دكتر سيدرضا ميرطاهر
روابط آلمان و امريكا از هنگام روي كار آمدن دونالد ترامپ رئيس‌جمهوري امريكا در ژانويه 2017 دستخوش تحولات و نوسانات زيادي بوده است. هر چند آنگلا مركل صدر اعظم آلمان همواره تلاش كرده تا مانع افزايش تنش‌ها بين دو كشور شود، اما موضع‌گيري‌ها و اقدامات ترامپ باعث شده نه‌تنها وي به انتقاد از رويكرد خودمحورانه امريكا بپردازد، بلكه برخي از اعضاي دولت ائتلافي وي نيز انتقادات شديدي عليه رويكرد و اقدامات ترامپ مطرح كنند. از جمله زيگمار گابريل وزير خارجه آلمان كه از حزب سوسيال دموكرات است در 14 آذر در سخناني تأكيد كرد آلمان بايد در تنظيم و اتخاذ سياست خارجي خود اعتماد به نفس بيشتري داشته باشد و سياست خارجي را مطابق با منافع خود و نه منافع امريكا تنظيم كند. به گفته گابريل، آلمان نمي‌تواند منتظر تصميمات واشنگتن باشد و تنها به اين تصميمات واكنش نشان دهد، بلكه بايد مواضع خود را با قاطعيت اعلام كند. وزير خارجه آلمان در عين حال بر نكته حساسي انگشت نهاد و تأكيد كرد اين ديدگاه سنتي درباره امريكا كه داراي يك نقش محافظتي است، شروع به فروپاشي كرده است. گابريل افزود: آلمان بايد به سرمايه‌گذاري در مشاركت و همكاري با امريكا به عنوان يك شريك تجاري ادامه دهد ولي در عين حال بايد در نشان دادن منافع خود زماني كه دو كشور دچار اختلاف نظر مي‌شوند، قاطع‌تر بوده و با اعتماد به نفس بيشتري عمل كند.
اختلافات فزاينده
از زمان به قدرت رسيدن دونالد ترامپ رئيس‌جمهوري پوپوليست و جنجالي امريكا، روابط برلين و واشنگتن با تنش‌هاي زيادي روبه‌رو شده است. اين تنش‌ها البته به اختلاف‌نظر‌هاي كلي دو سوي اقيانوس اطلس بر سر مسائل مختلفي مرتبط است. موضع‌گيري‌ها و سخنان ترامپ، بارها موجب رنجش و انتقاد اروپايي‌ها شده است. فرانسيس پرين كارشناس مؤسسه امور بين‌المللي و استراتژيك پاريس معتقد است كشورهاي عضو اتحاديه اروپا بايد اختلافات خود را در برابر امريكا كنار بگذارند. اين اختلافات ابعاد و جنبه‌هاي مختلفي مانند اختلافات امنيتي، تجاري و اقتصادي، آب و هوايي و نيز ديدگاه‌هاي مختلف درباره مسائل بين‌المللي مانند برجام و بحران شبه‌جزيره كره را شامل مي‌شود. ترامپ خواهان افزايش بودجه نظامي اعضاي اروپايي ناتو از جمله آلمان است.
