مهدي ارجمند
چهره هادي را خوب يادم هست، جوان دوستداشتني كه پاي ثابت هيئت بود. هادي حالا در بين ما نيست. او مرداد 1384 در درگيري با اشرار به شهادت رسيد. با اينكه سال‌هاي سال است او را نديدم اما هنوز چهره دوستداشتني هادي را يادم هست. تمام هم و غمش حل و رفع مشكلات مردم بود. يكي از كساني بود كه به كمك چند نفر از دوستانش يك هيئت مذهبي در جنوب شهر تشكيل داده بودند و اين هيئت حالا يكي از فعال‌ترين هيئت‌ها در سطح شهر است و در همين هيئت افرادي تربيت مي‌شوند كه پشت سر هر كدامشان مي‌توان نماز خواند. هادي شبانه‌روز فعاليت مي‌كرد. درس مي‌خواند،كار مي‌كرد، كارهاي هيئت را انجام مي‌داد، مداحي مي‌كرد، به وضعيت مسجد سروسامان مي‌داد، سعي مي‌كرد هر طور شده مشكلات مردم را حل و رفع كند و در آخر هم به آرزويش كه شهادت بود، رسيد.
آن زمان يك روحاني ميانسال به نام حاج‌آقا مسلمي هم در هيئت ما بود كه حالا مدتي است به شهر ديگري نقل‌مكان كرده است. او هادي را دوست داشت مثل بقيه بچه‌ها كه هادي را واقعاً دوست داشتند. خوب يادم هست يك روز وقتي صحبت از خوبي‌هاي هادي بين بچه‌ها شده بود همان روحاني ميانسال جمله‌اي جالب توجه درباره هادي بيان كرد كه هنوز در ذهنم باقي مانده است. او گفت: «هادي خودش را وقف كرده است.» اين صحبت حاج‌آقاي مسلمي را هيچ وقت فراموش نمي كنم:«هادي خودش را وقف كرده است...»..
چرا بايد واقف باشيم؟
فلسفه تأسيس و ترويج نهاد وقف در اسلام پر كردن خل‍أها و برطرف كردن نيازهاي فرهنگي- اجتماعي و اقتصادي در جامعه اسلامي است. از صدر اسلام تا كنون به دنبال بروز مشكلي در زندگي اجتماعي و اقتصادي، انسان‌هاي خيّر و نيكوكار با ايجاد موقوفات و قرار دادن درآمدهاي آن در جهت رفع مشكل اقدام كرده‌اند.
با مروري بر اسناد وقف و تاريخچه اوقاف ملاحظه مي‌شود واقفين با دورانديشي و بلند نظري وصف‌ناپذيري حتي براي رفع نيازهاي به ظاهر كوچك و كم‌اهميت اقدام به وقف كرده‌اند كه مطالعه آن موجبات شگفتي و تحسين هر خواننده‌اي را فراهم مي‌سازد.
يكي از مهم‌ترين جنبه و اساسي‌ترين بعد در بحث وقف و نقش وقف در توسعه فرهنگ و تمدن اسلامي، نقش وقف در تكامل و توسعه ارزش‌هاي الهي و معنوي است.رشد ارزش‌هاي مادي و معنوي در يك جامعه به مثابه رشد، توسعه فرهنگ آن جامعه تلقي مي‌شود و زوال ارزش‌هاي مادي و معنوي در يك جامعه به مثابه زوال فرهنگ و تمدن آن جامعه، ارزيابي مي‌گردد.
مهم‌ترين نقشي كه وقف در توسعه فرهنگ و تمدن ايفا مي‌كند توسعه معنوي جامعه است. توسعه معنوي جامعه بدين مفهوم است كه جامعه در بعد الهي، ديني و ارزش‌هاي معنوي خويش بيشتر از ابعاد مادي رشد مي‌كند؛ زيرا اگر وقف را از ديدگاه انساني و معنوي آن نگاه كنيم، وقف، عبارت است از به خدمت گرفتن ارزش‌ها و امكانات مادي به نفع ارزش‌هاي معنوي، به عبارت ديگر جامعه زماني از لحاظ معنوي بيشتر رشد مي‌كند كه ارزش‌هاي مادي و امكانات مادي‌اش در خدمت امكانات و ارزش‌هاي معنوي‌اش باشد.
در عوض ارزش‌هاي معنوي زماني در يك جامعه مي‌ميرد كه ارزش‌هاي معنوي در خدمت امكانات و ارزش‌هاي مادي بوده و توانمندي‌هاي انساني، الهي و معنوي جامعه قرباني اهداف مادي، غير‌انساني و غير‌الهي گردد. روي همين جهت است كه ابتذال، پوچي، فرهنگ مصرف، ماديت و بي‌ديني در جامعه‌اي رشد پيدا مي‌كند و همگاني مي‌گردد كه همواره ارزش‌هاي الهي و معنوي در آن به نفع ارزش‌هاي مادي قرباني مي‌شوند.
