23 ميليون و 500 هزار؛ اين پول پيش يك آپارتمان براي زندگي يك خانواده نيست، هزينه درمان يك بيماري سخت در يك بيمارستان خصوصي هم نيست، هر چند اين مبلغ ميتواند بودجه وام خوداشتغالي به چندين نفر را تأمين كند، اما اينجا قرار نيست هيچ وامي پرداخت شود؛ هر چند افرادي كه زير خط فقر زندگي ميكنند، چيزي حدود نيمي از اين عدد يعني 11 ميليون نفر هستند، اما اين رقم ارتباط مستقيمي با فقر ندارد هر چند غير مستقيم با آن مرتبط است؛23 ميليون و 500 هزار تومان هزينه خريد يكي از آخرين ورژنهاي يكي از برندهاي معتبر دنياست كه هم اكنون در يكي از فروشگاههاي اينترنتي مشهور كشور به فروش ميرسد و بديهي است چنين مبلغي براي كساني كه پولهاي چند ده و چند صد ميليوني براي داشتن خطوط رند تلفن همراه خرج ميكنند و مركبشان گرانترين برندهاي لوكس دنيا است و حتي زمانشان را با ساعتهاي چند ده و چند صد ميليوني چك ميكنند، مبلغ زيادي نيست. تلفن همراه 23/5 ميليوني، همبرگر 250 هزار توماني به همراه خاويار، آب معدني 60 هزار توماني و بسياري از كالاهاي لوكس ديگر در حالي به كشور وارد و عرضه ميشود كه فقر، بيكاري و شرايط نامساعد اقتصادي گريبانگير درصد بالايي از اعضاي جامعه است و اين نمايش ثروت ماحصلي جز بارورترشدن آسيبهاي اجتماعي بر جاي نميگذارد.
جامعه هنوز بابت حوادث كودك آزاريهاي اخير ملتهب است؛حوادثي كه ترجيعبند تمامي آنها فقر، بيكاري و چالشهاي اقتصادي است كه در نهايت به بروز چنين آسيبهايي منجر شده است.
در چنين شرايطي بخش ديگري از جامعه به نمايش ثروت مبتلاست؛ از وزيري كه به صراحت و براي پرهيز از ريا درباره پورشه شاسيبلندش در رسانهها سخن ميگويد تا رسانهاي شدن فيشهاي حقوقي نجومي؛ رفتارهايي كه با نمايش شكاف عميق طبقاتي زمينهساز گسترش حس تبعيض و به دنبال آن بروز و ظهور انواع و اقسام آسيبهاي اجتماعي ميشود.
جان گرفتن نوكيسهها
نكته قابل تأمل اينجاست كه طبقات ثروتمند نوظهوري كه از طريق ميانبرهاي غيرقانوني يا با سوءاستفاد از اقتصاد بيمار جامعه توانستهاند به ثروتهاي بادآوردهاي دست يابند و طبقات نوكيسه را شكل دهند هم از آسيبهاي اجتماعي در امان نيستند؛ آسيبهايي كه اگرچه به اندازه آسيبهاي اقشار ضعيف جامعه رسانهاي نميشود، اما هر از چند گاه صدايش بلند ميشود. درست مانند رسانهاي شدن ماجراي تصادف دختر جواني با پورشه زرد رنگ كه به مرگ دو سرنشين خودرو منجر شد و همچنين تصادف خودروي بيام دبيليو با پرشيا كه پنج كشته داد.