به رغم قبول افزايش بودجه دفاعي آلمان، اما مقامات ارشد آلماني از نگاه تنگ‌نظرانه ترامپ به مقوله امنيت گله دارند. يكي ديگر از موارد عمده اختلاف، ديدگاه كاملاً متفاوت ترامپ به مقوله تجارت و اقتصاد است كه آشكارا رويكردي حمايت‌گرايانه از اقتصاد امريكا در پيش گرفته است، در حالي كه با توجه به اقتصاد صادرات‌محور آلمان، اين رويكرد ترامپ موجب زيان‌هاي مالي زيادي براي شركت‌هاي آلماني فعال در عرصه اقتصادي امريكا مي‌شود. همچنين اصرار واشنگتن بر تحريم‌هاي جديد عليه روسيه در چارچوب قانون كاتسا كاملاً به ضرر كشورهاي مهم اتحاديه اروپا به ويژه آلمان در بخش انرژي خواهد بود. «گرنوت ارلر»، هماهنگ‌كننده امور روسيه در دولت آلمان، ضمن هشدار درباره پيامدهاي گسترده تحريم‌هاي جديد امريكا عليه روسيه براي تأمين انرژي اروپا، اين انتقاد را به امريكا وارد كرد كه صادرات منابع انرژي خود را در اولويت قرار داده تا در ايالات متحده جايگاه‌هاي شغلي خلق كند. از سوي ديگر در حالي كه آلمان به عنوان يكي از اعضاي گروه 1+5 خواهان تداوم اجراي برجام است و پايبندي ايران به برجام را تأييد مي‌كند، اما ترامپ مخالف برجام بوده و با متهم كردن ايران به نقض برجام، تصميم‌گيري درباره موضع امريكا در قبال برجام را به كنگره سپرده است. همچنين آلمان همگام با اتحاديه اروپا خواهان پيشبرد راه حلي سياسي براي حل و فصل بحران شبه جزيره كره و مسئله آزمايش‌هاي موشكي و هسته‌اي كره شمالي است، در حالي كه ترامپ آشكارا بر طبل جنگ با كره شمالي مي‌كوبد و حتي آن كشور را تهديد به حمله نابودكننده هسته‌اي كرده است.
رئيس‌جمهوري امريكا با خارج كردن اين كشور از پيمان آب و هوايي پاريس موجب نگراني شديد شركاي اروپايي خود شده و انتقاد شديد برلين را برانگيخته است. نكته مهم اينكه از ديدگاه وزير امور خارجه آلمان، عقب‌نشيني امريكا از نقش بين‌المللي‌اش تنها به خاطر يك رئيس‌جمهور نيست، بلكه اين يك تحول بنيادي است كه پس از انتخابات‌هاي آينده نيز تغيير نخواهد كرد. به عبارت ديگر آلماني‌ها معتقدند بايد از اين پس با امريكايي متفاوت برخورد داشته باشند كه تا حد زيادي نقش حمايتي خود را كنار گذاشته و در چارچوب رويكرد سياست خارجي ترامپ كه مي‌توان آن را تجاري‌سازي تجارت خارجي نام گذاشت، به موضع‌گيري و اقدام مي‌پردازد. به عبارت ديگر اكنون واشنگتن خواهان آن است كه هزينه هر اقدامي را كه براي متحدان خود صورت مي‌دهد از جانب آنها پرداخت شود و در عين حال آنها نقش اصلي را در تأمين امنيت خود بر عهده گرفته و مخارج مشاركت امريكا در اين زمينه را نيز پرداخت كنند. بدين ترتيب مي‌توان پيش‌بيني كرد كه روابط دو سوي اقيانوس اطلس به سوي واگرايي هر چه بيشتر حركت كرده و به ويژه آلماني‌ها بر اتخاذ رويكردي منافع‌محور تأكيد خواهند كرد. كمااينكه تازه‌ترين نظرسنجي بنياد كوربر نشان مي‌دهد آلماني‌ها بر اين باورند كه دونالد ترامپ چالشي به مراتب بزرگ‌تر براي سياست خارجي آلمان در مقايسه با رهبران كره شمالي، روسيه يا تركيه است.
انتقاد مركل
آنگلا مركل صدراعظم آلمان نيز ضمن انتقاد از سياست‌هاي ترامپ به وي هشدار داده كه سياست‌هاي وي به منزوي شدن و نه افزايش قدرت امريكا منتهي خواهد شد. صدراعظم آلمان، در عين حال ترامپ را به انزواطلبي متهم كرده و تأكيد كرد تفكر ترامپ مبني بر قرار دادن امريكا در اولويت نخست، اين خطر را به‌وجود مي‌آورد كه اهميت و قدرت نفوذ امريكا در عرصه جهاني كاهش يابد.
