سرويس اقتصادی جوان آنلاين: با حملات عجیب و هدفدار برخی فعالان محیط زیست به موضوع سدسازی و نقش آن در تغییر اقلیم و مصیبتهای زیست محیطی به ویژه درباره سد گتوند، پژوهشهای آب نشان میدهد سد گتوند نقش اصلی را در شور شدن آب کارون ندارد.
به گزارش «جوان»، سد گتوند علیا یکی از اولین سدهای پیشبینی شده برای ساخت از دوره دولت سازندگی است. حجم مخزن در حالت پر ۶ /۴ میلیارد مترمکعب است و سالانه ظرفیت تولید بیش از ۵/ ۴ گیگاوات ساعت انرژی برقابی دارد. از این لحاظ میتوان سد گتوند را یکی از بزرگترین سدهای نیروگاهی کشور دانست. ساخت این سد بزرگترین چالش تاریخ سدسازی کشور بوده است. تبخیر سطحی از دریاچه پشت سد سالانه حدود ۴ درصد از کل حجم مخزن است.
شوری آب از چیست؟
شوری آب کارون سابقه طولانی دارد و عوامل دخیل بسیاری موجود هستند و چالش شوری محدود به یک دهه اخیر نمیشود. در دهه ۵۰ خورشیدی به دلیل افزایش شوری ایستگاههای پایین دست کارون، شرکت سوئکو با توجه به اینکه مطالعات مربوط به منابع آب ترکیه و عراق را انجام داده بود در قالب مشاور بینالمللی استخدام شد تا دلیل شور شدن آب کارون را بررسی کند. نتیجه آن مطالعات نشان داد که افزایش شوری آب رودخانه کارون در پایین دست و نزدیک به محل شارش به اروند و بهمنشیر بود. سوئکو پیشبینی کرده بود کارون طی مدت مشخصی به دلیل پروژههای آبی در دست احداث در ایران و عراق و ترکیه تنها منبع آب شیرین کشور در خوزستان خواهد بود.
مطالعات شوری سوئکو در نهایت منجر به پیشبینی پروژه کنونی در دست ساخت سازههای کنترل شوری در رودخانههای جنوب اهواز شد. سوئکو عامل اصلی شوری کارون را ورود آب شور دریا از طریق اروندرود میدانست و کاهش ریزش کارون را عامل تقویتکننده شوری آب دانست. با آغاز جنگ تحمیلی رسیدگی به این موضوع از اولویت خارج شد، اما پس از پایان دفاع مقدس، مطالعات سوئکو به شکل محدود توسط مهاب قدس تکمیل شد و از سال ۶۷ عملیات اجرایی این پروژه کلید خورد.
پژوهشها چه میگوید؟
نادر حسینی زارع از پژوهشگران حوزه آب طی پژوهشی در سال ۸۵ ضمن بررسی دادههای ۵۰ سال اخیر رودخانه کارون، روند شوری آب را به کاهش آبدهی رودخانه به سبب خشکسالی و افزایش برداشت در بالادست و افزایش حجم آلایندههای ورودی در مسیر رودخانه به سمت اهواز و توسعه کشاورزی در بالادست و پیشروی آب خلیج فارس به بهمنشیر گزارش کرد. این پژوهش ضمن بررسی تأثیر سرشاخههای شور ورودی به کارون شوری ایستگاه سد شهید عباسپور و گتوند را به ترتیب ۵۶۰ و ۹۳۵ میکروزیمنس بر سانتیمتر گزارش داد. این پدیده نشانگر افزایش ۷۰ درصدی میزان شوری به دلیل ورود سرشاخههای شور در محدوده مورد نظر بود.
پژوهش دیگری هم توسط دکتر منوچهر اکبری انجام شد که با بررسی تغییرات مکانی و زمانی کیفیت آب کارون از ایستگاه گتوند تا اهواز، سازندهای نمکی کران چپ رودخانه و جریانهای سطحی و زیرزمینی و پساب بازگشتی کشاورزی و بالا بودن سطح ایستایی آبهای زیرزمینی در پایین دست را از عوامل مهم شوری رودخانه دانسته بود.
پژوهش دیگری هم با بررسی کیفیت آب رودخانه با لحاظ ورود پساب صنعتی و زهاب کشاورزی از سالهای ۸۷ تا ۹۰ در ایستگاههای منتخب بیان کرد که در طول سالهای خشک نسبت به ۱۰ سال گذشته شوری آب به شدت افزایش یافته است. دکتر مهدی قمشی هم در سال ۹۲ با بررسی میزان تجمع نمک در مخزن سد گتوند و تأثیر آن بر پایین دست رودخانه گزارش داد که اثر سازندهای سد گتوند در شوری پایین دست رودخانه ۲۳ درصد و اثر زهابهای کشاورزی ۷۱ درصد و اثر رودخانه دز بر شوری پایین دست ۶ درصد است.
آدرس غلط
طبق آخرین پژوهش مربوط به بررسی عوامل افزایش شوری رودخانه کارون در سال ۹۵ توسط دکتر جمال محمدولی سامانی (استادیار گروه آب دانشگاه تربیت مدرس) و همکاران وی، عوامل شوری بر اساس میزان مشارکت در شوری کارون به ترتیب بر منابع انسانی و منابع طبیعی و در نهایت منابع متفرقه مانند سد گتوند تأکید دارد. به شکل جزئیتر زهکشهای کشاورزی مربوط به مراکز صنعتی و کشت و صنعتهای موجود و ضایعات آنها با ۴۸ درصد مهمترین عامل آلودگی رودخانه است. البته باید ورود کودهای شیمیایی و سموم به رودخانه توسط همین زهابها را مزید بر مشکلات آلودگی رودخانه کارون دانست.
دلیل شور شدن ۲ تا ۳ میلیارد مترمکعب آب خروجی از این کشت و صنعتها در واقع وجود نمک در پروفیل خاک استان خوزستان است. پس از فاضلابها و زهابهای کشاورزی فاضلابهای خانگی با ۲۶ درصد عامل دوم آلودگی رودخانه کارون است. پس از فاضلابهای خانگی فاضلابهای صنعتی ورودی به رودخانه ۲۳ درصد از آلودگیهای مربوط به رودخانه را شامل میشود.
پس از عوامل انسانی، عوامل طبیعی بیشترین نقش را در افزایش شوری رودخانه کارون دارند. آلایندههای طبیعی شامل رودخانههای نسبتاً بزرگ شور که مجموعاً دبی میانگین ۳۰ مترمکعب بر ثانیه دارند که با دبی سالهای اخیر کارون از عوامل اصلی شوری کارون پس از عوامل انسانی محسوب میشوند. از عوامل دیگر طبیعی میتوان به آبهای شور زیرزمینی اشاره کرد. تراز آب زیرزمینی در ۴۰ کیلومتری شمال اهواز نزدیک به ۵/ ۱ متر است که در حد فاصل بین اهواز و خرمشهر به ۶۰ سانتی متر نیز میرسد. با کاهش تراز رودخانه آبهای زیرزمینی در رودخانه شارش مییابند و باعث افزایش شوری رودخانه میشوند. از آلایندههای متفرقه میتوان به سد گتوند و پیشروی آب دریا اشاره کرد.
طبق پژوهشهای اساتید دانشگاه شهید چمران به عنوان قطب علمی مهندسی آب کشور، سد گتوند ۲۳ درصد در شوری کارون نقش داشت. بر اساس همه گزارشهای فنی، این سد در شوری کارون عامل اصلی نیست ولی طی چند سال گذشته همواره به عنوان عامل اصلی شوری رودخانه کارون معرفی شده است.