اين دو تصادف كه با فاصله كوتاهي از هم در خيابانهاي بالاي شهر تهران رخ داد، حكايت يك تصادف عادي نبود، بلكه هشداري درباره شكلگيري نوع تازهاي از آسيبهاي اجتماعي در طبقه مرفه جامعه بود كه حتي واكنش رهبري را در پي داشت «من شنيدهام كه گاهي اوقات در بعضي از خيابانها اين جوانهايي كه مست ثروتند - مست غرور ثروت - سوار ماشينهاي آنچناني ميشوند و در خيابان بنا ميكنند به جولان دادن و رفتوآمد كردن و محيط خيابان را ناامن [كردن]؛ اينها هم ناامني است.» اين حادثه و آمار و ارقامي كه درباره مصرف موادمخدر صنعتي گرانقيمتي مانند كوكائين منتشر ميشود، نشاندهنده آن است كه بروز شكاف طبقاتي و تجمع فقر در يك سوي جامعه و تكاثر در سوي ديگر موجب شده تا هم در طبقه مرفه شاهد بروز آسيبهاي اجتماعي گستردهاي باشيم و هم در طبقه فقير هرچند فساد و آسيبهاي اجتماعي در طبقه مرفه بيشتر لاپوشاني ميشود و كمتر در معرض عموم قرار ميگيرد.
نگاه ليبرالي دولت
حكايت فقر و تكاثر در جامعه ماجرايي است كه در نگاه ليبراليستي دولتهاي بعد از جنگ ريشه دارد و يك روز به شكل خودروهاي ميلياردي جلوه ميكند و روز ديگر به شكل گوشي تلفن همراه 23/5ميليوني برند لامبورگيني خودنمايي مينماند.
رشد آسيبها در شكاف طبقاتي
افزايش فراگيري رسانه ها، ماهواره و اينترنت، تلفن همراه و شبكههاي اجتماعي در فرآيند نمايش ثروت و شكاف طبقاتي نقشي جدي ايفا ميكنند. نمايش ثروت طي سالهاي اخير به جايي رسيده است كه در نقاط مختلفي از كشور و در محله ظفر تهران شاهد دور دورهاي شبانه بچه پولدارها هستيم و اين نمايش ثروت حتي به فضاي مجازي هم كشيده شده است.
پروفسور حسين باهر درباره مظاهر شكاف طبقاتي در جامعه معتقد است: اگر فاصله يك طبقه اجتماعي با طبقهاي ديگر آنقدر زياد شود كه بين دو طبقه اجتماعي امكان پل زدن و عبور از طبقه پايين نباشد، به آن شكاف طبقاتي ميگويم كه كشور ماهم اكنون به اين بيماري مبتلا است.
باهر در اين باره ميافزايد: نحوه توزيع امكانات و منابع مالي اكنون در كشور به نحوي انجام ميشود كه تنها 15 درصد جمعيت كشور ميتوانند از 85 درصد امكانات و منابع مالي بهرهمند شوند، اما درصورتي كه 85 درصد جمعيت فقط 15 درصد امكانات را در اختيار دارند و به تبع آن با مشكلاتي بيشماري دست و پنجه نرم ميكنند.
از نگاه وي شكاف طبقاتي در كوتاه مدت به افسردگي، در ميان مدت به افزايش وقوع جرائم اجتماعي و در بلند مدت هم به فساد اقتصادي و اجتماعي ختم ميشود. فحشا، قتل، غارت و سرقتهاي مسلحانه نمونههايي از معضلات اجتماعي ناشي از اختلاف طبقاتي در بلندمدت است. درست شبيه رخدادهايي كه هم اكنون در جامعه شاهد وقوع آن هستيم.
نقش دولت در شكاف طبقاتي
براساس آمار واردات كالاي مصرفي در ثلث اول سال 95 رشد نزديك به ۳۳ درصدي به لحاظ وزني و رشد نزديك به ۱۹ درصدي به لحاظ ارزشي را تجربه كرده است. گوشي تلفن همراه 23/5 ميليوني لامبورگيني نمونهاي از اين كالاهاي لوكس است كه قطعاً مخاطبش طبقات متوسط و فقير جامعه نيستند؛ تلفن همراهي كه با مجوز رسمي وارد ميشود و با مجوز به فروش ميرسد تا بيانگر نقش دولت در شكاف طبقاتي موجود باشد.