جوان آنلاین: ورود بخش خصوصی به صنعت برداشت نفت و گاز ایران از جهت ورود فناوری‌های جدید در جهت تنوع روش‌های برداشت و همچنین دسترسی به بازار‌های مناسب در توسعه میادین نفت و گاز، به باور کارشناسان مهم است و چشم‌انداز مثبتی دارد. شرکت ملی نفت ایران انحصار توسعه میادین نفت و گاز کشور را در دست دارد که منجر به کنترل بازار تولید و قیمت نهایی فروش توسط دولت شده است. با این حال، تحولات اخیر و مصوبه مهم مجلس در برنامه هفتم توسعه سبب شده که این انحصار برای توسعه میادین نفت و گاز ایران شکسته شود و به شرکت‌های بخش خصوصی اجازه میدهد تا برای توسعه میادین رقابت کنند. انتظار می‌رود این تغییر به توسعه میادین مشترک نفت و گاز و ایجاد بازار رقابتی‌تر کمک کند.
جنبه‌های مهم شکست انحصار و اجازه به شرکت‌های بخش خصوصی جهت توسعه میادین نفت و گاز از جهات مختلف قابل بررسی است:
افزایش رقابت
شکستن انحصار در صنعت نفت و گاز ایران باعث ایجاد رقابت می‌شود که می‌تواند کارایی و نوآوری بیشتری را به همراه داشته باشد. با مشارکت شرکت‌های بخش خصوصی، احتمال بیشتری برای اتخاذ فناوری‌های پیشرفته و بهترین شیوه‌ها وجود دارد که منجر به بهبود کارایی عملیاتی و مقرون‌به‌صرفه بودن می‌شود. رقابت شرکت‌ها را تشویق می‌کند تا تکنیک‌های اکتشاف و استخراج خود را تقویت کنند و در نتیجه بهره‌وری و رقابت کلی صنعت را افزایش دهند. این به نوبه خود می‌تواند سرمایه‌گذاری و تخصص خارجی را جذب کند و رشد این بخش را بیشتر تقویت کند.
توسعه بازار‌های صادراتی و تنوع بخشیدن به مقاصد فروش
حذف انحصار راه را برای توسعه بازار‌های صادراتی ایران هموار می‌کند. با اجازه دادن به مشارکت بخش خصوصی، کشور می‌تواند از تخصص و منابع شرکت‌های مختلف استفاده کند و این امکان را به آن میدهد تا دامنه دسترسی خود را گسترش دهد و پایگاه مشتریان خود را متنوع کند. تنوع بخشیدن به مقاصد فروش با کمک گرفتن از سرمایه‌گذاری مستقیم مشتریان جهت توسعه یک راهکار متداول در توسعه تجارت نفت کشورهاست که برای کاهش وابستگی به یک خریدار و کاهش خطرات احتمالی مرتبط با نوسانات تقاضا یا عوامل ژئوپلیتیکی حیاتی است. با دستیابی به بازار‌های متعدد، ایران می‌تواند بر سر توافق‌های تجاری مطلوب مذاکره کند، مشارکت‌های بلندمدت برقرار کند و سهم بازار جهانی خود را افزایش دهد.
افزایش بهره‌وری و ظرفیت
مشارکت شرکت‌های بخش خصوصی در توسعه میادین نفت و گاز می‌تواند منجر به افزایش بهره‌وری و افزایش ظرفیت استخراج شود. شرکت‌های خصوصی اغلب دانش تخصصی، فناوری‌های پیشرفته و شیوه‌های مدیریت کارآمد را وارد می‌کنند که می‌تواند فرآیند‌های تولید را بهینه کند. از طریق به کارگیری تکنیک‌های مدیریت مخزن بهبودیافته، روش‌های بهبود یافته بازیابی و فناوری‌های پیشرفته حفاری، راندمان استخراج می‌تواند به طور قابل توجهی افزایش یابد. این افزایش بهره‌وری نه تنها به نفع صنعت است بلکه به رشد کلی اقتصادی کشور نیز کمک می‌کند.
