جوان آنلاین: سالهاست موضوع لزوم حاکمیت و حکمرانی بر فضای مجازی به عنوان یکی از مطالبات نظام جمهوری اسلامی ایران مطرح است و بار‌ها نیز این موضوع در شورای عالی فضای مجازی به عنوان بالاترین نهاد سیاست گذاری کشور در عرصه فضای مجازی بررسی شده است، اما شواهد نشان می‌دهد که این سیاست گذاری راه به جایی نبرده و کشور به دلیل عدم استقلال در این فضا، از تصمیم گیری‌های خارجی ضربه می‌خورد.
در آخرین تجربه می‌توان به اقدام شبکه اجتماعی اینستاگرام اشاره کرد این شبکه یکی از شبکه‌های پرطرفدار در ایران محسوب می‌شود که بیش از ٢۵ میلیون ایرانی عضو آن هستند و بخش اعظمی از پهنای باند کشور ما را به خود اختصاص داده است. با این حال این شبکه به دلیل عمل به دستورات و قانون آمریکا برای تحریم علیه ایران در اقدامی جدید حذف حساب کاربری شخصیت‌ها و مقامات نظام را در دستور کار خود قرار داد.
حذف صفحات عده‌ای از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در شبکه اجتماعی اینستاگرام و حتی پست‌های کاربران عادی این شبکه اجتماعی در دفاع از این نیروی نظامی، تازه‌ترین جلوه اعمال استاندارد‌های دوگانه دولت آمریکا در فضای مجازی محسوب می‌شود. این در حالی است که اینستاگرام برای پاکسازی پست‌های مروج خشونت بر ضد مسلمانان و حاوی مطالب ضددینی دیگر یا مروج خشونت، نژاد پرستی و هرزه نگاری هرگز بدین سرعت عمل نکرده و حتی در صورت ارسال گزارش‌های کاربران در این زمینه به آن‌ها توجه چندانی نمی‌کند.
اقدامات مشابه در محدودیت فضای مجازی در حالی هربار به نوعی از سوی سرویس دهنده‌های فضای مجازی برای ایران رقم می‌خورد که کشور ما به دلیل ضعف در اجرای سیاست واحد از این اقدام‌ها متضرر می‌شود و واکنش مؤثری را نیز در قبال این برخورد‌ها از خود نشان نمی‌دهد. چنین تجربیاتی نشان دهنده منفعل بودن و عدم حاکمیت ما در فضای مجازی است.
کشور‌های مختلف با رفتار‌های آمریکا در فضای مجازی مقابله می‌کنند
اگرچه بخش عمده زیرساخت‌های اینترنت در کنترل امریکا است، اما تشدید تلاش‌های این کشور برای جاسوسی سایبری از کاربران فضای مجازی، دیگر دولت‌ها را به فکر مقابله با این روند انداخته است. دامنه سوءاستفاده کاخ سفید از اینترنت تا حدی گسترش یافته که این کشور در جریان منازعات سیاسی و اقتصادی خود با دیگر کشور‌های جهان هم از این ابزار سوءاستفاده می‌کند.
آژانس امنیت ملی آمریکا از جمله سازمان‌های اطلاعاتی این کشور است که از طیف گسترده‌ای از نرم افزار‌ها و برنامه‌های جاسوسی برای سرقت اطلاعات سازمان‌های دولتی و اشخاص حقیقی در سراسر جهان استفاده می‌کند. به نحوی که ادوارد اسنودن پیمانکار سابق سازمان سیا در کتاب خاطرات خود به نام «جایی برای پنهان شدن نیست» به جزئیات تکان دهنده‌ای از این اقدامات اشاره کرده است.
