تدوین دستورالعمل رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی، گرچه از نظر محتوایی با نقد‌هایی روبه‌رو است، اما می‌تواند گام بلندی در استاندارد‌سازی فضای سینمای ایران به شمار بیاید و به سالم‌سازی محیط سینما کمک کند.
سازمان سینمایی، پیش‌نویس دستور العمل رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی را جهت اعلام نظر کارشناسان، منتشر کرده‌است. این دستورالعمل قرار است همزمان با روز ملی سینما، ابلاغ شود.
از دغدغه آن‌ها تا بی‌خیالی ما!
اولین مقررات برای رده‌بندی مخاطبان فیلم‌های سینمایی، بیش از ۱۰۱سال پیش در ایالات متحده وضع شد و طبق آن به طور کلی عنوان شد که تماشای برخی از فیلم‌ها برای کودکان مضر است. این ممنوعیت در ابتدا هیچ تعریفی از سن کودک برای تماشای فیلم‌ها نداشت و کار را بر عهده خانواده‌ها قرار می‌داد تا فرزندانشان را به سینما ببرند یا خیر. قوانین مرتبط با رده‌بندی سنی فیلم‌ها بعد‌ها به صورت عملی و با توجه به علم روانشناسی، رشد پیدا کرد و اکنون مجموعه قوانین «انجمن سینمای امریکا» با عنوان مخفف شده «MPAA» موارد متعددی را در رده‌بندی یک فیلم سینمایی مد نظر قرار می‌دهد.
«MPAA» وابستگی به کمپانی‌های فیلمسازی امریکایی ندارد و اعضایش از خانواده‌هایی است که نسبت به محتوای فیلم‌های سینمایی حساسیت دارند. بر اساس رده‌بندی انجمن فیلم امریکا، فیلم‌ها در پنج رده تقسیم می‌شوند که از رده G. که مناسب برای همه خانواده است شروع می‌شود و تا NC- ۱۷ که به معنای مشاهده برای زیر ۱۷سال ممنوع است، ختم می‌شود. رتبه آخر در این رده‌بندی معمولاً با عنوان ۱۸+ سال نیز دیده می‌شود. در حالی که معمولاً در سینمای کشوری مانند امریکا، رده‌بندی سنی فیلم‌ها از سوی خانواده‌ها با جدیت دنبال می‌شود، در ایران این رده‌بندی اساس موضوعیت نداشته است و خانواده‌های ایرانی نیز اصلاً توجهی به معنای رده‌بندی نکرده‌اند. پیش از انقلاب، با وجود غالب بودن فساد اخلاقی و خشونت در آثار سینمای فیلم‌فارسی، هیچگونه رده‌بندی سنی برای آثار سینمای ایران در نظر گرفته نمی‌شد و صرفاً در دهه ۵۰ ورود برخی آثار اروپایی با مفاهیم اروتیک بود که باعث شد سالن‌داران از ورود کودکان به سالن‌ها جلوگیری کنند. بعد از انقلاب اسلامی نیز، تا اواسط دهه۷۰، چیزی به عنوان رده‌بندی سنی اعمال نمی‌شد و اولین بار در سال ۱۳۷۷ برای فیلم «مصائب شیرین» به کارگردانی علیرضا داوودنژاد، رده‌بندی سنی اعمال شد که صرفاً جنبه تبلیغاتی داشت.
یک گام رو به جلوی سینمایی
تدوین دستورالعمل رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی، یکی از مهم‌ترین اقدامات سازمان سینمایی است. دستورالعملی که هنوز به تصویب نهایی نرسیده و متن آن برای نظرخواهی از کارشناسان، منتشر شده است. در مقدمه دستورالعمل درجه‌بندی گروه سنی فیلم‌های سینمایی آمده است: «با توجه به سطح گسترده تماس و استفاده مردم از محصولات سینمایی، ضرورت دارد با ملاحظه موازین تربیتی و اخلاقی و نیز باور‌های اجتماعی به منظور پیشگیری از هر‌گونه آسیب به کودکان و نوجوانان، نظام رده‌بندی سنی برای انتخاب و تماشای آثار تصویری در سینما‌ها و نمایش خانگی تبیین و ابلاغ شود.» این آیین‌نامه در سه فصل تدوین شده است. در فصل اول، دو عامل عمومی و اختصاصی برای تقسیم‌بندی فیلم‌های سینمایی مطرح شده که شامل پنج بند می‌شود. در این بند‌ها تأکید روی خشونت، رفتار‌های غیر‌قانونی و ضد‌اجتماعی، مصرف مشروبات الکلی و استعمال مواد مخدر و تبعیض‌های نژادی مطرح شده است. در فصل دوم، نیز مانند تقسیم بندی پنج MPAA رده‌سنی از نمایش این فیلم برای تمامی افراد بلامانع است تا نمایش این فیلم برای افراد بالای ۱۸ سال مجاز است، در نظر گرفته شده است. در فصل سوم نیز مقررات و ضوابط اعلام شرایط رده بندی سنی در فیلم‌ها ذکر شده که به عنوان مثال «گروه سنی می‌بایست به گونه‌ای اطلاع‌رسانی شود که برای مخاطب واضح و در معرض دید باشد». از جمله موارد مطرح شده در این فصل است.
