جوان آنلاین: از هفتم اکتبر، یعنی همان زمانی که جنگ اسرائیل و حماس آغاز شد، صدا‌هایی در واشینگتن به شکلی فزاینده، دولت بایدن را به دلیل آنچه آن‌ها اجرای ناکافی تحریم‌های نفتی علیه ایران می‌دانند، سرزنش کردند و به همین دلیل لوایحی در کنگره امریکا پیشنهاد شد تا این دولت را وادار به اجرای مؤثرتر تحریم‌ها علیه صنعت نفت ایران کند. اگرچه تحریم گسترده‌ای که پس از تصمیم دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق امریکا مبنی بر خروج از برجام بر اقتصاد ایران اعمال شد همچنان پابرجاست، اما فروش نفت ایران افزایش یافته است، ضمن اینکه گزارش‌های داخلی حاکی است درآمد صادرات ترکیبات هیدروکربن ایران در سال ۲۰۲۲، مبلغ ۴۲ میلیارد دلار بوده که در مقایسه با ۲۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ و ۱۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ افزایش قابل توجهی داشته است.
افزایش فروش از زمان ترامپ
در چنین شرایطی، جمهوریخواهان اعم از تدکروز و یک گروه که از کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران حمایت می‌کرد می‌گویند که دولت بایدن عمداً فرار ایران از تحریم‌های فراسرزمینی ایالات متحده را نادیده گرفته است. حتی وال استریت ژورنال هم دولت بایدن را متهم کرد تحریم‌های نفتی مرتبط با ایران را اجرا نمی‌کند. این تصور که دولت وی عمداً اجازه فروش نفت ایران را می‌دهد، حتی در میان کارشناسان باتجربه انرژی نیز مطرح است، مثلاً هنری رم از مؤسسه واشینگتن برای سیاست خاور نزدیک تأکید داشت در حالی که کمپین فشار حداکثری هنوز برقرار است، بایدن به شیوه‌ای سازمان یافته آن را اجرا نکرده است. در شرایطی که صادرات نفت ایران در دوره دولت بایدن رشد قابل توجهی داشته است، داده‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد بازیابی فروش نفت ایران از سطوح بسیار پایین در اوایل سال ۲۰۲۰ و در واقع از زمانی آغاز شد که دولت ترامپ هنوز سر کار بود. اواخر همان سال، شرکت‌هایی که تجارت جهانی نفت را رصد می‌کنند، جهش قابل توجهی در صادرات ایران گزارش کردند. سه شرکت برجسته که تجارت جهانی انرژی را رصد می‌کنند به وال استریت ژورنال گزارش دادند صادرات نفت ایران در پاییز ۲۰۲۰ نسبت به اوایل همان سال بیش از دو برابر شده است.
بایدن هم در تحریم کوتاهی نکرد
باید در نظر داشت چنین وضعیتی به این معنا نیست که ایالات متحده در دوران بایدن رویکرد توأم با انعطافی را در پیش گرفته است. در واقع، دولت ترامپ آنقدر ایران را تحریم کرده بود که در آخرین سال ریاستش دولت اعلام کرد در اهداف تعیین‌شده در این زمینه کوتاهی نکرده است تا جایی که رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی وقت امریکا هم گفت مشکل موجود درباره کشور‌هایی مانند ایران این است که در حال حاضر آنقدر تحریم علیه این کشورها وجود دارد که می‌توان گفت کار چندانی باقی نمانده است، اما همه این‌ها بدان معنا نیست که دولت بایدن تلاشی برای کاهش سرعت فروش نفت ایران نکرده است. علاوه بر تحریم‌های جدید که شبکه‌های پتروشیمی و منافذ فرار از تحریم‌ها را هدف قرار می‌دهد، دولت بایدن در این راستا اقدام کرده است که کشورها، امتیاز برافراشتن پرچم‌های خود را برای کشتی‌های متهم به حمل نفت ایران لغو کنند.
