بهناز قاسمی
طرح انتقال آب از رودخانه هيرمند در مرز افغانستان به 46هزار هكتار از اراضي دشت سيستان با لوله كه با هدف جلوگيري از مهاجرت ساكنان منطقه، حفظ و پايداري سيستان آغاز شده با ۶۳درصد پيشرفت فيزيكي تا پايان سال ۹۷ به پايان خواهد رسيد.
خشكسالي‌هاي اخير در سيستان‌و‌بلوچستان در سال‌هاي ۹۱ و ۹۲ موجب شد حدود ۸هزار خانوار (۳۵هزار نفر) از دشت سيستان مهاجرت كنند. اين افراد كه اغلب كشاورز و دامدار بوده‌اند، زمين‌ها و دامداري‌هايشان را به دليل نبود آب رها كرده و در ساير شهرها ساكن شده‌اند. از اين رو به منظور جلوگيري از مهاجرت ساكنان، حفظ و پايداري سيستان به عنوان منطقه استراتژيك در جغرافياي امنيت كشور، احياي كشاورزي و كمك به تأمين اشتغال و درآمد ساكنان، طرح انتقال آب از هيرمند در مرز ايران و افغانستان در دستور كار دولت قرار گرفت. اين طرح ۴۶هزار هكتاري با مصوبه دولت در سال ۹۳ آغاز و با مجوز مقام‌معظم‌رهبري از محل صندوق توسعه ملي تأمين اعتبار شد. اين طرح در نوع خود در بخش كشاورزي از لحاظ اجراي خطوط لوله، ايجاد تأسيسات، مطالعات اجتماعي و نظام بهره‌برداري منحصر به فرد است. با اجراي اين طرح اميد مردم براي اقامت در منطقه سيستان زنده شده و بعضاً مشاهده مي‌شود جمعيتي كه روزگاري هجرت را بر اقامت ترجيح داده بودند، در حال بازگشت هستند و مشاهدات حكايت از رونق نسبي اقتصادي در منطقه دارد.
نجات کشاورزی سیستان با طرح آب‌رسانی
محمدجواد صالحي‌نژاد، مجري طرح انتقال آب به دشت سيستان، در جمع خبرنگاران اعزامي به اين منطقه درخصوص تأمين آب در گذشته در دشت سيستان گفت: يكسري فعاليت‌ها توسط وزارت نيرو همچون احداث چاه‌نيمه‌ها شكل گرفته بود و نزديك به يك ميليارد و 500ميليون متر مكعب گنجايش ظرفيت آن است كه پشتوانه طرح آبرساني به دشت سيستان نيز محسوب مي‌شود.
با اين توضيح، اين چاه‌نيمه‌ها براي مواقعي طراحي شده بودند كه سيلاب رودخانه هيرمند بيش از حد مي‌شد و اكثر اوقات بلااستفاده رها بودند و بنابراين همين موضوع موجب شده بود مردم و مسئولان منطقه نگاهشان به طرح جديد (انتقال آب به دشت سيستان) نيز با اين ذهنيت باشد. هنوز احساس مي‌شود كه بايد اطلاع‌رساني بيشتري در اين زمينه صورت بگيرد.
مجري طرح انتقال آب به دشت سيستان افزود: خوشبختانه با تمهيداتي كه انديشيده شد، طرح انتقال آب با لوله، موجب نجات منطقه سيستان به ويژه در بخش كشاورزي خواهد شد. ميزان بارندگي در اين منطقه سالانه كمتر از 50ميليمتر و ميزان تبخير بيش از 4هزار ميليمتر گزارش شده است. صالحي‌نژاد با ارائه توضيحاتي درباره وسعت طرح گفت: زابل، نيمروز، زهك، هامون و هيرمند شهرهاي اين قسمت از استان، محدوده طرح را تشكيل مي‌دهند. وسعت دشت سيستان بيش از 200هزار هكتار است كه در اين پروژه مقررشده 400ميليون مترمكعب آب مطمئن و پايدار به 46هزار هكتار از اراضي اين دشت حاصلخيز با لوله انتقال پيدا كند. وي درباره ميزان آب تخصيص‌يافته از هيرمند به كشور اظهار داشت: براساس معاهدات، تنها حدود 820ميليون مترمكعب آب به ايران اختصاص پيدا مي‌كند كه از اين ميزان علاوه بر آب اختصاص يافته به طرح آبرساني دشت سيستان، نزديك به 150ميليون متر مكعب براي مصارف شرب زاهدان و سيستان مورد استفاده قرار مي‌گيرد و برابر محاسبات صورت‌گرفته حدود 250ميليون مترمكعب آن نيز تبخير مي‌شود.