جای خالی سیگار
رده بندی سنی MPAA توجه ویژه‌ای به استعمال دخانیات در فیلم‌ها دارد، اما سازمان سینمایی در بحث عوامل عمومی و اختصاصی به طور کل سیگار را در نظر نگرفته است. احتمالاً این نوع نگاه نشئت گرفته از تلاش‌های بی‌ثمر انجمن مبارزه با دخانیات در ممنوع شدن استعمال سیگار در فیلم‌های ایرانی باشد. موضوعی که حتی واکنش وزیر بهداشت را به همراه داشته، اما به خاطر مقاومت بی‌معنای فیلمسازان ایرانی به جایی نرسیده‌است. سیگار هنوز هم به عنوان یک المان تأثیر‌گذار در میان انگشتان قهرمانان، ضد‌قهرمان‌ها و حتی سیاهی لشکر‌های فیلم‌های ایرانی دیده می‌شود و دود ناشی از استعمال آن جزو اکسسوار بسیاری از سکانس‌های سینمای ایران است. در دستورالعمل سازمان سینمایی صرفاً در فیلم‌های – ۱۲و ۱۵ سال - به استعمال دخانیات و سیگار اشاره شده است.
دستور العمل نافی وظایف شورای پروانه ساخت
یکی از موارد عجیب که در دستورالعمل رده بندی سنی فیلم‌ها آمده است، نفی وظایف شورای پروانه ساخت و شورای نمایش است. محتوای دستورالعمل به این نحو است که گویا از این به بعد قرار است همه فیلم‌ها با هر محتوایی ساخته شده و صرفاً با اعمال رده بندی سنی، مخاطب آن مشخص شود. در حالی که مسائلی مانند توهین‌های نژادی، قومی و مذهبی از جمله مواردی است که باید در شورای پروانه ساخت به آن توجه شده و ممیزی درباره آن‌ها اعمال شود و نباید مسائلی که می‌تواند به امنیت و وحدت ملی ضربه بزند را در بحث رده‌بندی سنی گنجاند؛ چراکه اساساً این مسائل ربطی به سن و سال ندارد.
تلویزیون هم فکری برای خودش کند
وقتی در یک برنامه تلویزیونی، شوخی‌های جنسی به عنوان استندآپ کمدی بیان می‌شود، باید انتظار داشت که حداقل تلویزیون هم تکلیف رده‌بندی سنی برنامه هایش را مشخص کند. طیبه سیاوشی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: برخی خانواده‌ها تصور می‌کنند فرزندانشان باید تمامی برنامه‌های تلویزیون را تماشا کنند و به تماشای هر فیلمی در تلویزیون بنشینند، این در حالی است که برخی فیلم‌ها و برنامه‌ها ممکن است به صورت مستقیم و غیرمستقیم تأثیرات سوئی را بر روح و روان کودکان به جا بگذارند و خوراک فرهنگی مناسبی برای فرزندانشان نباشند. پیش از این و در دوره ریاست محسن سرافراز قرار بود صداوسیما با همکاری مراکز دانشگاهی در کشورمان مقررات علمی برای رده‌بندی سنی برنامه‌های تلویزیونی تدوین کند، موضوعی که هنوز به نتیجه نرسیده است و مشخص نیست اصلاً آن پروژه ادامه دارد یا خیر! اکنون نوبت خانواده‌ها است که از صداوسیما بخواهند مانند اقدام سازمان سینمایی، آیین‌نامه‌ای را برای رده‌بندی سنی برنامه‌ها اعمال کند که حداقل اگر خانواده‌ها بیننده «خندوانه» بودند، از اشارات غیر‌اخلاقی خنداننده شو خجالت زده فرزندانشان نشوند. اگر درباره محتوای برنامه‌هایی، چون خنداننده شو به خانواده‌ها اطلاع‌رسانی شود تلویزیون می‌تواند تا حدودی از بند سانسور یا خودسانسوری در زمینه کمدی‌هایی که مبتنی بر برخی ارجاعات ساخته می‌شوند رهایی پیدا کند.
