نويسنده: ميترا شهبازي
سالهاست خشکسالي بر سر سيستان و بلوچستان سايه انداخته و روند زندگي و اشتغال مردم را مختل کرده است. از همين رو مردم اين استان اساطيري که در ادبيات ايران هم نقش بزرگي از خود بر جاي گذاشته‌اند را هر ساله گروه گروه به مناطق ديگر کشور راهي مي‌کند. مهاجرتي که فرزندان ديار رستم دستان را حاشيه‌نشين و با انواعي از معضلات اجتماعي و اقتصادي مواجه مي‌کند. چرا که نه تنها آبي براي فعاليت‌هاي صنعتي و کشاورزي موجود نيست، بلکه به دليل هدررفت درصد بالايي از منابع آبي، مردم اين استان براي آب شرب نيز حتي در سردترين فصول سال هم با مشکل مواجه هستند. علاوه بر اين حق‌آبه‌اي هم قرار بود از سوي افغانستان به ايران اختصاص داده شود و رودخانه هيرمند را سيراب کند هم به دليل اهمال‌کاري دستگاه ديپلماسي کشور، تخصيص داده نمي‌شود. در اين خصوص سخنگوي کميسيون امنيت ملي مجلس به «جوان» مي‌گويد:« اين حق‌آبه بايد با مذاکرات بين دو کشور دريافت شود.» حالا اين حق‌آبه تخصيص داده نمي‌شود و هرگاه شدت بارندگي‌ها بيش از توان سدهاي افغانستان باشد، آنها براي جلوگيري از خسارت به زيرساخت‌هايشان، سدها را به روي سيستان و بلوچستان باز مي‌کنند. سیدحسین نقوی حسینی با تاييد مطالب فوق، ادامه مي‌دهد:« افغانستاني‌ها ناتواني خود در کنترل منابع آبي و بازگشايي سدها براي جلوگيري از خسارت به زيرساخت‌هايشان را که منجر به سيل در ايران مي‌شود را تخصيص حق‌آبه ايران عنوان مي‌کنند.» اما همين منابع آبي هم به دليل نبود زيرساخت‌هاي مناسب در سيستان و بلوچستان، خيلي زود تبخير مي‌شود و مردم نه تنها نفعي از آب وارد شده به استانشان نمي‌برند بلکه خانه‌هايشان هم با سيل تخريب مي‌شود.
سيراب شدن 46 هزار هکتار از اراضي
حالا به رغم اينکه سالهاست طرح‌هاي متعددي براي بحران بيکاري و جلوگيري از مهاجرت سيستان و بلوچستاني‌ها براي تامين منابع آبي در دست بررسي قرار مي‌گيرد، يکي از اين پروژهها به اعتقاد کارشناسان بيشتر مورد توجه قرار گرفته است که از آن به عنوان طرح دشت سيستان ياد مي‌شود. دشت سيستان منطقه‌اي از شمال استان است که به دليل خشکسالي شديد و براساس آخرین سرشماری تنها 430 هزار نفر ساکن دارد و بیش از سه میلیون نفر از اهالی آن طي سال‌هاي اخير به استان‌های ديگر مهاجرت کرده‌اند. براي نمونه تنها استان گلستان میزبان 650 هزار نفر از اين مهاجرين است. بنابراين در اين منطقه از اواخر دهه 80 شمسي طرحي با عنوان دشت سيستان کليد خورد، که آن هم به دليل سياست‌گذاري‌هاي اشتباه مسئولان و نبود منابع مالي متوقف ماند. تا اينکه در سال 93 اين طرح دوباره به جريان افتاد و مقام‌معظم رهبري نيز شخصا بر اجراي آن تاکيد کردند و با دادن مجوز تخصيص اعتبار 350 ميليون دلاري از صندوق توسعه ملي معضل کمبود منابع مالي را براي هميشه از پروژه دشت سيستان کنار زدند. حالا اين طرح آبرساني بيش از 63 درصد پيشرفت فيزيکي دارد و پيش‌بيني مي‌شود در صورت ادامه با همين شرايط در سال آتي به بهره برداري برسد. طرحي که قرار است 46 هزار هکتار از اراضی کشاورزی دشت سیستان را سيراب کند.
ضرورت فراهم کردن زيرساخت‌ها
با توجه به اينکه بارندگي‌ها در استان سيستان و بلوچستان به شدت در دو دهه اخير کاهش يافته است، اين سوال مطرح مي‌شود که منابع آبي اين طرح حيات بخش قرار است از کجا تامين شود، رئیس سازمان جهادکشاورزی استان سیستان و بلوچستان در اين باره مي‌گويد:« یکی از مهم‌ترین منابع تامین آب مورد نیاز مردم سیستان چاه‌نیمه‌ها هستند که آب آنها از سیلاب‌های فصلی تامین می‌شود.» همان سيل‌هايي که در اثر باز کردن يکباره سدهاي افغانستان در سيستان و رودخانه هيرمند جاري مي‌شوند و در نهايت به چاه‌نيمه‌ها مي‌ريزند.
رضا نجفی در اين باره مي‌افزايد:« براساس مطالعات انجام شده، چاه نیمه‌ها که چهار عدد هستند، حدود یک میلیارد و 450 میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره‌سازی دارند.» با اين حال مشکل عمده این چاه نیمه‌ها این است که به‌خاطر دو عامل سطح تبخیر بالای این آب‌ها که در حدود 70 درصد است و همچنین انتقال سنتی آنها، منابع آبی پایداری به شمار نمی‌رود و نیاز شرب و کشاورزی منطقه را تامین نمی‌کنند. بنابراین مسئولان طي اين طرح تصمیم گرفته‌اند که آنها را با ایجاد شبکه لوله کشی و بدون هدررفت به منابع آبی پایدار تبدیل کنند. به گفته کارشناسان روند معکوس مهاجرت، احیا و تقویت کشاورزی، رونق اقتصادی و بهره برداری بهینه از منابع آب و افزایش رفاه مردم سيستان و بلوچستان از جمله مزایا و نتایج احداث اجرای این طرح بزرگ است.
نجفی ادامه مي‌دهد:« برای این‌که بتوان با این منابع آبی کشاورزی پررونق و بی‌دردسری را دایر کرد، باید آبیاری مزارع را نیز از سنتی به نوین تغییر داد.» به رغم اينکه مسئولان براي آبياري نوين نيز برنامه‌هاي متعددي را در دست دارند نيز، اين طرح به تنهايي نمي‌تواند معضل استان را برطرف کند و مسئولان بايد برنامه‌اي جامع براي تامين زيرساخت‌ها در استان داشته باشند. با اين حال طرح يک دهه‌اي دشت سيستان به مرحله بهره‌برداري نزديک شده است و به زودي عمده مشکلات ديار رستم دستان حل مي‌شود.