تأثیر عضویت ایران در بریکس و شانگ‌های
درباره فراز و فرود‌های گفته شده، چند توضیح ضروری است؛ اول اینکه صادرات نفت ایران در طول سال‌های دولت ترامپ، نه تنها به دلیل تحریم‌ها بلکه به دلیل همه‌گیری کووید- ۱۹ و کاهش رشد اقتصاد جهانی کاهش یافته بود، به عبارتی، در حالی که ارقام کم صادرات ایران در این مدت، مدیون کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ بود، کاهش گسترده‌تر تقاضای جهانی هم در این زمینه نقش بسزایی داشت. دوم اینکه افزایش تقاضا پس از کاهش همه‌گیری، فشار‌های قیمتی جدیدی را ایجاد کرد و باعث شد پالایشگاه‌های کوچک و مستقل چین که همیشه به دنبال رقابت با غول‌های بزرگ‌تر پالایشگاهی دولتی می‌گردند، به دنبال نفت ایران باشند، چراکه ایران، نفت خود را با تخفیف عرضه می‌کند. عامل سوم به ارتقای همکاری ایران و چین در سال‌های اخیر مربوط است. دو کشور در مارس ۲۰۲۱ یک قرارداد همکاری اقتصادی ۲۵ ساله و اخیراً مجموعه‌ای از قرارداد‌ها را برای عملیاتی کردن این پیمان امضا کرده‌اند. ایران همچنین به توافقنامه همکاری شانگ‌های و گروه کشور‌های بریکس پیوسته است. چهارم اینکه طی دو دهه گذشته، چین راهبرد محتاطانه‌ای را در غرب آسیا دنبال کرده است که از پکن می‌خواهد خود را به عنوان یک مانع بزرگ برای طراحی‌های امریکا در منطقه معرفی نکند. هدف این راهبرد که به تعویق انداختن وخامت جدی روابط چین و امریکا بود، بدون شک بر تجارت چین و ایران اثر نزولی داشته است. در نهایت هم می‌توان به این نکته اشاره کرد که از زمان شروع کمپین تحریم‌ها علیه روسیه، بسیاری از بازیگران جدید در تحریم تجارت شرکت کرده‌اند. روسیه تاکنون بزرگ‌ترین اقتصادی است که به طور کامل هدف کمپین تحریم‌های غرب قرار گرفته است. همچنین در طول مدت زمان روی کار بودن دولت بایدن، کنترل‌های صادراتی علیه چین افزایش چشمگیری داشته است. از آنجا که تحریم‌ها به سلاح منتخب غرب در دوره جدید رقابت قدرت‌های بزرگ تبدیل شده‌اند، انگیزه‌های مالی بسیار بیشتری برای پکن، مسکو و شرکای تجاری آن‌ها از جمله ایران در سراسر جهان وجود خواهد داشت تا تجارت تحریم‌شده را تسهیل کنند.
در نهایت، توجیه افزایش فروش نفت ایران با تکیه بر اینکه دولت بایدن رویکرد ملایم‌تری در برابر ایران در پیش گرفته است، کافی نیست، زیرا مشخص نیست که اگر موضع تهاجمی‌تر دولت ترامپ تداوم داشت، نتیجه بهتری به دست می‌آمد. علاوه بر همه این‌ها همانطور که دست‌اندرکاران تحریم گفته‌اند، کشور‌های هدف تمایل دارند در یک دوره زمانی خود را با تحریم‌ها وفق دهند و به این ترتیب، تأثیر تحریم‌ها به اوج خود می‌رسد و سپس تا حدودی کاهش می‌یابد، به همین دلیل باید گفت برای ادامه یک بازی بی‌پایان، محدودیت‌هایی دارد.
علی احمدی، پژوهشگر تحریم و عضو اجرایی در مرکز سیاست امنیتی ژنو
منبع: فارین پالیسی
