فعالان صنعت پرورش ماهي به سياست‌هاي انحصاري و وارداتي سازمان شيلات انتقاد دارند و معتقدند: ۶۰ درصد از مزارع پرورش ماهي كشور در آستانه تعطيلي و ورشكستگي هستند و به‌رغم وجود تخم ماهي در داخل كشور، ۴۰۰ ميليون تخم ماهي به صورت انحصاري توسط پنج نفر، سال گذشته وارد كشور شده و اين تخم‌هاي وارداتي ناقل بيماري بوده و موجب آلوده شدن مزارع ماهي مي‌شود.
ایران با وجود برخورداري از سابقه بسيار طولاني در صنعت پرورش ماهي قزل‌آلا، امروز در بدترين شرايط ممكن در اين صنعت قرار دارد، اما دلايل و چرايي دچار شدن واحدهاي توليدي ماهي قزل‌آلاي كشور به وضعيت بحراني امروز نيز در جاي خود بسيار قابل‌تأمل و البته تأسف‌بار است.
اكنون سازمان شيلات تنها رويه‌اي را كه در اين حوزه در پيش گرفته، توسعه كمي و اعطاي پروانه‌هاي بهره‌برداري جديد است و اين توسعه كمي بدون كوچك‌ترين توجه به آمايش سرزميني در جريان است. اين در حاليست كه بسياري از واحدهاي قديمي اين صنعت، امروز به دلايل مختلف از جمله آلوده شدن اكثر واحدهاي پرورش ماهي قزل‌آلا به ويروس و به دليل بهاي تمام شده بسيار بالا يا ورشكسته شده‌اند يا در آستانه ورشكستگي قرار دارند.
از سوي ديگر واردات رسمي بي‌رويه و قاچاق «ماهي تيلاپيا» به كشور عملاً حكم تير خلاص به واحدهاي پرورش قزل‌آلاي كشور را داشته است؛ چراكه واحدهاي توليدي در طي اين سال‌ها به دلايل مختلفي مانند اعطاي مجوزهاي خرد پرتعداد، حمايت نكردن جدي و واقعي از سوي شيلات، توجه نكردن شيلات به تكنولوژي‌هاي روز دنيا در اين صنعت و بي‌تحركي مطلق در توسعه كيفي و افزايش بهره‌وري واحدهاي توليد قزل‌آلا، تلفات بسيار بالاي واحدهاي توليدي به دليل آلودگي تخم‌هاي وارداتي، آلودگي مزارع پرورش ماهي به ويروس‌هاي خارجي، ناتواني مالي پرورش‌دهندگان قزل‌آلا از خريد تجهيزات روز دنيا و به‌كارگيري تكنولوژي‌هاي نوين اين صنعت، بهره‌وري بسيار پايين اين واحدها به دليل وابستگي به شيوه‌هاي توليد به سبك دهه 40 و... باعث بحراني شدن وضعيت فعالان اين حوزه در اين سال‌ها شده است، به‌گونه‌اي كه در حال حاضر 60 درصد مزارع پرورش ماهي قزل‌آلاي كشور، تعطيل و ورشكسته شده‌اند.
متأسفانه اين وضعيت وخيم در پي واردات ماهي تيلاپيا، صنعت پرورش ماهي كشورمان را به لبه پرتگاه برده است و در اين شرايط نيز صرفاً شاهد اعطاي مجوزهاي جديد به متقاضيان جديد از سوي متوليان امر هستيم!
روح‌الله فرهي، از مزرعه‌داران برجسته كشور در ميزگرد تخصصي تسنيم، درخصوص صدور مجوزهاي دو منظوره پرورش ماهي گفت: در مورد مجوزها نيز بايد به عملكرد سازمان شيلات كشور اشاره‌اي داشته باشيم؛ اما پروانه براي مزارع دو منظوره كه با آب چاه‌هاي مستقر در زمين‌هاي كشاورزي صادر شده است، مي‌تواند مشكلاتي نظير تشديد خطر بحران آب و حتي شوري خاك در مناطقي كه آب لب شور وجود دارد را به‌دنبال داشته باشد كه بايد در اين زمينه هم دقت كافي صورت گيرد. ضمن اينكه وزارت كار نيز براي پرورش ماهي خانگي تسهيلات و پروانه لازم را ارائه مي‌دهد كه البته اين روش صدور پروانه ناشي از نبود برنامه منظم در توسعه و استراتژي توسعه‌اي است كه موجب تفاوت فاحش در قيمت تمام شده خواهد شد و اين مسئله نيز سرمايه‌گذاري‌هاي انجام شده را به خطر مي‌اندازد و باعث رقابت ناسالم مي‌شود. فرهي افزود: سازمان شيلات اتحاديه سراسري را به مديريت خود درآورده است؛ از حدود 18 سال قبل تاكنون سه نفر از اعضاي هيئت مديره آن ثابت مانده‌اند و تعداد اعضاي موجود اتحاديه از 19 عضو به 14 عضو تقليل پيدا كرده است.
عدم سياست‌گذاري شيلات براي بهره‌وري در توليد
دامپزشك و متخصص تكثير و اصلاح ژنتيك قزل‌آلا نيز در اين نشست از عدم سياست‌گذاري شيلات براي بهره‌وري توليد خبر داد و گفت: در زمينه صادرات محصولات نيز متأسفانه سازمان شيلات هنوز بازار هدف صادراتي و نگاه صادراتي براي توليد ماهي‌ها تعريف نكرده و ساز و كار توليد آن را ندارد؛ چراكه اگر اين تعريف را در توليد انجام مي‌داد بايد ساختار مجوزها، ضوابط و اقتصاد توليدي را دوباره بازتعريف مي‌كرد و ميزان پشتوانه توليد پايدار صادرات را مورد توجه قرار مي‌داد. قرباني افزود: نگاه شيلات بيشتر براي ارائه آمار اشتغال است و هيچ سياست‌گذاري‌ای براي بهره‌وري در توليد ندارد.
