مهدي ارجمند
زياد سني ندارد، شايد 14 يا 15 سال. پشت لبش هنوز سبز نشده، اما در عين ناباوري بعضي روزها با دوستان و همكلاسي‌هايش سيگار مي‌كشد. باور كردنش برايم سخت است، اما اين دانش‌آموز را وقتي به ملاقات يكي از دوستان معلمم مي‌روم در مدرسه مي‌بينم. با دوستم در دفتر مدرسه قرار دارم. اتفاقاً ناظم مدرسه دو سه دانش‌آموز را به صف كرده است و سر يكي از آنها با عصبانيت فرياد مي‌زند كه فردا بايد با ولي‌ات به مدرسه بيايي. ناخواسته در جريان موضوع قرار مي‌گيرم و متوجه مي‌شوم كه اين پسر بچه كم سن و سال سيگار استعمال مي‌كند. باور كردنش برايم سخت است اما واقعيت دارد و چند نخ سيگار هم به عنوان مدرك جرم از جيب اين دانش‌آموز كم سن و سال به دست آمده است. از ديدن اين وضعيت حسابي ناراحت مي‌شوم. اصلاً دوست ندارم كه دانش‌آموزي با اين سن و سال را در حالي ببينم كه متهم به سيگار كشيدن است. ناظم مدرسه را كارد بزني خونش در نمي‌آيد. حسابي از اين وضعيت كلافه است. مدام با خودش غر مي‌زند و از دست اين دانش‌آموز و يكي دو نفر ديگر از دوستانش حسابي عصباني است.
دوست من كه معلم اين مدرسه است، مي‌گويد: سال گذشته معلم اين دانش‌آموز بودم. همان وقت هم يكي دو بار شاهد سيگار كشيدن او بودم و حتي موضوع را با مسئولان مدرسه در ميان گذاشتم و از آنجايي كه پدر اين دانش‌آموز را مي‌شناختم تلفني به او اطلاع دادم. اين دانش‌آموز از سال گذشته مصرف سيگار را شروع كرده است و اگر والدينش فكري براي او نكنند قطعاً در بزرگسالي دچار مشكلاتي خواهد شد.
نگراني جدي از كاهش سن مصرف سيگار
بر اساس آمارها سن مصرف سيگار در جامعه كاهش يافته است و امروزه نگراني‌هاي جدي از افزايش استعمال دخانيات در بين دانش‌آموزان و نوجوانان كم سن و سال وجود دارد. دغدغه و نگراني جدي‌اي كه همه در برابر آن مسئول هستيم و اگر فكري براي آن نشود در آينده‌اي نه چندان دور با جامعه‌اي روبه‌رو خواهيم شد كه مصرف دخانيات را از سن كم شروع كردند و اين سيگار كشيدن در سن كم و بدون اطلاع درست از زيان‌هاي مصرف استعمال مي‌تواند باعث به وجود آمدن مشكلات جدي در جامعه شود.
اين همه در حالي است كه به اعتقاد پژوهشگران حوزه اعتياد و كارشناسان آسيب‌هاي اجتماعي، سيگار مقدمه اعتياد است و بر اساس تحقيقات صورت گرفته تمام افرادي كه به مواد مخدر اعتياد دارند بدون استثنا قبلش سيگار مصرف مي‌كرده‌اند. در حقيقت هيچ معتادي به يكباره به اعتياد دچار نشده است بلكه ابتدا با سيگار شروع كرده و بعد از مصرف دخانيات بعد از مدتي به اعتياد كشيده شده است.
در حقيقت نمي‌توان گفت همه افرادي كه سيگار مي‌كشند معتاد مي‌شوند اما به طور حتم همه آنهايي كه معتاد هستند قبلش حتماً سيگار مصرف كرده‌اند. در حقيقت سيگار دروازه اعتياد است. حالا شما تصور كنيد كه اين گرايش به مصرف سيگار در سن پايين اتفاق بيفتد آن وقت با يك فاجعه بسيار بزرگ روبه‌رو خواهيم بود.
همين چند وقت پيش بود كه رئيس هيئت مديره جمعيت مبارزه با دخانيات كشور با هشدار نسبت به كاهش سن مصرف سيگار در كشور گفت: در 20 سال گذشته در كشور ما سن شروع سيگار حدود 20 سال بود، اما اكنون به حدود 12 سال رسيده است.
دبيركل جمعيت مبارزه با استعمال دخانيات نيز چندي پيش با اشاره به اينكه چند سال پيش سن مصرف سيگار بين 14 تا 16 سال بود، گفت: اما متأسفانه اكنون سن مصرف سيگار به حدود 12 سال رسيده است. همچنين مصرف قليان در ميان دختران دبيرستاني و دانشجوي ما رشد 20 درصدي داشته است. او گفته است: از سوي ديگر 3 تا 5 درصد دختران در سال‌هاي اول دانشگاه و6 تا 8 درصد آنان در سال‌هاي آخر تحصيل خود استعمال سيگار را آغاز مي‌كنند. از سوي ديگر 28 درصد از دختران جوان قليان مي‌كشند، اين در حالي است كه دختران، اجتماع آينده را مي‌سازند.