این در حالی است که بسیاری از کشور‌های جهان برای مقابله با این نوع رفتار‌های آمریکا در فضای مجازی از سال‌ها قبل تمهیداتی اندیشیده‌اند که می‌توان آن‌ها را در دو دسته کلی طبقه بندی کرد:
۱- تلاش برای ذخیره سازی اطلاعات کاربران هر کشور در داخل همان کشور
بسیاری از کشور‌های اروپایی و آسیایی شرکت‌های فناوری آمریکایی را وادار به خریداری سرور‌هایی در همان کشور و ذخیره سازی داده‌های کشور‌های خود بر روی سرور‌های مذکور کرده‌اند. این امر جلوی سوءاستفاده نهاد‌های اطلاعاتی و جاسوسی آمریکا از این اطلاعات برای ضربه زدن به رقبای سیاسی و اقتصادی خود را می‌گیرد.
باید توجه داشت که کشور‌های مذکور در این زمینه جدیت بسیاری به خرج می‌دهند و با اعمال اهرم فشار متعدد شرکت‌هایی مانند فیس بوک، آمازون، گوگل، اپل، مایکروسافت و ... را به ایجاد سرور در داخل خاک خود مجبور می‌کنند. متوقف ساختن فروش محصولات و ارائه خدمات، طرح شکایت و جریمه کردن شرکت‌های متخلف، افزایش مالیات و ... از جمله این راهکار‌ها است.
۲- راه اندازی سرویس‌های مشابه با سرویس‌های محبوب تحت وب آمریکایی
یک راهکار دیگر که بسیاری از کشورها و به خصوص کشور‌های پیشرو در زمینه استفاده از خدمات فضای مجازی بدان توجه می‌کنند، راه اندازی سرویس‌های مشابه با سرویس‌های محبوب تحت وب آمریکایی است که برخی از آن‌ها به علت ارائه خدمات با کیفیت و متنوع حتی از نمونه‌های اولیه طراحی شده در ایالات متحده محبوبیت بیشتری کسب کرده‌اند.
به عنوان نمونه در روسیه، دو شبکه اجتماعی VKontakte که به VK شهرت دارد و Odnoklassniki (OK.ru) بسیار محبوب و پرطرفدار هستند که دامنه محبوبیت آن‌ها به برخی کشور‌های اروپایی نیز کشیده شده است.
در چین نیز شبکه اجتماعی QZone با ۶۳۲ میلیون کاربر در سال گذشته میلادی موفقیت قابل توجهی داشت. در چین دو اپلیکیشن QQ و WeChat نیز محبوب‌ترین برنامه‌های گپ موبایلی هستند و QZone را نیز پشت سر گذارده‌اند.
چینی‌ها ترجیح می‌دهند به جای توئیتر از Sina Weibo استفاده کنند که فعالیت خود را از سال ۲۰۰۹ آغاز کرده است. مردم این کشور برای به اشتراک گذاری ویدئو‌های کوتاه از طریق گوشی نیز به جای اسنپ چت امریکایی از تیک تاک یا Douyin استفاده می‌کنند و نکته جالب این است که اپلیکیشن یادشده در امریکا و دیگر کشور‌های آسیایی نیز با استقبال مواجه شده است. این استقبال فراگیر در مورد برخی برنامه‌های دیگر مانند وی چت نیز وجود دارد.
استفاده از شبکه‌های اجتماعی محلی در کشور‌های اروپایی نیز با فراز و نشیب‌هایی تداوم داشته که از جمله آن‌ها می‌توان به Tuenti اسپانیایی، Yonja ترکیه‌ای، StudiVZ، SchülerVZ و MeinVZ در آلمان، Viadeo و Skyrock در فرانسه، Netlog در بلژیک و ... اشاره کرد.
سهل انگاری کشور در مواجهه با بی احترامی شبکه‌های اجتماعی
رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با اشاره به تجربیات سایر کشورها در زمینه مقابله با شبکه‌های اجتماعی خارجی که قوانین آن کشورها را رعایت نمی‌کنند، توضیح داد: یکی از مثال‌های خیلی بارز مربوط به کشور چین، کره جنوبی و اروپا هستند که در رابطه با شبکه‌های اجتماعی مانند فیس بوک و واتس اپ هرجا که لازم بوده عکس العمل مناسب را نشان دادند.
