شاهد توحيدي
بي‌ترديد تشكيل جبهه ملي ايران وحالات ومنش تشكيل‌دهندگان آن، از موضوعات در خور خوانش در تاريخچه نهضت ملي است. بي‌ترديد در چنين خوانشي، آنچه بيش از هرسند ديگري به كار مي‌آيد، روايات و مشاهدات تشكيل‌دهندگان اين تشكل است كه مي‌تواند آيينه‌اي از زمينه‌ها و پيامدهاي ايجاد اين گروه سياسي باشد. آنچه در اين مختصر به حضورتان معرفي مي‌شود، خاطرات احمد ملكي از مؤسسان جبهه ملي ملي و مدير مسئول روزنامه ستاره است كه پس از رويداد 28 مرداد1332 در روزنامه خويش نشر داد و هم‌اينك مركز اسناد انقلاب اسلامي آن را در قالب يك كتاب نشر داده است. اين مركز در ديباچه‌اي كه بر صدر اين كتاب نشانده، درباره تاريخچه تشكيل جبهه ملي آورده است: «انتخابات دوره شانزدهم مجلس شوراي ملي در مهر ماه 1328 توسط دولت ساعد آغاز شد. دخالت‌هاي هژير، وزير دربار و بسياري از صاحب‌نفوذان، اعتراض بسياري از شخصيت‌هاي سياسي را برانگيخت. مصدق‌السلطنه به همراه 19 نفر از نخبگان و روزنامه‌نگاران، در اعتراض به انتخابات در 22 مهر ماه در كاخ شاه متحصن شدند.
آنها خواستار لغو انتخابات بودند. تحصن پس از چند روز بي‌هيچ نتيجه‌اي پايان يافت. متحصنين در روز اول آبان در منزل دكتر مصدق اجتماع كردند و پايه‌هاي جبهه ملي بنياد نهادند. جبهه ملي هدف اساسي خود را اصلاح قانون انتخابات، قانون مطبوعات و اصول حكومت نظامي اعلام كرد. ترور هژير توسط فداييان اسلام موجب بطلان انتخابات گرديد و در انتخابات مجدد، آقاي مصدق، مكي، شايگان، بقايي، حائري‌زاده، عبدالقدير آزاد و نريمان از اعضاي جبهه ملي به مجلس راه يافتند. با بازگشت پيروزمندانه آيت‌الله كاشاني و مبارزات بي‌امان وي عليه انگليسي‌هاي نفت‌خوار و وابستگان آنها و قتل رزم‌آرا، جبهه ملي قدرت تازه‌اي يافت و مجبور شدند مسئوليت اجرايي كشور را به مصدق بسپارند. حركت گروه‌هاي مختلف كه تا قيام 30 تير به سوي همگرايي پيش مي‌رفت پس از اين واقعه به واگرايي انجاميد و هر‌لحظه شكاف موجود بين رهبران و هدايتگران حركت ملي بيشتر شد تا اينكه با كودتاي 28 مرداد 1332 حكومت مصدق سقوط كرد و ساير رهبران نيز به انزوا كشيده شدند.»
مقدمه نگار اين اثر، در معرفي احمد ملكي نگارنده اين خاطرات و تبيين نسبت وي با جبهه ملي و شخصِ دكتر حسين فاطمي نيز مي‌نويسد: «احمد ملكي مدير روزنامه ستاره، يكي از رجال و فعالان سياسي است كه خود در جريان تحصن و تأسيس جبهه ملي بوده و حوادث و وقايع منجر به تشكيل و تركيب گروه‌ها را با دقت مشاهده كرده است. ملكي يكي از اعضاي جبهه ملي بود كه از جبهه ملي جدا شد و از مخالفين سرسخت مصدق گرديد. ملكي پس از كودتاي28 مرداد، خاطرات خود را روزانه طي 59 شماره در روزنامه‌ستاره منتشر كرد. با اينكه ملكي از روزنامه‌نگاران معروف ايران است خاطرات وي بسيار نامنظم، تكراري و فاقد انسجام منطقي است. در اين حال اين خاطرات به دليل حضور نويسنده‌اش در جبهه ملي مي‌تواند بسياري از ناگفته‌هاي تاريخي را بيان كند. به علاوه اين خاطرات مي‌تواند علت شكست احزاب را در ايران تبيين نمايد.
به عقيده وي، انتخابات دوره هفدهم مجلس شوراي ملي كه در دوران حكومت دكتر مصدق برگزار شد، آخرين چوب حراجي بود كه بر پيكر جبهه ملي وارد شد و اطرافيان مصدق كه او را به عنوان فردي مومن به قوانين و وطن‌پرست مي‌دانستند. هر رياكاري و عوام‌فريبي و بدتر از همه، جاه‌طلبي چيز ديگري از او نيافتند. سراسر متن خاطرات به مطالعه و بررسي شخصيت و اعمال دكتر مصدق و دكتر فاطمي پرداخته است. از آنجا كه وي، خود از دوستان فاطمي بود و در حقيقت دكتر فاطمي به نوعي از بركشيدگان وي محسوب مي‌شد توانسته است توصيفي دقيق و نظام‌مند از افكار و فعاليت‌هاي وي ارائه دهد. او در نهايت، به سعايت دكتر فاطمي در دوران نخست‌وزيري دكتر مصدق و بدگويي از روزنامه باختر امروز، اشاره و آن را امري بسيار ناپسند در دوران حيات سياسي دكتر فاطمي قلمداد مي‌كند. نويسنده اين خاطرات مهم‌ترين علت شكست مصدق را جاه‌طلبي و استبداد شخصي وي مي‌داند و ياد‌آور مي‌شود كه اگر وي چند صباحي نيز توانست شاهد پيروزي را در آغوش بكشد، مرهون تبليغات و پروپاگاندايي بود كه وي به مانند ساير ديكتاتورها اعمال مي‌كرد.»