از سوي ديگر جامعه‌اي كه در آن ارزش‌هاي معنوي حاكم است، ارزش‌هاي مادي هميشه در خدمت ارزش‌هاي معنوي است.
از سويي با توسعه وقف ثروت و سرمايه‌هاي مادي جامعه به صورت عادلانه در ميان همه اقشار جامعه توزيع مي‌گردد.با گسترش فرهنگ وقف و انفاق، مدام از تراكم و انباشتگي ثروت به دست عده، قشر يا طبقه‌اي خاص جلوگيري به عمل مي‌آيد.
وقف از ديدگاه انساني به مفهوم پيروزي ارزش‌هاي معنوي در وجود انسان و گسترش فرهنگ وقف در يك جامعه به معناي سيطره ارزش‌هاي معنوي بر ارزش‌هاي مادي است.
از وقف هاي قديم تا وقف هاي جديد
نوجوان كه بودم فكر مي‌كردم وقف كردن يعني اينكه حتماً يك ملك يا يك بنا يا اثري مثل چاه آب، قنات، زمين كشاورزي، كتابخانه، مسجد، مدرسه و ... بايد باشد تا انسان بتواند آن را وقف كند اما اين روزها با گسترش روزافزون شكل‌هاي جديد از وقف به نام وقف‌هاي اجتماعي و فرهنگي شاهد هستیم كه افراد با كارهاي خيري كه انجام مي‌دهند هر كدام مي‌توانند واقف باشند.
وقف بارزترين و عيني‌ترين نمونه كار خير است و كار خير در ذات انسان است و فطرت انسان ها به نيكويي سرشته است و بر همين اساس هر فرد خيرخواه با انجام كارهاي خيرخواهانه خود مي‌تواند يك وقف‌كننده باشد.
وقف، ريشه‌اي ديرينه در سبك زندگي ايراني- اسلامي دارد و در دين مبين اسلام در اين خصوص تأكيدات فراواني شده است.
براي ماندگار شدن هر كار يا هر اثري مي‌توان آن را وقف كرد. وقف مي‌تواند باعث تقويت سبك زندگي ايراني- اسلامي شود و با توجه به اينكه نيكويي و خيرخواهي در ذات ايرانيان و مسلمانان است، وقف مي‌تواند مورد توجه هر فرد مسلماني قرار گيرد و به عنوان يك كار خيرخواهانه و ماندگار دنبال شود.
اين روزها خوشبختانه شاهد گسترش نوع جديدي از وقف به نام وقف‌هاي اجتماعي و فرهنگي هستيم كه در اين نوع از وقف‌ها افراد با انجام كارهاي ساده اما خيرخواهانه مي‌توانند تأثيرگذاري ماندگاري داشته باشند و با انجام اين كارهاي خيرخواهانه نام خود را به عنوان يك وقف‌كننده ثبت كنند.
وقف در حوزه‌هاي اجتماعي و فرهنگي مانند وقف براي ترويج كتابخواني يا وقف براي كمك به مسافران سفرهاي زيارتي و... تنها نمونه‌هاي ساده‌اي از وقف‌هاي فرهنگي و اجتماعي است كه افراد با همكاري اداره اوقاف و امور خيريه وارد جرگه وقف و واقف شدن شده‌اند و بر اساس ذات و فطرت نيكوي خود دست به اقدمات خيرخواهانه مي‌زنند.
وقف‌هاي اجتماعي صدقه جاريه است
بنا بر آنچه گفته شد، وقف‌هاي اجتماعي و فرهنگي وقف‌هايي هستند كه اگرچه جديد هستند اما به خوبي توانسته‌اند جاي خود را در جامعه باز كنند و مورد استقبال افراد نيكوكار و خير قرار گرفته‌اند.
حميد عسكري سوادجاني مديركل بقاع متبركه و اماكن مذهبي سازمان اوقاف و كارشناس ارشد حوزه وقف در اين باره مي گويد: تا همين چند سال پيش تصور بر اين بود كه اگر كسي قرار است وقف‌كننده باشد حتماً بايد پول و ملك و املاك و دارايي و مستغلات داشته باشد تا بتواند آنها را وقف كند اما خوشبختانه با گسترش فرهنگ وقف‌هاي اجتماعي و فرهنگي امروزه شاهد اين هستيم كه افراد بسياري در جامعه حتي از قشر متوسط و ضعيف در حوزه وقف وارد شده و توانسته‌اند وقف‌كننده باشند.
او مي‌افزايد: گسترش اين نوع از فرهنگ وقف باعث شده است افراد با بضاعت كم و توانايي مالي اندك نيز وقف‌كننده باشند و در واقع وقف‌هاي فرهنگي و اجتماعي مانند ساير وقف‌ها يك نوع صدقه جاريه است كه براي وقف‌كننده مي‌ماند و حتي مي‌تواند اثرات بيشتري از يك بنا و اثر ملموس وقف شده داشته باشد.
