محمدصادق عابديني
زماني كه صحبت از تهران مي‌شود، عده‌اي از شلوغي آن مي‌نالند، گروهي از آلودگي هوا، بعضي از گراني،
ترافيك و سر و صدا. در پايتخت مي‌شود
كساني را پيدا كرد كه آرزو مي‌كنند
به شهر آبا و اجدادي‌شان برگردند اما تهران نمي‌گذارد. براي همين سال‌هاست طرحي در ذهن مديران و مسئولان مي‌گذرد كه پايتختي را از تهران بگیرند و به شهر
ديگري بدهند؛ ايده‌اي كه هنوز عملي نشده اما
دوربين مستندسازان «خانه مستندسازان انقلاب اسلامي» اين مسئله را پيگيري كرده و در
يك مستند 14 قسمتي به نام«پايتخت» علاوه بر مشكلات پايتخت راه‌هاي برون رفت از مشكلات را نيز ارائه داده است.
علي نيكبخت، مستندساز و كارگردان «پايتخت»
در گفت‌وگو با «جوان» توضيحات
بيشتري درباره اين مستند داده است.
بيشتر
مستندهاي ساخته شده درباره تهران، نوعي نوستالژي و بازگشت به تهران قديم و زيبايي‌هاي فراموش‌شده تهران را محور قرار داده‌اند، اما در مستند شما تهراني را مي‌بينيم بدون اين آرايش‌ها، چطور شد تهران را از زاويه متفاوتي ديديد؟
خانه مستندسازان انقلاب
اسلامي، رويه‌اي را در پيش گرفته كه در آن
شأنيت و وزانتي را براي كارهايش قائل شده و در پرداختن به موضوعات تلاش مي‌كند لايه‌های زيرين آن را جدي‌تر نگاه كند.
آنچه در مستند «پايتخت» شاهد آن هستيم، نگاه جدي به مشكلات شهر
تهران است؛ نگاهي كه حاصل 30 ماه تحقيق و پژوهش است، البته تلاش كرده ايم در كنار
بيان مشكلات راهكار‌هاي آن را هم بيان كنيم.
بدون بيان راهكار، گفتن از معضلات شبيه نق زدن مي‌شود و پيش از آن هم شاهد اين نوع مستندهاي نق‌نقو
بوده‌ايم.
مستند
ابتدا قرار بود صرفاً به انتقال پايتخت از تهران بپردازد و گويا بعداً طرح آن عوض
شد و مباحث گسترده‌تري را مدنظر قرار داديد! آيا بيننده با ديدن اين مستند فكر مي‌كند پايتخت از تهران بايد برود؟
اميدوارم امروز مسئولان به
اين بلوغ فكري رسيده باشند كه ديگر شعارهاي كاريكاتوري درباره انتقال پايتخت را به
زبان نياورند. تهران و مشكلاتش آنقدر بزرگ هستند كه هر بار ايده تغيير پايتخت به
ميان آمده، هيچ كدام از دولت‌ها
توانايي انجام آن را در خود نديده‌اند
و آن را رها كرده‌اند.
چه
شد كه حرف گرفتن پايتختي از تهران به ميان آمد؟
در دو قسمت اول مستند ما
نگاهي به تاريخچه طرح انتقال پايتخت از تهران داريم، يعني از سال 68 كه دولت آقاي
رفسنجاني بر سر كار بود و رئيس‌جمهور
وقت از مرحوم كازروني وزير وقت مسكن مي‌خواهد
طرح انتقال پايتخت را آماده كند. وزارت مسكن نيز از شركت مشاوره «شارستان» استفاده
مي‌كند و نتيجه اين مي‌شود كه در شرايط اقتصادي آن سال‌ها كه تازه جنگ تحميلي تمام شده بود، كشور
استعداد و آمادگي چنين حركت بزرگ عمراني را ندارد.
بعد از آن هم مجلس شورای
اسلامي قانون ساماندهي شهر تهران را به تصويب مي‌رساند. ما در مستند پايتخت، مصاحبه‌هاي مختلفي داريم از مسئولان دهه 60 گرفته تا
نمايندگاني كه طرح ساماندهي شهر تهران را تهيه كرده‌اند و نظر آنها را درباره مشكلات تهران جويا
شده‌ايم.
تهران
با وجود همه حرف و حديث‌ها پايتخت ماند و مشكلاتش هر روز بيشتر شد، در مستند «پايتخت» به ريشه‌يابي مشكلات هم پرداخته‌ايد؟
در اين مستند بخشي داريم كه
از قصبه بودن تهران تا شهر شدنش و ايجاد كالبد شهري در آن را بيان كرده و براي
اولين بار منصوره اتحاديه، تاريخ‌پژوه
و نوه فرمانفرمائيان درباره گذشته تهران سخن مي‌گويد.
ما چگونگي ايجاد بافت شهري و
معضلاتي را كه اين بافت براي تهران به وجود آورده بررسي كرده‌ايم.
من براي تهران شخصيت قائلم و
معتقدم تا زماني كه به تهران و نيازهايش احترام گذاشته نشود، اين تهران است كه
براي مردم و مسئولان تصميم‌گيري
مي‌كند.
مشكلات
تهران با شخصيت ما از چه زماني آغاز شده؟
مشكلات تهران نه در سال‌هاي اخير بلكه ريشه در سال‌هاي بسيار دور‌تر دارد. بخش اعظم مشكلاتي كه امروز در پايتخت
داريم ريشه در دوران پهلوي اول دارد.
زماني كه سر و كله نفت پيدا
شده، پول فروش نفت به كشورمان آمده اما ما برنامه‌اي براي استفاده از آن نداشتيم و شروع كرديم به
خيابان‌كشي و توسعه اتومبيل‌محور پايتخت. خيابان‌هايی كه باعث شد تهران امروز به مردابي تبديل
شود در دوره پهلوي اول ايجاد شده‌اند.
اين توسعه با كالبد تهران مغايرت داشته و همين موضوع باعث مشكلات امروز ما مي‌شود.
مستند
پايتخت قرار است چه تأثيري
روي بيننده بگذارد؟
به نظرم اين مستند تأثير
مستقيمي بر بالا بردن سطح توقعات مردم از مسئولان دارد و فكر مي‌كنم يكي از دلايلي كه باعث شده فعلاً مستند پخش
نشود، همين موضوع است.
مستند
آماده شده و در اختيار تلويزيون است، چه زماني براي پخش آن در نظر گرفته‌اند؟
ما زمان ديده شدن مستند را
از دست داده ايم، به ما گفته‌اند
كه اواخر فروردين يا اوايل ارديبهشت سال 97 پخش مي‌شود. اين زمان دقيقاً پيش از جام جهاني است و
همه چيز تحت تأثير اخبار تيم ملي فوتبال است. در آن زمان قطعاً مستند پخش بشود،
ديده نمي‌شود!
تلويزيون
چقدر مي‌تواند محلي براي ديده شدن
مستندهاي مسئله‌محوري مانند «پايتخت» باشد؟
به نظرم تلويزيون بهترين
رسانه براي نمايش مستند است و از آن بهتر فعلاً وجود ندارد، اما مسئله شلختگي‌ای است كه امروز در ارائه مستند در تلويزيون
وجود دارد و همين باعث مي‌شود از اثربخشي مستند كاسته
شود. عدم نظم مديريتي در تلويزيون به فيلم‌هاي
مستند ضرر مي‌زند و فيلم‌هاي خوبي كه توليد مي‌شود اغلب قرباني نتايج اين مديريت غلط مي‌شوند.
