علي مرادخاني
به بهانه برنامه «نجابت خط»، پنجمين محفل «اوج هنر»، ويژه پاسداشت مسعود نجابتي با حجت‌الاسلام محمدرضا زائري که فعال مطبوعاتی و رسانه‌ای است درباره ويژگي‌هاي شخصيتي و تأثير مسعود نجابتي در حوزه گرافيك و طراحي ايراني- اسلامي به گفت‌وگو نشسته‌ايم.
چگونه با استاد نجابتي آشنا شديد؟من به دليل علاقه شخصي‌ام به كارهاي گرافيكي و به دليل نوع كار مطبوعاتي كه انجام مي‌داديم طبيعتاً با چهره‌هاي برجسته اين هنر در داخل كشور آشنا بودم. استاد نجابتي هم از كساني بودند كه از همان آغاز كه كارهايشان مطرح شد، درخشيدند و به‌عنوان يكي از چهره‌هاي مطرح اين حوزه شناخته شدند. ايشان به‌عنوان يكي از چهره‌هاي شاخص و متفاوت در هنر گرافيك و به‌طوركلي در حوزه تجسمي در كشور هستند. ابتداي آشنايي بنده با ايشان آشنايي دورادوري بود كه بعد توفيقي پيش آمد به‌مرور اين ارتباط بيشتر شد و از نزديك با ايشان ارتباط برقرار كردم.
از اخلاق و رفتار استاد برايمان بگوييد؟يكي از اولين چيزهايي كه در ارتباط نزديك‌تر با جناب آقاي نجابتي براي افراد جلب‌توجه مي‌كند دقيقاً منش، خلق‌وخو، روحيه و رفتار ايشان است. همه ما به‌طور طبيعي به دليل سابقه ذهني كه از افراد هنرمند داريم، تصوري در ذهنمان شكل گرفته است و وقتي با كسي روبه‌رو مي‌شويم، انتظار داريم با آن شابلون و خط‌كش و چارچوب مقايسه كنيم و انتظار داريم كه با آن فرم شخص را ببينيم براي همين معمولاً استاد نجابتي در اولين برخورد باعث غافلگيري خيلي‌ها مي‌شدند؛ چراكه از ظاهر و تيپ و قيافه و رفتار اولين گفت‌وگوها و ديالوگ‌ها و اولين برخوردها شايد اگر كسي ايشان را نشناسد باورش نشود كه مسعود نجابتي معروفي كه دنبالش بوده همين آدم است. ايشان ساده و صميمي و خودماني و خيلي متفاوت از آن تصوير و تصور ذهني رفتار مي‌كند. به نظر من شايد اين تعبير را بعضي از دوستان ما خوشايندشان نباشد ولي من معتقدم كه هنر بزرگ استاد نجابتي همين رفتارهاي ايشان است. چون به اين كارهاي گرافيكي و آثار هنري لوگو خيلي‌ها ممكن است برسند البته كار آقاي نجابتي در آن حوزه شاخص است.
در مورد آثار گرافيكي استاد نجابتي صحبت كنيد. چه ويژگي‌هايي موجب شده تا اين آثار به‌عنوان اثر ديني شناخته شود؟آثاري كه ايشان در عرصه گرافيك دارند، نشان مي‌دهد اگر كسي آثار ايشان را از ابتدا تا الان مرور كند به طور طبيعي مثل هر فرد حرفه‌اي ممكن است لوگويي براي شركت صنعتي پيدا كند و اين امتياز ايشان است كه در واقع محدود به يك حوزه خاص نشده‌اند.
يك مسئله و نگاه متفاوتي در كارهاي ايشان ديده مي‌شود و همين باعث شده كه ايشان نگاهش خيلي با پارامترها و شاخص‌هاي حرفه‌اي به معناي متعارف سازگار نباشد؛ يعني همان زماني كه يكي از شاگردان درجه چندم ايشان براي لوگو ممكن است يك رقم آن‌چناني توقع داشته باشد و لازم باشد پرداخت شود، مي‌بينيد ايشان براي يك مؤسسه خيريه‌اي لوگويي طراحي كرده كه براي اين لوگو چند ده ميليون بايد پرداخته شود؛ اما مي‌بينيد اين لوگو را به‌عنوان هديه به مؤسسه خيريه داده‌اند. ايشان در مسير كربلا در جاده كف زمين نشسته و روي پارچه طراحي مي‌كند و به‌عنوان يك فرم و يك لوگو يا نمادي در هيئت‌ها و مراسم استفاده مي‌شود. امتياز نجابتي به نظر من اين است كه بسيار هوشمندانه توانسته بين دغدغه ديني انقلابي و گرافيك تعادل برقرار كند. ما هنرمندان و دوستان ارزشمندي داشتيم كه اين دغدغه باعث شده كه ضوابط حرفه‌اي را فراموش كنند. استاد نجابتي امتيازشان اين است كه چارچوب جايگاه و روال كار حرفه‌اي خودشان را حفظ كرده‌اند. وقتي كار گرافيكي انجام مي‌دهند چارچوب‌هاي حرفه‌اي را بسيار رعايت مي‌كنند. يكي از چيزهايي كه خيلي باعث شده من به ايشان ارادت داشته باشم همين است. اگر كارگاهي براي يك موضوع ارزشي انقلابي برگزار كنيد ايشان از چارچوب‌هاي حرفه‌اي و از اصول كار كوتاه نمي‌آيد.