توسعه درآمد‌های ارزی و تقویت نظام ارزی
شکستن انحصار در صنعت نفت و گاز می‌تواند تأثیر مثبتی بر توسعه درآمد‌ها و ارزآوری کشور داشته باشد. زمانی که شرکت‌های بخش خصوصی در بازار رقابت می‌کنند، می‌تواند منجر به سطوح تولید بالاتر شود و در نتیجه درآمدزایی برای شرکت‌ها و دولت افزایش یابد. این درآمد اضافی را می‌توان به بخش‌های مختلف از جمله توسعه زیرساخت‌ها، آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و برنامه‌های رفاه اجتماعی اختصاص داد که می‌تواند به توسعه کلی اجتماعی- اقتصادی کشور کمک کند. علاوه بر این، افزایش تولید و صادرات نفت و گاز نیز می‌تواند باعث تقویت پول کشور و بهبود تراز تجاری آن شود.
اهمیت شکستن انحصار شرکت ملی نفت در توسعه میادین نفت و گاز و همچنین امکان مشارکت بخش خصوصی در برداشت و بهره‌برداری از میادین کشور به خصوص میادین مشترک مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است.
افزایش رقابت و به‌کارگیری حداکثری از منابع در دسترس
حمید بهزادی بخش کارشناس حوزه سیاستگذاری با اشاره به اهمیت از انحصار خارج شدن کلیه فرآیند‌های توسعه نفت و گاز شامل شناسایی میدانی، برداشت، حمل و نقل و صادرات نفت خام و گاز به «جوان» می‌گوید: «انحصار تولید نفت و گاز در ایران شکسته شده است و اکنون بخش خصوصی اجازه حضور در کل زنجیره تولید را دارد. این موضوع شامل شناسایی میدانی، برداشت، حمل و نقل و صادرات نفت خام و گاز است. انتظار می‌رود این تغییر چشمگیر در سیاست مزایای متعددی برای صنعت نفت و گاز ایران به همراه داشته باشد.»
بهزادی بخش با اشاره به یکی از مزیت‌های کلیدی حذف انحصار در استخراج از میادین نفت و گاز کشور در زمینه افزایش رقابت‌پذیری کشور می‌افزاید: «یکی از مزایای کلیدی حذف انحصار استخراج از میادین گاز و نفت، افزایش رقابت‌پذیری است. هنگامی که چندین بازیگر در فرآیند تولید و استخراج درگیر می‌شوند، رقابت را تقویت می‌کند و منجر به نوآوری و بهبود کارایی می‌شود. با شرکت‌های بیشتر در این بخش، صنعت به عنوان یک کل پویاتر می‌شود و به تقاضا‌های بازار پاسخ میدهد.»
وی ادامه می‌هد: «علاوه بر این، باز کردن بازار نفت و گاز به روی بخش خصوصی امکان توسعه بازار‌های صادراتی ایران را فراهم می‌کند. پیش از این، با انحصار شرکت ملی نفت ایران، گزینه‌های صادراتی کشور محدود و تنها به تصمیمات دولت وابسته بود. با این حال، با وجود بازیگران مختلف در حال حاضر، ایران می‌تواند بازار‌های جدید را کشف کرده و منابع فروش خود را متنوع کند. این امر نه تنها پتانسیل درآمد را افزایش میدهد، بلکه اتکا به بازار واحد را کاهش میدهد و صنعت نفت و گاز ایران را در برابر شوک‌های خارجی مقاوم‌تر می‌کند.»
این کارشناس حوزه سیاستگذاری اقتصادی در رابطه با به کارگیری فناوری روز و سرمایه‌گذاری خارجی در تعامل شرکت‌های بخش خصوصی در زمینه توسعه میادین نفت و گاز می‌گوید: «افزایش مشارکت بخش خصوصی در صنعت نفت و گاز باعث بهبود بهره‌وری و ظرفیت تولید و استخراج نیز می‌شود. شرکت‌های خصوصی اغلب تخصص، فناوری و سرمایه گذاری را وارد می‌کنند که می‌تواند کارایی را افزایش داده و توسعه میادین نفت و گاز را تسریع کند. رقابت بین بازیکنان مختلف، هر شرکت را تشویق می‌کند تا عملیات خود را بهینه کند و خروجی را به حداکثر برساند. این در نهایت به نفع ظرفیت کلی تولید کشور است که منجر به درآمدزایی بیشتر می‌شود.»