از ديدگاه مركل، امريكايي كه فقط به خود فكر مي‌كند و اهميتي به ديگر مناطق جهان نمي‌دهد، هيچ بختي براي بزرگ و ابرقدرت شدن ندارد. به گفته «ماري سِسيل ناو» محقق فرانسوي، سياست‌هاي ترامپ كه قصد پايان دادن به جهان چندقطبي را دارد، بر تحكم، بلوف و زد و بند مبتني بوده و ويژه شخص اوست. ديدگاه مركل در تضاد كامل با رويكرد ترامپ قرار دارد، زيرا رئيس‌جمهوري امريكا عقيده دارد سياست‌هاي يك‌جانبه‌گرايانه و خودمحورانه واشنگتن به افزايش قدرت و غلبه اين كشور بر رقبايش منجر خواهد شد. با اين حال رويكرد ترامپ در زمينه اصالت دادن صرف به امريكا و منافع آن، باعث افزايش يك‌جانبه‌گرايي واشنگتن و نيز اتخاذ مواضعي بر خلاف اجماع جامعه جهاني شده است. به گفته روح‌الله سوري، كارشناس روابط بين‌الملل، ناديده انگاشته شدن منافع جهاني از سوي امريكا، شرايط را براي شكل‌گيري يك نظام چندقطبي بيش از پيش مهيا خواهد كرد. البته اختلافات نظرات مركل و ترامپ مسائل مختلفي را از اختلاف بر سر توافقنامه تغييرات آب و هوايي پاريس تا رويكردهاي متفاوت در قبال تجارت جهاني و نيز آينده ناتو را دربر مي‌گيرد.
ضمن اينكه تحريم‌هاي اخير امريكا عليه روسيه كه منافع اتحاديه اروپا و به ويژه آلمان را در بخش انرژي در معرض مخاطره قرار داده نگراني مقامات ارشد آلماني از جمله مركل را برانگيخته است. ترامپ، در مي 2017 با اعلان جنگ عليه صنعت خودروسازي آلمان، وعده كاهش صادرات خودروهاي آلماني به امريكا را داد. رئيس‌جمهوري امريكا آلماني‌ها را مردماني بسيار بد خواند. ترامپ ضمن اشاره به فروش ميليون‌ها خودرو در امريكا از سوي شركت‌هاي آلماني، وعده پايان دادن به اين وضعيت را مطرح كرده بود. پيش‌تر در اوايل امسال، ترامپ پيشنهاد اعمال ماليات 35 درصدي بر خودروهاي وارداتي از جمله خودروهاي شركت آلماني BMW كه در مكزيك ساخته شده و وارد امريكا مي‌شوند را ارائه كرده بود كه واكنش شديد دولت آلمان را در پي داشت. در عين حال اكنون يكي از اختلافات برلين و واشنگتن، مسئله تشديد فشارها براي افزايش هزينه‌هاي نظامي آلمان است كه هر چند مركل تحت فشار ترامپ وادار به پذيرش آن شده، اما مارتين شولتس رهبر حزب سوسيال دموكرات و شريك احتمالي مركل براي تشكيل دولت ائتلافي جديد آلمان صراحتاً با آن مخالفت كرده و حتي وعده خروج تسليحات هسته‌اي امريكا از آلمان را داده است.
جمع‌بندي
انتقادات شديد مقامات ارشد آلماني از ترامپ، نشانه واگرايي فزاينده در روابط دو كشور و در واقع روابط دو سوي اقيانوس اطلس است. مي‌توان پيش‌بيني كرد با پافشاري ترامپ بر مواضع و اقدامات خود و بي‌اعتنايي به مخالفت‌هاي جهاني از جمله مخالفت اروپايي‌ها با آنها، روند واگرايي بين دو سوي اقيانوس اطلس از جمله بين برلين و واشنگتن تسريع شود. از نگاه آلمان، سياست‌هاي دونالد ترامپ به منزوي شدن هر چه بيشتر امريكا در سطح جهاني و نه افزايش قدرت امريكا منتهي خواهد شد.