در مورد ويژگي آموزشي و استادي ايشان توضيحات بفرماييد. چگونه ايشان در اين مقام با دانشجويانشان ارتباط دارند؟كاراكتر و شخصيت استاد نجابتي براي من يادآور چهره‌هاي برجسته هنر كلاسيك است؛ يعني كساني كه مي‌فهميدند استمرار و بقاي هنرشان و خودشان در حفظ سلسله شاگردي‌شان هست. بدون تعارف مي‌خواهم عرض كنم اگر آقاي نجابتي مواضع اعتقادي، ارزشي و ديدگاه‌هاي انقلابي و ديني نداشت، بسيار بيش از آنچه امروز ديده مي‌شود، ديده مي‌شدند. شايد در حد چهره‌هاي برجسته بين‌المللي بايد از ايشان تجليل مي‌شد؛ اما ارزش ايشان در همين است كه حضور و استمرار خودش را در شاگردانش مي‌بيند. بخشي از اين مسئله براي آن سخاوت دروني و روحي است كه ناشي از يك استغناي دروني است كه نياز به آنها ندارد. به تعبيري آن داشته‌ها را احتكار نمي‌كند. بخش ديگرش به نظر من اين است كه ايشان روحيه رفاقت و صميميت و كار جمعي دارد. شايد خيلي به مسائل اعتقادي و ارزشي ربط نداشته باشد. بعضي از آدم‌ها شخصيت و كاراكترشان جوري است كه فردگرا و خودمحور هستند. آقاي نجابتي به نظر من از هر زاويه‌اي به ايشان نزديك شويد و با ايشان ارتباط برقرار كنيد اين روحيه كار جمعي را در ايشان مي‌بينيد. اين روحيه معلمي و تربيت شاگردي باعث شده تا بارها افرادي به ايشان مراجعه كردند و گفته‌اند كه فلاني براي اين كار بهتر از من است.
اگر بخواهيم يك ويژگي خيلي بارز از استاد بگوييم اولين ويژگي كه با شنيدن نام استاد به ذهنتان مي‌آيد چيست؟به نظر من همين صفا و صميميت و صداقت و نجابت است كه در ايشان بسيار وجود دارد.
در كار تخصصي گرافيك با ايشان كار كرده‌ايد؟ از اين كارها بگوييد. در جايگاهي نبودم كه در كار تخصصي ايشان وارد بشوم و همكاري كنم. در واقع ارتباط كاري بنده با ايشان مربوط به طراحي لوگوي مؤسسه سرچشمه است كه ما زحمت اين كار را به ايشان داديم. در آغاز كار مؤسسه زماني كه حتي اسم آن را انتخاب نكرده بوديم با مشورت ايشان قرار شد اسم را انتخاب كنيم. از ايشان خواهش كردم تشريف بياورند. ايشان يك‌بار به تهران آمده بودند. هنوز مجموعه راه‌اندازي نشده بود. ايشان تشريف آوردند و با هم گشتيم و كاركردهاي بخش‌هاي مختلف مجموعه را مرور كرديم. من شرحي از تصور خودم درباره مجموعه را به ايشان دادم، قرار شد روي اسم‌ها با هم مشورت كنيم. راجع به اسم‌هاي مختلفي با هم به جمع‌بندي رسيديم. اين اسم انتخاب شد و بعد از مدتي روي لوگو كاركردند. اين بخشي از ارتباط بنده با ايشان در حوزه تخصصي بود.
نكته ديگري اگر داريد بفرماييد. فكر مي‌كنم استاد نجابتي الگوي بسيار قابل‌توجهي براي حضور در عرصه هنر باشند. يكي از چالش‌هاي جدي كه بعد از انقلاب داشتيم و هنوز هم وجود دارد، موضوع ارتباط قشر متدين ِانقلابي با فضاي هنري است. تجربه‌هايي هم در طول اين سال‌ها وجود داشته است. گاهي تجربه‌هاي موفقي نبوده، گاهي هم تجربه‌هاي موفقي بوده است. طبيعتاً عمر اين تجربه هم طولاني نيست. قبل از انقلاب چندان فضاي سنتي ما با فضاي هنر به معناي مدرن و امروزي‌اش ارتباط نزديكي نداشت. جريان متدين و مذهبي در دوراني از هنرهاي متفاوت و جديد مثل تئاتر يا سينما و موسيقي كه به معناي امروزي‌اش در كشور داشتيم، فاصله داشته و چه‌بسا به اينها قرتي بازي و مطربي نگاه مي‌كرده است. هيچ‌وقت مخاطب مذهبي براي خودش احساس نياز نمي‌كرده است. نهايتاً ارتباط مخاطب مذهبي اين بوده كه طرح جلدي براي كتابي توسط فرد خوش‌ذوقي طراحي شود؛ اما بعد از انقلاب به دليل نيازي كه در حوزه‌هايي مثل صداوسيما، راديو و تلويزيون به وجود آمد، ارتباط جريان متدين و مذهبي و سنتي با اين قالب‌ها برقرار شد. به نظرم استاد نجابتي يكي از الگوهاي شاخص در اين حوزه است كه زندگي و تجربه ايشان از اين زاويه قابل مطالعه مي‌باشد كه چطور يك نفر مي‌تواند در عين ورود به اين عرصه و نفوذ به عميق‌ترين لايه‌ها و رشد تا بالاترين سطوح، درعين‌حال بر اصول، مواضع و مباني و ضوابط خودش پايدار بماند و آنها را حفظ كند. از اين‌جهت به نظرم شخصيت آقاي نجابتي شخصيت ممتازي است.
گفتني است پنجمين برنامه اوج هنر، پاسداشت هنرمندان انقلاب اسلامي، به بهانه تجليل از خدمات ارزنده استاد مسعود نجابتي به گرافيك ايران، امروز سه‌شنبه 28شهريور ماه، ساعت 16 در نخلستان سازمان هنري و رسانه‌اي اوج برگزار مي‌شود.
