یکی از اصلی‌ترین مباحث اقتصاد کلانی که در جهان چند سالی است مطرح شده، این است که از میزان ارزش دلار و نفوذش در مبادلات تجاری دنیا کاسته می‌شود، این در حالی است که دلار همچنان ۸۰ درصد از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده است، به همین دلیل می‌توان گفت زمانی که یک کشور در تجارت خود به جای ارز ملی از دلار استفاده می‌کند، این اجازه را به خود می‌دهد که امریکا آن را تحریم کند، با این حال، اما روسیه و چین برای کاهش وابستگی به دلار با یکدیگر همکاری می‌کنند. تجارت روبل و یوآن از زمان جنگ روسیه با اوکراین ۸۰ برابر شده است. ایران هم در مذاکرات با شرکای تجاری خود از دلارزدایی سخن به میان آورده است. برخی کشور‌های آفریقایی، خواهان تجارت با ارز‌های دارای پشتوانه فلزات ارزشمند هستند و برخی کشور‌های امریکای‌جنوبی نیز خواهان ارزی با پشتوانه ذخایر مس هستند. امارات‌متحده‌عربی و هند نیز در حال بحث درباره استفاده از روپیه برای تجارت کالا‌های غیرنفتی هستند.
در وضعیت فعلی کشور‌های عضو بریکس در نشست‌های اخیر خود از ایجاد ارز انحصاری خود صحبت می‌کنند و بسیاری از کشور‌های جهان نیز معاملات دوجانبه را با ارز غیردلاری انجام می‌دهند یا دست‌کم درباره آن بحث و تبادل نظر دارند. کارشناسان می‌گویند اعتیاد واشنگتن به تحریم‌ها تا حد زیادی عامل تسریع کاهش دلار است، در نهایت خطر تحریم، فهرست رو به رشدی از کشور‌ها نه تنها دشمنان بلکه متحدان و شرکا واشنگتن را از دلار دور کرده است.
از طرف دیگر اندیشکده ریسپانسیبل استیتکرافت امریکا تأکید کرد امریکا چه بخواهد چه نخواهد، روند دلارزدایی در حال انجام است و تنها راه برون‌رفت برای امریکا همکاری در اصلاح نظام پولی جهان با توافق کشور‌های در حال توسعه است. در غیر این صورت، امریکا با زوال کنترل‌ناپذیر برتری اقتصادی‌اش مواجه خواهد شد که عواقب فاجعه باری در پی خواهد داشت.
در جدیدترین مورد نیز وزارت اقتصاد آرژانتین اعلام کرد، این کشور آخرین پرداخت وام ۴۴ میلیارد دلاری‌اش به صندوق بین‌المللی پول را با یوآن انجام داد و از ذخایر حق برداشت ویژه (SDRs) استفاده کرد. سخنگوی دولت آرژانتین گفت: این پرداخت بدون استفاده از ذخایر دلاری بانک مرکزی انجام شده است. آرژانتین برای پرداخت این ۷/۲ میلیارد دلار از یک‌میلیارد دلار یوآن از خط سوآپ ارزی با چین و ۷/۱ میلیارد دلار ذخایر حق برداشت ویژه استفاده کرده است.
تمایل کشور‌های مختلف دنیا برای دلارزدایی
حجت‌الله فرزانی، کارشناس مسائل پولی و بانکی در خصوص دلازدایی در جهان به «جوان» می‌گوید: «در حال حاضر کشور‌های مختلف دنیا با توجه به اینکه مناسبات اقتصادی خود را بررسی کرده و سطوح برآورد‌های اقتصادی در خصوص شاخص‌های اقتصادی مخصوصاً شاخص‌های ارزی را محاسبه می‌کنند، تمایل زیادی به دلارزدایی دارند. از طرف دیگر یکجانبه‌گرایی امریکا سبب شده است در بحران‌ها با زورگویی تمام از ظرفیت تحریم دلاری استفاده کند، از این رو کشور‌ها مصمم شده‌اند به این سمت حرکت کنند.»
این کارشناس پولی و بانکی تأکید می‌کند: «بعضی از کشور‌های مستقل دنیا رویکردشان به این سمت حرکت می‌کند که به سمت استفاده ارز‌های جهان روا بروند، با این حال نباید از ذکر این نکته نیز غافل شد که وقتی اقتصاد‌های نوظهوری همچون چین جایگاه امریکا را در جهان می‌گیرد و حجم معادلات آن با دنیا به شدت افزایش می‌یابد، طبیعتاً کشور‌ها به یوآن علاقه‌مند می‌شوند.»
فرزانی با بیان اینکه کشور‌ها دیگر در معاملات تجاری خود به دلار اکتفا نمی‌کنند، خاطر نشان می‌کند: «کشور‌های عضو سازمان شانگ‌های از جمله ایران متعهد شده‌اند در مبادلات تجاری‌شان از ارز‌های ملی استفاده کنند و از پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه بهره ببرند که ایران نیز به این سمت تمایل دارد. هر کشوری که در مراودات تجاری خود با ایران منفعت زیادی ببرد، طبیعتاً به سمت استفاده از ارز‌های ملی با کشورمان خواهد رفت و بلاشک دلارزدایی صورت خواهد گرفت.»
این کارشناس پولی و مالی می‌افزاید: «از طرف دیگر وقتی یکی از اصلی‌ترین راه‌های دور زدن تحریم‌ها استفاده از ارز همدیگر است، این امر سبب می‌شود تحریم‌ها نتواند بر روابط تجاری کشورمان تأثیرگذار باشد. طبیعتاً در وضعیت فعلی پیمان پولی دوجانبه بین ایران و ترکیه و ایران و روسیه و حتی ایران و هند یا اندونزی می‌تواند به پیشبرد اهداف ایران کمک کند، خبر‌هایی نیز مطرح شده است که اعضای بریکس تمایل زیادی به استفاده از ارز‌های ملی کشور‌ها دارند.»
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: «این روش مخاطراتی نیز دارد، به طوری که وقتی ارز کشور دیگری را در مبادلات تجاری قبول می‌کنید، ریسک اقتصادی آن کشور نیز مورد پذیرش قرار می‌گیرد که البته می‌تواند با دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم مورد توجه و بحث قرار گیرد.»
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد آهنگ حذف سلطه دلار از نظام مالی جهان تندتر شده است و کشور‌ها با حساسیت در این مسیر گام برمی‌دارند و با بررسی جوانب امر، به منافع حذف سلطه دلار پی می‌برند، مخصوصاً اینکه می‌دانند حذف چنین سلطه‌ای یکی از ابزار‌های سلطه‌گری امریکا را ناکارآمد می‌کند.