نتايج تحقيقات نيز حاكي از آن است چنانچه افراد در سنين نوجواني شروع به كشيدن سيگار كنند (بيش از ٧٠ درصد موارد سيگاري شدن در اين مرحله اتفاق مي‌افتد) و مدت ٢٠ سال يا بيشتر به اين عمل ادامه بدهند بين ٢٠ تا ٢٥ سال زودتر از افرادي كه به هيچ‌وجه در زندگي سيگار نكشيده‌اند، خواهند مرد. خردسالان در معرض دود سيگار و پايين آمدن سن مصرف سيگار تا 12 سال بي‌شك يك تراژدي دردناك است كه بايد براي آن فكري كرد.
قبح كشيدن سيگار ريخته است
يك كارشناس علوم رفتاري مي‌گويد: واقعيت اين است كه قبح سيگار كشيدن در جامعه ما ريخته است و امروز حتي پدران و مادران را مي‌بينيم كه بي‌محابا در حضور فرزندان خردسال خود سيگار مي‌كشند. دود سيگار آنها نه تنها به فرزندان آسيب مي‌زند بلكه زمينه اعتياد بچه‌ها را فراهم مي‌كند.
مهرداد معيني مي‌افزايد: به طور حتم ديدن زياد يك كار زشت، قبح آن را كاهش مي‌دهد و در اين ميان كودكان هنوز به درك درستي از كار زشت يا زيبا نرسيده‌اند و مصرف سيگار در حضور آنان مي‌تواند قبح اين عمل زشت را از بين ببرد.
او با بيان اينكه والدين و بزرگ‌ترها به طور حتم الگوي رفتاري فرزندان خود هستند، اظهار مي‌دارد: وقتي والدين در حضور فرزندان خود سيگار بكشند كودكان و نوجوانان نيز به مصرف سيگار گرايش پيدا مي‌كنند.
اين كارشناس در ادامه به مصرف سيگار در فيلم‌هاي سينمايي و سريال‌هاي تلويزيوني اشاره مي‌كند و مي‌گويد: در برخي از كشورها مصرف سيگار در فيلم‌هاي سينمايي يا سريال‌هاي تلويزيوني به دليل تأثيرات منفي مصرف دخانيات روي كودكان و نوجوانان ممنوع است، با اين حال در كشور ما اين ممنوعيت وجود ندارد و در سريال‌ها و فيلم‌هاي سينمايي شاهد مصرف سيگار هستيم.
او مي‌افزايد: عدم توجه به اين مسائل باعث مي‌شود تا شاهد افزايش تمايل و گرايش افراد با سن كم براي استعمال سيگار باشيم. در حالي كه رعايت همين مسائل تا حد بسيار زيادي مي‌تواند به كاهش مصرف سيگار كمك و از كاهش سن مصرف سيگار جلوگيري كند.
اين كارشناس علوم رفتاري قيمت ارزان سيگار را نيز يكي از دلايل گرايش دانش‌آموزان به مصرف سيگار عنوان مي‌كند و مي‌افزايد: يك دانش‌آموز اگر فقط 200 تومان در جيبش باشد مي‌تواند حداقل يك نخ سيگار بخرد و اين درحالي است كه قانون ممنوعيت فروش سيگار به افراد زير 18 سال هيچ گاه در كشور اجرايي نشده است.
دغدغه‌اي جدي و برنامه‌اي كه وجود ندارد
نگراني از تمايل دانش‌آموزان به مصرف سيگار به اين خاطر است كه امروزه ارتباطات گسترده‌اي در بين دانش‌آموزان و نوجوانان وجود دارد و اگر يكي از دانش‌آموزان در سن كم به مصرف سيگار گرايش پيدا كند اين موضوع مي‌تواند به ساير دانش‌آموزان نيز تسري پيدا كند و در اوقات فراغت به عنوان يك تفريح براي آنها تبديل شود. تفريحي كه براي آنها گران تمام مي‌شود و اگر فكري براي آن نشود به طور حتم در آينده با مشكلات بسيار زيادي روبه‌رو خواهيم شد. حالا سؤالي كه مطرح است اين است كه آموزش و پرورش براي كنترل مصرف سيگار در بين دانش‌آموزان چه برنامه‌اي دارد؟ ازشواهد اينگونه برمي‌آيد كه آموزش و پرورش براي اين موضوع و موضوعاتي شبيه به اين و ديگر ناهنجاري‌هاي اجتماعي كه دانش‌آموزان را تهديد مي‌كند هيچ برنامه‌اي ندارد. نداشتن برنامه از سوي بزرگ‌ترين، مهم‌ترين و سرنوشت‌ساز‌ترين وزارتخانه كشور نگران‌كننده‌تر از كاهش سن مصرف سيگار در جامعه و گرايش دانش‌آموزان و نوجوانان به مصرف دخانيات است. نگراني‌اي كه هر روز جدي‌تر مي‌شود.