وی تاکید کرد: یعنی در کشور ما سهل انگاری در مواجهه با شبکه‌های اجتماعی فعالی که به قوانین کشور احترام نمی‌گذارند رخ داده و متأسفانه برخی مسئولان نسبت به این موضوع اعتنایی ندارند.
وی با اشاره به اینکه برخی کشورها شبکه داخلی خود را دارند و مردم را به شبکه‌های اجتماعی داخلی خودشان هدایت کردند، افزود: برخی کشورها نیز با فعالیت شبکه اجتماعی موافقت کرده‌اند که قوانین آن کشور را پذیرفته و در راستای آن قوانین فعالیت می‌کند. برخی کشورها با مسئولان شبکه‌های اجتماعی مذاکره کرده و آن‌ها نیز قوانین کشور مدنظر را پذیرفته‌اند.
عضو شورای عالی فضای مجازی با بیان اینکه استقرار سرور شبکه اجتماعی در داخل کشور در درجه اهمیت قرار ندارد، گفت: مهم احترام و قبول قوانین کشوری است که درصد خوبی از مشترکان آن پیام رسان در آن کشور قرار دارند.
وی درباره تجربه مهاجرت کاربران به پیام رسانه‌ای داخلی و عدم موفقیت این پیام رسانه‌ای بومی نیز گفت: موفق نبودن شبکه‌های اجتماعی داخلی به دلیل مشکلات فنی و کیفی نبود. البته قبول دارم که اردیبهشت و خردادماه سال گذشته هجمه‌ای که به یکی از پیام رسان‌ها وارد شد بسیار زیاد بود. البته آن اتفاق به دو دلیل هجوم مراجعه مشترکان به آن پیام رسان و حملات به آن، صورت گرفت.
جلیلی خاطرنشان کرد: باید این را قبول کنیم که عده‌ای با پیام رسان داخلی دشمنی داشتند و برای ناموفق جلوه دادن پیام رسان، حملاتی را فراهم کردند که این خدمت داخلی نتواند موفق باشد. البته بعد از مقطعی این حملات کم شد، اما بازتاب مراجعه مشترکان هم کمتر شد.
وی با بیان اینکه هم اکنون بخشی از اشکالات از نظر زیرساختی و نرم افزاری حل شد و نرم افزار‌هایی که داریم واقعاً جوابگوی نیاز مردم است، گفت: مساله فعلی فعالیت برخی از سرویس‌های عمومی و دولتی و مدارس است که دست از پیام رسان خارجی برنمی دارند. اگر این‌ها به سمت پیام رسانه‌ای داخلی بیایند هم رونق ایجاد می‌شود و هم اینکه شیب رشد پیام رسانه‌ای بومی مانند پیام رسانه‌ای خارجی ارتقا خواهد یافت.
به گفته جلیلی، هم اکنون پیام رسان‌هایی مانند بله، سروش و گپ شیب فنی رشد خوبی داشتند و حداقل جمعی از ما که کل فعالیتمان در این شبکه‌ها است، از آن‌ها راضی هستیم.
عضو شورای عالی فضای مجازی تاکید کرد: ضعف ما در زمینه پیام رسانه‌ای بومی، قبل از آنکه ضعف فنی باشد، ضعف مدیریتی و تصمیم بوده است. یعنی این کاستی، صرفاً فنی نبوده و اگر اقتدار را به خرج می‌دادیم و تصمیم درستی در سطح ملی و با همگرایی می‌گرفتیم، مساله فنی قابل حل بود.
وی گفت: نهایتاً می‌توانستیم حتی خدماتی را در این زمینه اجاره کنیم. سخت نبود که برای مثال خدمات میزبانی را از یک سرویس دهنده میزبانی در اروپا و یا شرق اجاره کنیم.