بهزادی بخش با اشاره به اهمیت حذف این انحصار در زمینه پیامد‌های مثبت برای اقتصاد و نظام ارزی کشور می‌افزاید: «حذف انحصار استخراج نفت و گاز پیامد‌های مثبتی برای اقتصاد و ارز ایران دارد. با اجازه دادن به شرکت‌های خصوصی برای مشارکت، دولت می‌تواند از طریق مالیات و حق امتیاز درآمد بیشتری ایجاد کند. این به نوبه خود می‌تواند به توسعه زیرساخت‌ها، بخش‌های آموزشی و بهداشتی کشور کمک کند و به نفع کل جمعیت باشد. علاوه بر این، هجوم سرمایه‌گذاری خارجی و تخصص از شرکت‌های بخش خصوصی می‌تواند باعث تحریک رشد اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی و رونق بیشتر اقتصاد شود.»
وی خاطرنشان می‌کند: «شکسته شدن انحصار شرکت ملی نفت ایران در توسعه میادین نفت و گاز ایران پیامد‌های مهمی برای صنعت انرژی کشور دارد. با اجازه دادن به بخش خصوصی برای مشارکت در تمامی مراحل تولید، از شناسایی میدان تا فروش نفت خام، ایران می‌تواند از افزایش رقابت، توسعه بازار‌های صادراتی، بهبود بهره‌وری و افزایش درآمدزایی بهره‌مند شود. این تغییر سیاست نه تنها کارایی و اثربخشی صنعت نفت و گاز را افزایش میدهد، بلکه به توسعه کلی اقتصادی کشور نیز کمک می‌کند.»
پیامد‌های مهم توسعه‌ای برای ایران
فرشاد جامع کارشناس انرژی در رابطه با موضوع دسترسی به بازار‌های مناسب نفت و گاز برای ایران در جهت مقابله با تحریم‌های غرب به «جوان» می‌گوید: «موضوع دسترسی به بازار‌های مناسب برای توسعه میادین نفت و گاز بسیار مهم است. در مورد ایران، انحصار شرکت ملی نفت ایران پیامد‌های قابل توجهی بر بازار تولید و قیمت فروش نهایی نفت خام و گاز طبیعی داشت. با این حال، اخیراً انحصار شکسته شده و بخش خصوصی اکنون قادر به رقابت در توسعه این رشته‌ها است. این تغییر پتانسیل این را دارد که فرصت‌ها و مزایای بسیاری را برای صنعت نفت و گاز ایران باز کند.»
وی با اشاره به نوآوری و بهبود کیفیت ارائه خدمات به کمک ورود شرکت‌های بخش خصوصی به صنعت برداشت نفت و گاز ایران می‌افزاد: «یکی از مزایای کلیدی حذف انحصار استخراج نفت و گاز، افزایش رقابت‌پذیری این صنعت است. با ورود شرکت‌های بخش خصوصی به بازار، رقابت بیشتری ایجاد می‌شود که منجربه نوآوری و بهبود کیفیت خدمات می‌شود. بخش خصوصی توانایی وارد کردن فناوری‌ها و تخصص‌های جدید را دارد که منجربه روش‌های کارآمدتر و مؤثرتر استخراج می‌شود. این امر همچنین توسعه نیروی کار ماهر را تسهیل می‌کند و فرصت‌های شغلی را در این صنعت افزایش میدهد. در مجموع، افزایش رقابت به رشد و رقابت‌پذیری بخش نفت و گاز ایران در دو جبهه داخلی و بین‌المللی کمک خواهد کرد.»
وی ادامه میدهد: «یکی دیگر از مزایای مهم شکستن انحصار، پتانسیل توسعه بازار‌های صادراتی و تنوع در منابع فروش است. تحت انحصار، دولت بر بازار تولید و قیمت‌های فروش نهایی کنترل داشت و پتانسیل تنوع و نفوذ در بازار‌های بین‌المللی را محدود می‌کرد. با مشارکت بخش خصوصی، تمرکز بیشتری بر کاوش در بازار‌های جدید و تنوع بخشیدن به منابع فروش خواهد بود. این امر به کاهش اتکای ایران به یک خریدار و ایجاد بازار باثبات و مطمئن‌تر برای صادرات نفت و گاز کمک می‌کند. تنوع بخشیدن به منابع فروش همچنین مانعی در برابر نوسانات قیمت‌های جهانی نفت و گاز می‌کند و جریان درآمد پایدارتری را برای کشور تضمین می‌کند.»