مجري طرح انتقال آب به دشت سيستان، تقسيم‌بندي 200هزار هكتار اراضي دشت سيستان را به 16 ناحيه عنوان كرد و ادامه داد: اين نواحي عمراني از 9 هزار و 300 تا 16 هزار و 800 هكتار مساحت دارند كه براساس محاسبات ميزان خالص آبياري در نواحي از هزار و 390 تا 4 هزار هكتار است. مجري طرح انتقال آب به دشت سيستان با بيان خرده مالكي بودن منطقه، تعداد بهره‌برداران را حدود 70هزار پيش‌بيني و خاطر نشان كرد: مبناي تقسيم آب براساس مستندات مندرج در دفاتر مديري مربوطه در سال 1312 بوده كه اين سهم‌بندي آب در سال 1317 به تصويب مجلس شوراي ملي وقت نيز رسيده است.
وي اظهار داشت: طول لوله‌گذاري در طرح بيش از 4 هزار كيلومتر است، بنابراين با توجه به گستردگي آن، بحث تجميع اراضي و گروه‌هاي آب هم با حضور خود مردم شكل گرفت، قرار است پس از بهره‌برداري از طرح و فراهم‌شدن زيرساخت‌ها، نگهداري از اين سيستم و مديريت شبكه را خود بهره‌برداران برعهده بگيرند. به جرئت مي‌توان گفت، براي اولين‌بار است كه در كشور ميزان هدررفت و تبخير آب از محل تأمين تا محل مصرف در بخش كشاورزي به صفر رسيده است.
اعتبار ۲۵۰۰ميليارد توماني اجراي طرح
صالحي‌نژاد كل اعتبار مورد نياز طرح را 2 هزار و 500 ميليارد تومان پيش‌بيني كرد و گفت: هزينه نگهداري و بهره‌برداري از اين طرح 40 تا 50 ميليارد تومان در سال برآورد مي‌شود، بر همين اساس سعي در فرهنگسازي به منظور مديريت نگهداري و بهره‌برداري از طرح توسعه مردم منطقه است. مسئول ارشد اجرايي طرح انتقال آب به دشت سيستان به يكي از ايرادات پيش از آغاز اين طرح اشاره كرد و اظهار داشت: به خاطر نبود مطالعه، مدت اجراي طرح سه‌ساله با برآورد هزار و 775 ميليارد تومان اعتبار براساس فهرست بهاي سال 92 پيش‌بيني و تقديم دولت محترم شده بود كه براساس آن مبلغ 500ميليون دلار اعتبار از محل صندوق توسعه ملي تصويب شد و از اين ميزان مبلغ 400ميليون دلار به وزارت جهاد كشاورزي و 100ميليون دلار به وزارت نيرو اختصاص پيدا كرد. صالحي‌نژاد ادامه داد: قراردادهاي كل پروژه 46هزار هكتاري، در بخش اجرا و قسمت قابل‌توجهي از خريدهاي مورد نياز منعقد شده كه با توجه به برآوردهاي انجام شده با 2 هزار و 500 ميليارد تومان طرح به سرانجام مي‌رسد، وي كسري اعتبارات طرح را هزار و 250 ميليارد تومان اعلام كرد. وي ميزان پيشرفت فيزيكي اين طرح را تاكنون نزديك به 63درصد عنوان كرد و گفت: با تكميل ايستگاه‌هاي پمپاژ و اجراي خطوط اصلي، پروژه حدود 70درصد پيشرفت خواهد داشت و در صورت تأمين مابقي اعتبار مورد نياز، طرح تا پايان سال 97 خاتمه پيدا مي‌كند.
مجري طرح آبرساني دشت سيستان به اشتغالزايي نزديك 3هزار نفر و به كارگيري 890 دستگاه ماشين‌آلات سبك و سنگين در منطقه به واسطه اجراي اين طرح اشاره كرد و افزود: 75درصد اين افراد بومي هستند و از اهداف اين طرح مي‌توان به ثبات و پايداري منطقه، استقرار جمعيت در تمام دشت سيستان و افزايش بازدهي محصول در منطقه اشاره كرد. وي افزود: طبق پيش‌بيني‌هاي ما، هر هكتار زمين كشاورزي بايد ۱۵ميليون تومان درآمد داشته باشد و اين كار با كمك مشاوران وزارت جهاد كشاورزي و اصلاح آبياري و بذرها انجام خواهد گرفت.