آمارهاي شيلات براساس خوداظهاري است
خانم رفيعي، مدير دپارتمان محيط‌زيست مركز پژوهشي آرا كه در اين نشست حضور داشت، از سياست‌هاي اين سازمان انتقاد كرده و گفت: متأسفانه شيلات نمي‌تواند و نمي‌خواهد آمار و اطلاعات مربوط به توليد ماهي را ارائه كند و غالب آمارها براساس خود اظهاري انجام گرفته است؛ اصولاً ساختار موجود در سازمان شيلات و دامپزشكي توانايي ارائه آمارهاي دقيق از واحدهاي توليدي را ندارد و اين مسئله بر نابساماني‌ها افزوده است.
وي افزود: در مورد واردات تخم ماهي، بيماري‌ها و نحوه عملكرد سازمان‌هاي ذيربط نيز انتقاداتي وجود دارد كه متأسفانه شاهد اين مدعا، وجود بيماري‌ها و تعطيلي بيش از 60 درصد مزارع پرورش ماهي و ورشكستگي آنها است. متأسفانه سود حاصل از واردات تخم ماهي حدود 200 درصد است كه سرمايه اوليه‌اي هم براي واردات آن نياز نيست؛ چراكه واردكنندگان انحصاري آن با دريافت پيش‌پرداخت از خريداران به نوعي با سرمايه ديگران فعاليت مي‌كنند. رفيعي درخصوص چرايي علت واردات تخم ماهي به ايران گفت: متأسفانه بعد از اينكه صنعت با عدم همكاري دولت مواجه شد، برخي از اعضاي اتحاديه و ساير افراد تكثير تخم تصميم گرفتند تا تخم را از كشورهاي ديگر وارد كنند، يعني متوجه شدند كه مي‌توانند از خارج تخم را وارد كنند و اين كار در دهه 80 از سوي بعضي توليدكنندگان شروع شد. در نتيجه چنين اقدامي و تصميم‌گيري حدود 80 مركز تكثير از 127 مركز معدوم شدند؛ تخم ماهي‌هايي را وارد كردند كه اين تخم‌ها هم آلودگي داشته و هم نظارتي روي آنها نبود، با واردات و مسائل مطرح شده كه در طول زمان واقع شد حدود 80 مزرعه به تعطيلي كشيده شد. در اين ميان برخي هم مجوز تكثير دارند، اما عملاً مولدي براي آنها وجود ندارد.
قرباني گفت: در مورد توليد تخم ماهي و ميزان نيازهاي كشور بايد گفت كه توليد تخم با 127 مزرعه‌اي كه در داخل كشور وجود داشت به اندازه‌اي انجام مي‌گرفت كه همه برنامه‌ها متعادل پيش مي‌رفت و با توجه به نيازها همه چيز مشخص بود، اما بعد از واردات و سير صعودي آن ما از 800 كيلو واردات تخم ماهي در سال 83 به حدود 27 تن در سال 95 رسيديم.
قرباني گفت: نحوه واردات تخم ماهي به‌گونه‌اي بود كه در ابتدا حدود 5 ميليون تخم ماهي وارد كشور مي‌شد، اما بعد از آن و در سال 95 اين رقم به 400 ميليون تخم ماهي رسيد كه البته اين واردات نيز رسمي و قانوني انجام مي‌گيرد! البته شايعاتي مطرح است كه با توجه به سود بالاي واردات تخم ماهي، اين محصول به صورت قاچاق نيز از مبادي ورودي قانوني و بعضاً غير‌قانوني وارد كشور مي‌شود كه آنها از نظارت موجود دامپزشكي هم خارج است. با اين حجم واردات انبوه اگر ما توليد واقعي ماهي قزل‌آلا در كشور را 80 هزار تن در نظر بگيريم، نياز كشور 160 ميليون تخم ماهي است، اما اكنون حدود 400 ميليون تخم ماهي وارد مي‌شود!
فرهي همچنين گفت: سال 83 كه حدود 810 كيلو تخم ماهي وارد كردند توليد گوشت ماهي در كشور 27 هزار تن بوده است؛ سال 95 حدود 400 ميليون تخم وارد شده كه حدود 90 هزار تن توليد شده يعني حدود 30 برابر افزايش واردات تخم ماهي داشته‌ايم، اما فقط حدود سه برابر افزايش توليد انجام گرفت. درباره واردات تخم ماهي هم اين محصول در مبدأ دانه‌اي 50 تومان خريداري مي‌شود و هزينه‌هاي گمركي و حمل‌و‌نقل هم به 25 تومان نمي‌رسد، اما قيمت‌گذاري در كشور بر مبناي توافق پنج نفره واردكنندگان كه با شيلات انجام داده‌اند 125 تومان در نظر گرفته شده است كه البته اين واردكنندگان سرمايه‌گذاري در اين حوزه هم ندارند؛ چراكه ابتدا پول تخم ماهي وارداتي را از شما دريافت مي‌كنند. متأسفانه اتحاديه دقيقاً در اينجا آلوده مي‌شود؛ دو نفر از اعضاي هيئت مديره اتحاديه، خودشان وارد‌كننده رسمي تخم ماهي قزل‌آلا شده‌اند و حتي يكي از آنها وارد‌كننده تخم‌ها با عنوان يك شركت فرانسوي است و البته نماينده كل صنعت در دامپزشكي هم محسوب مي‌شود! متأسفانه متوليان امر استراتژي و آمايش سرزمين ندارند كه بايد به اين مهم توجه شود.