عسكري سوادجاني به انواع وقف‌هاي اجتماعي و فرهنگي اشاره مي‌كند و مي‌گويد: به عنوان مثال وقف براي رونق و گسترش فرهنگ كتابخواني نوع جديدي از وقف است كه در بين اهالي علم و فرهنگ و علاقه‌مندان به اين حوزه جا افتاده است و امروز افرادي كه شايد تمكن مالي زيادي هم نداشته باشند و احياناً دانشجو يا معلم و استاد هستند نيز به جرگه واقفين پيوستند و در حوزه وقف فعاليت مي‌كنند.
مديركل بقاع متبركه و اماكن مذهبي سازمان اوقاف و امور خيريه مي‌افزايد: وقف در خصوص كمك به تحصيل بازماندگان از تحصيل و نيازمندان نيز يكي ديگر از انواع وقف‌هاي فرهنگي و اجتماعي است كه به تازگي رونق خاصي گرفته است و اكنون با همكاري اداره اوقاف مراحل بسيار خوبي را طي مي‌كند.
به گفته عسكري سوادجاني، در اين طرح افراد علاقه‌مند به مشاركت در اين امر خيرخواهانه قبل از شروع سال تحصيلي جديد بسته‌هاي لوازم‌التحرير را تهيه مي‌كنند و در قالب اجراي طرح امين نياز واقفين، با همكاري اوقاف اين بسته‌ها را در بين بازماندگان از تحصيل توزيع مي‌كنند كه اين طرح در طول سال نيز ادامه دارد.
اين كارشناس حوزه وقف در ادامه مي‌افزايد: وقف براي اسكان دانشجويان و وقف براي ايجاد اشتغال جوانان يا كمك به ازدواج آنها يكي ديگر از انواع وقف‌هاي فرهنگي و اجتماعي است كه تداوم اين نوع از وقف‌ها مي‌تواند به تبيين و گسترش سبك زندگي ايراني- اسلامي كمك كند.
او با بيان اينكه وقف، هر اثر و كاري را ماندگار مي‌كند، مي‌افزايد: بدون شك هر نوع وقفي صدقه جاريه است و وقف بارزترين نمونه كار خير است و كار خير و نيكوكاري در فطرت هر انسان است. از اين رو وقف در بين افراد جامعه جايگاه ويژه و ممتازي دارد.
عسكري سوادجاني در ادامه صحبت‌هاي خود مي‌گويد: كار نيكو و كمك كردن به ديگران و انجام كارهاي خيرخواهانه كه نوعي صدقه جاريه محسوب مي‌شود در دين مبين اسلام نيز تأكيد شده است. بنابراين وقف به عنوان نمونه عيني كارهاي خيرخواهانه كه ريشه در فطرت انساني دارد مورد استقبال افراد قرار گرفته است و در اين ميان سازمان اوقاف و امور خيريه نيز با تدوين برنامه‌ها و طرح‌ها و راهكارهاي مختلف به توسعه وقف‌هاي فرهنگي و اجتماعي در جامعه كمك مي‌كند.
او خاطرنشان مي‌كند: براي واقف شدن دل بزرگ لازم است نه داشتن مال و ثروت و تمكن و دارايي. هر فردي كه در خودش توانايي كمك كردن به ديگران را داشته باشد با اجراي طرح‌هاي مختلف مي‌تواند يك وقف‌كننده باشد.
وقف سايبري، نمونه اي از وقف هاي جديد
همانگونه كه ذكر شد وقف‌هاي جديدي اين روزها در جامعه رواج يافته است كه شامل حوزه‌هاي مختلف فرهنگي و اجتماعي مي‌شود.
شايد جالب باشد بدانيد كه اگر تا ديروز فردي با وقف چاه آب و قنات يا ساخت مسجد يا مدرسه و وقف آن اسم خود را به عنوان يك وقف‌كننده و خير ثبت مي‌كرد اين روزها اما با فعاليت در حوزه‌هاي مختلف از جمله حوزه سايبر نيز مي‌توان به عنوان يك وقف‌كننده اسم خودمان را ثبت كنيم.
يكي از جالب‌ترين وقف‌هاي مبتكرانه سال گذشته وقف مجازي يا وقف سايبري است كه براي نخستين بار مرتضي ميرسراجي متولد سال 1358 انجام داده است.
درآمد اين موقوفه، جوايز، هدايا، حمايت‌هاي مالي و غيره به برگزيدگان وب‌سايت كه منتخب هيئت داوري هستند اختصاص داده مي‌شود. اين وقف منفعتي و عام است و نخستين وقف سايبري جهان لقب گرفته است.
در وب‌سايت «الخيرات» سعي بر اين است تا كارهايي كه عيار 24 دارند و «ترين» و خوب محسوب مي‌شوند به مردم معرفي شوند. در حال حاضر حدود 75 وقف جالب، از نظر نوع و عوايد، براي معرفي در اين وب‌سايت قرار گرفته است.
اين تنها يك نمونه از وقف‌هاي حوزه اجتماعي و فرهنگي است كه شروع بسيار خوبي براي ورود به حوزه وقف‌هاي جديد است، وقف‌هاي جديد كه آينده‌اي روشن را به ما نشان مي‌دهد.