فرشاد جامع با اشاره به استفاده کارآمدتر از منابع و فناوری با شکستن انحصار و مشارکت بخش خصوصی منجر به توسعه میدان‌های جدید و بهره‌برداری کارآمدتر تصریح می‌کند: «علاوه بر مزایای افزایش رقابت پذیری و تنوع بازار، افزایش بهره‌وری و ظرفیت تولید و استخراج نفت و گاز را نیز در پی‌خواهد داشت. مشارکت بخش خصوصی منجر به توسعه میدان‌های جدید و بهره‌برداری کارآمدتر از منابع موجود خواهد شد. با حضور بازیگران بیشتر در بازار، تمرکز بیشتری بر به حداکثر رساندن تولید و بهبود کارایی روش‌های استخراج خواهد بود. این امر منجر به افزایش تولید خواهد شد و ایران را به بازیگر مهم‌تری در بازار جهانی نفت و گاز تبدیل خواهد کرد. افزایش ظرفیت تولید نیز اثرات مثبتی بر اقتصاد کشور خواهد داشت، زیرا سبب درآمد‌های بیشتر، فرصت‌های شغلی و رشد اقتصادی می‌شود. علاوه بر این، شکستن انحصار بر ارز کشور تأثیر خواهد گذاشت. در حال حاضر، کنترل دولت بر بازار تولید و قیمت نهایی فروش، توانایی شرکت‌های بخش خصوصی را برای تجارت نفت خام و گاز طبیعی محدود کرده و این امر منجر به کمبود نقدینگی و دسترسی محدود به ارز خارجی شده است. با اجازه دادن به شرکت‌های بخش خصوصی برای رقابت و تجارت در این کالاها، در دسترس بودن ارز خارجی و نقدینگی کلی بازار افزایش می‌یابد. این امر تأثیر مثبتی بر ارز کشور و ثبات آن خواهد داشت.»
وی در پایان می‌گوید: «شکستن انحصار در صنعت نفت و گاز ایران، این پتانسیل را دارد که منافع و فرصت‌های قابل توجهی را به همراه داشته باشد. افزایش رقابت، تنوع بازار، بهبود بهره‌وری و ظرفیت و همچنین توسعه درآمد‌ها و ثبات ارز از جمله مزایای کلیدی این تغییر است. این امر باعث تقویت جایگاه ایران در بازار جهانی نفت و گاز و کاهش اتکا به یک خریدار خواهد شد. مشارکت بخش خصوصی به رشد و رقابت‌پذیری صنعت کمک می‌کند، فناوری‌ها و تخصص‌های جدید را به ارمغان می‌آورد و فرصت‌های شغلی ایجاد می‌کند. در مجموع، شکستن انحصار راه را برای توسعه میادین مشترک نفت و گاز به شیوه‌ای رقابتی‌تر و کارآمدتر هموار می‌کند و منجر به رشد بخش نفت و گاز ایران می‌شود.»
جمع بندی
تصمیم برای شکست انحصار در صنعت نفت و گاز ایران فرصت‌ها و مزایای بی‌شماری را به همراه دارد و مشارکت شرکت‌های بخش خصوصی رقابت را تقویت می‌کند که باعث کارایی، نوآوری و بهره‌وری می‌شود. متنوع کردن منابع فروش و توسعه بازار‌های صادراتی، موقعیت ایران را در بازار جهانی نفت و گاز تقویت می‌کند، اتکا به یک خریدار را کاهش میدهد و خطرات احتمالی را کاهش میدهد. علاوه بر این، افزایش درآمد‌های حاصل از این صنعت به رشد و توسعه کلی اقتصادی کشور کمک می‌کند. همانطور که ایران به سمت یک بخش نفت و گاز رقابتی‌تر و متنوع‌تر حرکت می‌کند، اطمینان از مقررات مؤثر، شفافیت و شیوه‌های رقابت منصفانه برای به حداکثر رساندن منافع بالقوه برای کشور و سهامداران آن ضروری است.
