فهم ارزش و جایگاه پرچم کشور، از اقداماتی است که نیاز به فرهنگسازی دارد. فرهنگسازی که بخش عمده آن با ابزار هنر انجام خواهد شد. با وجود این چقدر در عرصه هنر به ارزش پرچم ملی کشور پرداخته شدهاست؟ کارآمدترین ابزار هنری برای انتقال مفاهیم سینما است و در عرصه استفاده از سینما برای تأثیرگذاری فرهنگی، سینمای ایرانی اصلاً نمره خوبی نمیگیرد.
در میان تصاویر اغتشاشات در روزهای اخیر تصاویر تأسفآوری از توهین و بیاحترامی به پرچم ایران در فضای مجازی دیده شد. بیحرمتی به پرچمی که برای به اهتزاز درآمدن آن هزاران خون پاک بر زمین ریخته شدهاست و نمادی از جمهوری اسلامی ایران است. افرادی عامدانه یا از سر جهالت و با تحریک دشمنان ایران، با آتش زدن یا توهین به پرچم ایران سعی در خودنمایی داشتند.
هر قدر ارجاع به پرچم در سینمای ایران ضعیف و تقریباً در حد صفر است در فیلمهای هالیوودی پرچم امریکا آنقدر تکرار میشود که تماشای یک فیلم امریکایی بدون دیدن نماهایی از پرچم آن کشور تقریباً غیرممکن است. دیدهشدن پرچم امریکا در فیلمهای هالیوودی به یک اصل هویتی تبدیل شدهاست. این کار برای سینماگر امریکایی فراتر از نشان دادن جغرافیا است، زیرا برای نمایش اینکه فیلم در امریکا میگذرد میتوان به راحتی نمادهای مختلفی را به نمایش گذاشت، اما اصرار فیلمساز امریکایی بر نمایش پرچم کشورش معانی دیگری نیز دارد.
تقویت میهنپرستی
پرچم نماد هویت ملی برای هر کشوری است. حتی مردم فلسطین هم که سالهاست از داشتن دولت مستقل و حکومت بر سرزمین مادری خود محروم هستند، پرچم ملی خود را به عنوان نماد هویتی حفظ کردهاند. در سینمای امریکا، پرچم نمادی برای تقویت میهن پرستی در مخاطب امریکایی است. فیلمسازی مانند کلینت ایستوود که در میان کارگردانان هالیوود به داشتن تعصب امریکایی معروف است، در سال ۲۰۰۶ فیلمی میسازد به نام «پرچم پدران ما» این فیلم بر اساس یک عکس تاریخی تولید میشود. ماجرا البته چندان به خاک امریکا ربطی ندارد، بلکه ماجرای تجاوز امریکا به جزیرهای در ژاپن است که در آن سربازان امریکایی تلاش میکنند پرچم این کشور را بلند کنند. عکس تاریخی از این صحنه به ثبت رسیدهاست که در تبلیغات پروپاگاندای دولت امریکا به وفور استفاده شدهاست و ایستوود هم در فیلم «پرچم پدران ما» آن را به سینما برد. در فیلمهای جنگی امریکایی همیشه احترام و اهتزاز پرچم ایالاتمتحده گنجانده شدهاست. فیلم «نجات سرباز رایان» مصداق خوبی برای القای میهنپرستی از طریق سینما و نماد پرچم امریکا است. فیلم با نمایش پرچم امریکا شروع و با نمایش همان پرچم به پایان میرسد. در حالی که فیلمهای سینمای دفاع مقدس در ایران، چندان توجهی به نمایش پرچم جمهوری اسلامی ندارند، در حالی که محتوای این فیلمها بر مبنای مسئله دفاع از خاک و وطن است، ولی نمایش پرچم در آنها در کمترین حالت ممکن دیده میشود.
پرچم برای لحظههای افتخار!
سینمای ایران در مقایسه با سینمای امریکا پایینترین حجم تولید فیلمهای ورزشی را دارد. در هالیوود ژانر فیلمهای ورزشی به شدت پرطرفدار است و در آن ورزشهای محبوب مردم امریکا مانند بسکتبال، بیسبال یا بوکس بسیار ساخته میشود. در این فیلمها پرچم ایالاتمتحده بارها به نمایش در میآید. لحظه پیروزی قهرمان امریکایی بر رقبای خود با نمایش نماهای بسته پرچم این کشور همراه است. یکی از محبوبترین مجموعه فیلمهای ورزشی در هالیوود سری فیلمهای «راکی» است. این مجموعه با بازی سیلوستر استالونه، روایت زندگی فردی به نام راکی بالبوآ است که یک بوکسور حرفهای است. در قسمت چهارم از مجموعه راکی با قهرمان بوکس شوروی مسابقه میدهد و به سختی او را شکست میدهد، پوستر فیلم و سکانس پیروزی راکی نماهای افتخار این ورزشکار به پرچم امریکا را در خود دارد.
پرچم نشان اقتدار
در سینمای اجتماعی ایران، پرچم ایران تنها زمانی به نمایش در میآید که قرار است یک مسئله حاکمیتی نشان داده شود، یعنی فردی که نماد حاکمیت است با پرچم ایران به نمایش در میآید. در حالی که در امریکا زمانی که صحبت از قهرمان سیاسی و اقتدار ملی است، پرچم این کشور در قالب سینما نقش میبندند. فیلم سینمایی «لینکلن» محصول سال ۲۰۱۲، که نمایشی از زندگی آبراهام لینکلن است، به خوبی از نماد پرچم در نمایش اقتدار رئیسجمهور آن کشور و هویت ملی استفاده میکند. امریکاییها در فیلمهای آخرالزمانی نیز خود را به عنوان ناجی بشریت به نمایش میگذارند. در این فیلمها که اغلب جهان در حال نابودی با تصمیم یک مدیر هوشمند امریکایی! و ورود قهرمانان ارتش این کشور از فنا و نیستی رهایی مییابد، نماد پرچم در اتاق فرمان مدیریت بحران و در دست سربازان ارتش بارها دیدهمیشود.
اینکه امریکاییها به طور هوشمندانه از پرچم خود در فیلمهای سینمایی استفاده میکنند به یک مقوله جهانی تبدیل شدهاست. بحثهای زیادی درباره اینکه در پشت پرده اصرار بر نمایش پرچم امریکا چیست، شکل گرفتهاست که حتی روی لباس زیر بازیگران زن یا حتی روپوش ابر قهرمان خیالی نقش بسته است. برخی معتقدند که فیلمسازان امریکایی به خاطر دریافت معافیتهای مالیاتی نمایش فیلم در آن نماهای متعدد پرچم میگنجانند و برخی میگویند که این کار یک سیاست قبول شده در هالیوود است که یک فیلم باید هویت امریکایی خود را با نمایش پرچم نشان دهد. با این حال دیده نشدهاست که یک فیلمساز مشهور امریکایی از نمایش پرچم این کشور در آثارش سر باز زده باشد. شاید دلیل آن، این باشد که برخلاف سینمای ایران که در آن چهرههای دو تابعیتی زیادی وجود دارند و در کنار ایرانیبودن هویت غیرایرانی نیز برای خود قائل هستند، فیلمسازان هالیوودی حتی اگر ریشه غیرامریکایی داشته باشند، خود را یک امریکایی میدانند و هویت خود را در آثارشان فریاد میزنند. چیزی که در سینمای ایران نیاز است به آن توجه شود، نمایش پرچم ایران در بطن فیلم است. جایی که میتواند ایرانی بودن، میهنپرستی، حس افتخار و نماد اقتدار را به تصویر بکشد.