هم اکنون از ۳ میلیون تن برنج مصرفی، ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن آن در داخل تولید و مابقی از خارج وارد میشود. با این وجود، مشکلاتی از قبیل: خشکسالی و محدودیت در کشت برنج در برخی استانهایی که در زمینه تولید این محصول فعال هستند سبب شده تا مسئولان جهاد کشاورزی محدودیتهایی را در کاشت برنج در بیشتر استانهای کشور اعمال کنند؛ موضوعی که از حالا زنگ خطر واردات بیشتر این محصول را به صدا درآورده است. به گفته کارشناسان کشاورزی، ظرفیت بالای تولید برنج در برخی استانهای کشور از جمله گیلان، مازندران و گلستان میتواند ایران را در زمینه واردات این محصول خودکفا کند؛ موضوعی که موجب شد تا رئیس سازمان بسیج مهندسین کشاورزی کشور با اشاره به توانمندی بالا در زمینه تولید برنج اعلام کند: «از آنجا که با علمیسازی کشاورزی و استفاده از دستاوردهای علمی، میتوانیم تولید برخی محصولات را تا ۲۱ برابر افزایش دهیم لذا این مهم میتواند کشور را تا چهار سال آینده در حوزه تولید برنج به خودکفایی برساند.»
پس از نان، برنج یکی از مهمترین محصولات غذایی به شمار میرود که جایگاه ویژهای در سفره ایرانیان دارد به طوری که در حال حاضر ۷۰ درصد این محصول در سه استان گیلان، مازندران و گلستان تولید شده است و مابقی در ۱۱ استان دیگر تولید میشود؛ موضوعی که موجب شده تا از ۳ میلیون تن برنج مصرفی در کشور ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن آن در داخل تولید و مابقی از خارج وارد شود.
۱۴ استان تولیدکننده برنج در کشور
پس از سه استان گیلان، مازندران و گلستان، استان اصفهان، خوزستان، فارس و تهران نیز با کاشت بیشترین میزان برنج در رتبههای بعدی قرار دارند. این درحالی است که برخی استانها نیز در زمینه تولید برنج فعال بودهاند که میتوان از برنج عنبربو در استان خوزستان، لنجان در اصفهان و چمپای قصردشتی در فارس نام برد. پس از این مناطق، استان کهگیلویه و بویراحمد در رتبه بعدی قرار دارد که در دو منطقه گرمسیری و سردسیری آن برنج چمپا کشت میشود. بعد از استان کهگیلویه و بویراحمد، استان چهارمحال و بختیاری در رتبه بعدی قرار دارد که برنجهای کوهرنگ و چمپای محلی از برنجهای محبوب کشاورزان این استان است. ایلام نیز از جمله مناطقی است که دارای شالیکاری است و بیشتر برنج گرده و شمشیری میکارند و نیمنگاهی هم به کاشت برنج عنبربو دارند. پس از آن باید از قزوین نام برد، عمده برنج این استان که برنج هاشمی و علی کاظمی است در الموت شرقی و غربی و رجایی شهر به دست میآید. این در حالی است که لرستانیها نیز در سالهای اخیر با تولید برنج هاشمی نام خود را در بین تولیدکننده پرآوازه کردند. در این میان شهرستان طارم در استان زنجان هم با تولید برنج طارم و زنجان نیز با کاشت برنج هاشمی و علی کاظمی توانستهاند گام خوبی در این زمینه بردارند. با وجود اینکه استان سیستان و بلوچستان از مناطق گرم و خشک کشور به شمار میرود، اما این موضوع مانع نشده تا این منطقه در زمینه برخی تولیدات نتواند حرفی برای گفتن داشته باشد. نیکشهر، بزرگترین شهر تولیدکننده برنج در سیستان و بلوچستان است و رتبه دوم تولید برنج در این استان نیز به شهر سرباز اختصاص دارد. بیشترین نوع برنجی که در این استان کاشته میشود، برنجهای پرمحصول است. این در حالی است که کردستان با تولید برنج گرده و شمشیری، اردبیل و آذربایجان شرقی با برنج صدری در چند نوع مختلف و علی کاظمی نیز جزو گزینههای اول کاشت کشاورزان برنج کار این استان است. خراسان شمالی و تهران نیز از جمله استانهایی هستند که در آنها برنج کشت میشود.
شالیکاری تنها در استانهای شمالی
همانطور که گفته شد با وجود اینکه تا سالها ۱۴ استان کشور در زمینه تولید برنج فعالیت داشتند، اما بروز خشکسالیها در کنار ممنوعیت کاشت گیاهان آببر موجب شد تا جهاد کشاورزی تنها مجوز کشت این محصول را که به آب زیادی نیاز دارد فقط برای سه استان شمالی گیلان، مازندران و گلستان صادر کند. معاون آب و خاک وزارت کشاورزی با بیان اینکه کشت برنج تا سه سال آینده در استانهای کشور به جز استان گیلان، مازندران و گلستان ممنوع میشود، میگوید: «وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت، کشور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که از اعضای کارگروه ملی سازگاری با منابع آب هستند مصوبه ممنوعیت کشت برنج را به عنوان بخشی از دستورالعمل الگوی کشت مصوب و ابلاغ کردهاند.» علی مراد اکبری با بیان اینکه ۶۳۰ هزار هکتار شالیزار در کشور وجود دارد که ۱۷۰ هزار هکتار خارج از استانهای شمالی است، میافزاید: «با توجه به ممنوعیت کشت برنج اگر زیرساختهای شالیزارهای گیلان، مازندران و گلستان اصلاح نشود و زهکشی مناسب صورت نگیرد، امنیت غذایی در بخش این محصول به خطر میافتد.»
۴ سال زمان برای خودکفایی در تولید برنج
استراتژیک بودن تولیدات مواد غذایی خصوصاً نوع گیاهی آن در کنار بحث صادرات به جهان خصوصاً کشورهای اسلامی از جمله دلایلی است که ایجاب میکند در زمینه تولید هرچه بیشتر و با کیفیت این محصولات اقدام اساسی انجام بگیرد.
رئیس سازمان بسیج مهندسین کشاورزی کشور با بیان اینکه مسئله تولید غذا و کشاورزی مسئله امنیت ملی برای هر کشور است، میگوید: «مسئله امنیت غذایی امری بسیار جدی و مهم برای کشورهاست وناامنی غذایی به معنای مخاطره افتادن امنیت ملی است.» محمدرضا جهانسوز با اشاره به نقش مهم روستاییان و روستاها در این زمینه میافزاید: «به همین منظور طی چهار سال آینده ۴۰ هزار روستای کشور تحت پوشش طرح «بسیج، همگام با کشاورز» قرار میگیرد.» از آنجا که علمیسازی کشاورزی و استفاده از دستاوردهای علمی، تولید برخی محصولات را تا ۲۱ برابر افزایش میدهد و با توجه به این مهم که در بسیاری از محصولات استراتژیک کشاورزی وابسته به خارج هستیم، لذا این موضوع موجب شده تا در شش سال اخیر ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار صرف واردات این محصولات از خارج شود. رئیس سازمان بسیج مهندسین کشاورزی کشور ادامه میدهد: «در حال حاضر به دلیل بهرهوری کم و محدود شدن کشت برنج که خشکسالی یکی از دلایل آن است باید کاری کنیم که در این زمینه به خودکفایی برسیم که طبق برنامهریزیها تا چهار سال آینده در حوزه تولید برنج خودکفا خواهیم شد.»