در نیم قرن اخیر رسیده است.
اتفاق خارق‌العاده نیفتاده
با توجه به بارندگی‌های بهمن۱۴۰۲ در حوضه آبریز دریاچه ارومیه که خوشبختانه بخش زیادی از آن به صورت برف بوده است، زمینه برای جوشیدن تعدادی از چشمه‌های واقع‌شده در حاشیه دریاچه در اطراف شهرستان سلماس فراهم شده و آب‌های حاصل از این چشمه‌ها روانه بستر دریاچه ارومیه در قسمت شمالی آن شد. اگرچه باید توجه داشت که حجم آب‌های حاصل از جوشیدن چشمه‌ها به هیچ وجه به اندازه‌ای نیست که بتواند نقش مهمی در احیای دریاچه داشته باشد. «مطابق پایش‌های زیست محیطی و بررسی‌های کارشناسی، هیچ مورد غیرعادی و غیرطبیعی در دریاچه وجود ندارد و این دریاچه شرایط طبیعی و عادی خود را به عنوان یک اکوسیستم تالابی طی می‌کند.»
این‌ها بخشی از صحبت‌های رئیس اداره پارک ملی دریاچه ارومیه است که به انتشار ویدئو‌هایی در فضای مجازی از دریاچه ارومیه و جوشیدن چشمه اشاره کرده و می‌گوید: «دریاچه ارومیه همانند سایر اکوسیستم‌های تالابی متأثر از شرایط آب‌و‌هوایی و بارندگی‌هاست و وجود منابع آب زیرزمینی و چشمه‌های جوشان در بستر و حاشیه آن یک امر عادی و طبیعی است و در طول تاریخ حیات این دریاچه به یکی از منابع تأمین نیاز آبی آن مطرح بوده است و در فصول بارندگی این موضوع مشاهده می‌شود و موضوع جدید یا خارق العاده‌ای نیست.»
مرتضی داوودی ادامه می‌دهد: «براساس پایش‌های میدانی انجام شده و گزارش‌های کارشناسان محیط‌زیست هیچ‌گونه مورد غیرعادی در دریاچه ارومیه وجود ندارد و این اکوسیستم شرایط طبیعی و عادی خود را با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی طی می‌کند.»
حال خراب دریاچه محصول تصمیمات نادرست
دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه آب شور خاورمیانه در سال‌های گذشته به دنبال تصمیمات نادرست و تغییرات زیست‌محیطی ایجاد شده با کاهش سطح آب و خشکسالی روبه روشد. نگرانی عمده در موضوع فعالیت برای احیای دریاچه ارومیه معطوف به این است که روند اقدامات انجام شده، همواره سیر به جلو ندارد و تغییر در مدیران عالی و مدیران میانی به تغییر در پارادایم فکری منجر شده و در نتیجه رویکرد‌های چندگانه و عمدتاً غیرعلمی و فرافکنانه اتخاذ می‌گردد. امری که جز به تعویق افتادن امر احیای دریاچه ارومیه، به تبعات گسترده بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی منجر شده و به سرمایه‌سوزی اجتماعی در افکار عمومی منتهی می‌شود.
بعد از ایجاد کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه و آغاز انتقال آب از سد کانی سیب به این دریاچه در فروردین سال جاری بعد از ۴۸ ساعت بارندگی در محدوده دریاچه ارومیه به گفته دبیر این کارگروه، حجم ورودی آب به دریاچه از خط انتقال تونل کانی سیب و رودخانه گدار از ۳۵ مترمکعب در ثانیه فراتر رفته و به ویژه در حوضه آبریز و مناطق جنوبی استان، حجم آب دریاچه به مرز ۲ میلیارد مترمکعب رسید. این در حالی بود که حجم آب دریاچه در ۱۶ فروردین ۱۴۰۱ تا مرز ۳ میلیارد و ۵۰ میلیون مترمکعب برآورد شده بود. در آخرین روز فروردین ۱۴۰۲ و در شرایطی که ۵۴ روز از آغاز انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه می‌گذشت، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور خاورمیانه با کاهش میزان آب ورودی مواجه بود. در همان زمان هم اعلام شد که این اکوسیستم تا رسیدن به شرایطی بهتر نسبت به چند سال گذشته، هنوز راه درازی دارد.
مطالبه به حق مردم
احیای دریاچه ارومیه مطالبه به‌حق مردم است و نیازمند عزم ملی و همراهی مردم بوده و دولت سیزدهم در سخت‌ترین شرایط، اعتبارات خوبی را به این امر اختصاص داده است.
آن طور که مسئولان اعلام می‌کنند برنامه‌ریزی شده تا ۵۲ میلیون مترمکعب آب از تصفیه‌خانه ارومیه به سمت دریاچه رهاسازی شود. در صورت تکمیل تصفیه‌خانه شهر تبریز، ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب نیز از این تصفیه‌خانه به دریاچه ارومیه هدایت خواهد شد. در این میان تأمین آب شرب مردم و سپس حقابه بخش کشاورزی در اولویت بوده و در صورت افزایش بارندگی‌ها رهاسازی آب به سمت دریاچه ارومیه بیشتر خواهد شد. استاندار آذربایجان غربی با اشاره به افتتاح فاز نخست کانال بادین‌آباد در اوایل دی ماه می‌گوید: «۵۰ درصد از کانال ۵/۴ کیلومتری بادین آباد تکمیل شده و در نهایت این کانال پس از بهره‌برداری، ۱۸۰ میلیون مترمکعب آب را به کانی سیب و سپس به دریاچه ارومیه منتقل خواهد کرد.»
وی از تخصیص منابع قابل توجه ازسوی دولت سیزدهم برای تکمیل پروژه‌های سخت‌افزاری احیای دریاچه ارومیه خبر داده و تأکید می‌کند: «افتتاح فاز نخست کانی سیب و فاز سوم تصفیه خانه ارومیه و تکمیل سد چپرآباد در قالب مصوبات سفر ریاست جمهوری بوده و ۳ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان نیز برای تکمیل پروژه‌ها تخصیص یافته است. مهم‌ترین موضوع برنامه‌های نرم‌افزاری احیای دریاچه ارومیه، مدیریت منابع آبی بوده و اجرای طرح‌های جایگزینی کشت محصولات پرآب‌بر با کم آب‌بر، در قالب صیانت از معیشت مردم انجام خواهد شد.»
