هادي عسگري
جايزه جهاني گوهرشاد كه سال گذشته به همت آستان قدس رضوي و براي اولين بار به هشت بانوي شاخص ايراني و خارجي تعلق گرفت، امسال نيز قرار است همزمان با دهه كرامت، در مراسمي به بانوان فرهيخته و اثرگذار در عرصه وقف و نيكوكاري اهدا شود.
برپايي چنين مراسماتي را مي‌توان ادامه‌دهنده نهضتي دانست كه بانو گوهرشاد آن را پايه‌ريزي كرد. اعتلاي فرهنگ وقف و نيكوكاري و معرفي شخصيت بانو گوهرشاد و خدماتش از جمله اهدافي است كه در امر اهداي جايزه جهاني پيگيري مي‌شود؛ اين خادم حضرت رضا(ع) با ارائه مجموعه خدمات خود به جهانيان نشان داد كه مي‌شود بدون سوء‌استفاده‌هاي تبليغاتي از زنان، خدماتي را با رعايت حفظ شأن و كرامت انسان ارائه كرد. پيام جشنواره «جايزه جهاني گوهرشاد» اين است كه بانوان نيكوكار و فرهيخته در جهان راهشان ادامه دارد و با تجليل و شناسايي آنها، مي‌توان زمينه حضور فعال ديگر بانوان را نيز در اين عرصه فراهم كرد. بانواني مي‌توانند مفتخر به دريافت «جايزه جهاني گوهرشاد» شوند كه در حوزه‌هاي ايثار و شهادت، مقاومت و بيداري اسلامي، آموزشي، علمي و پژوهشي، فرهنگي، هنري و رسانه‌اي، وقف و امور خيريه، امور عمراني، امور پزشكي، مديريت و كارآفريني خدماتي شايسته و عام‌المنفعه انجام داده باشند.
«مدرسه پريزاد»؛ ميراثي ماندگار
تمدن اسلامي در تربيت فرهيختگان سرآمد است؛ از ميان مردماني كه تحت لواي پرچم اسلام و با آموزه‌هاي اين تمدن و فرهنگ خو گرفته‌اند، نمونه‌هاي بسياري مي‌توان يافت كه نقاط عطف در اين تمدن 1400 ساله بوده‌اند. فرهيختگاني از سرزمين ايران برخاستند، خشت‌هاي به جاي مانده از تمدن ايراني اسلامي را دوباره روي هم قرار داده و كاري كردند كه خورشيد تمدن دوباره از شرق بتابد. در قرن نهم هجري، دانش و حكمتي كه طي قرون گذشته فرهنگ و تمدن ايراني اسلامي را شكل داده بود، دوباره شروع به درخشيدن كرد و اين بار مصاديق آن از گلدسته‌ها و گنبدهاي مساجد، آرامگاه‌ها و مراكز آموزشي برخاست؛ يكي از شاخصه‌هاي دوران درخشش تمدن اسلامي، وجود بانوان فرهيخته‌اي است كه در اجتماع حضور مستقيم و مستمر داشتند، تا جايي كه نديمه يكي از اين بانوان وقفنامه‌اي مي‌نويسد و زمين و مدرسه‌اي را براي طالبان علم و دانش مي‌سازد و آن مدرسه تا ساليان محل رفت و آمد دانش‌دوستان مي‌شود. در كنار ده‌ها بناي تاريخي به جاي مانده از آن دوران در نقاط مختلف جهان اسلام، مجموعه مسجد گوهرشاد و بناهايي كه گوهرشاد خاتون و نديمه وي پريزاد در اطراف حرم رضوي ساختند، درخشش خاصي دارد.
درخشش بانوان بر تارك تمدن اسلامي
تعدادي از آثار بر جاي مانده از دوره تيموريان توسط بانواني ساخته شده كه خود مستقيماً وارد عرصه اجتماع شدند و اينگونه آثاري را خلق كردند كه قرن‌هاست بر تارك تمدن اسلامي مي‌درخشد. «مدرسه پريزاد» يكي از آثار تمدن ايراني اسلامي به شمار مي‌رود كه ساخته بانو «پريزاد» نديمه گوهرشاد خاتون، همسر شاهرخ تيموري بود كه به مدت 43 سال بر مناطق وسيعي از ايران و افغانستان حكمراني كرد، طبع هنرپرور و ادب دوست شاهرخ و همسرش، دوراني طلايي را بر قامت ايران در سال‌هاي حكومت تيموريان نشاند.
«مدرسه پريزاد» در ضلع شمال غربي مسجد گوهرشاد واقع شده و ساخت آن در سال 823 هجري قمري پايان يافت؛ از آن زمان تاكنون اين مدرسه چند مرتبه بازسازي و مرمت شده است، سردر اين مدرسه مزين به يك كتيبه است كه خبر از تعمير اين بناي ماندگار در سال‌هاي پاياني حكومت صفويان و اواخر قرن يازدهم هجري مي‌دهد. ساخت «مدرسه پريزاد» همزمان با ساخت مسجد گوهرشاد بوده و از مازاد مصالح آن بنا شده است، نقشه آن همانند ديگر مدارسي كه در دوره تيموري بنا شده، چهار ايواني است، به نحوي كه چهار ايوان در اطراف آن قرار دارد و حجره‌ها صحن حياط را در برگرفته‌اند؛ دو سوي ايوان‌ها 27 حجره در دو طبقه ساخته شده كه راه ارتباطي آنها چهار راه پله در چهار كنج صحن مدرسه است. در زمان احداث بنا، اين مدرسه از ضريح مطهر رضوي فاصله داشته و جزء بناي بارگاه منور امام رضا(ع) محسوب نمي‌شد اما با اجراي طرح‌هاي توسعه حرم مطهر، در قرون متمادي، اين مدرسه جزئي از مجموعه آستان قدس و حرم رضوي شده است.
مرمت بناي فاخر براي بازيابي هويت
بناي اين مدرسه علاوه بر دوران شاه سليمان صفوي، يك بار هم در سنوات گذشته به طور گسترده مرمت شد اما در نتيجه اين مرمت‌ها، نشانه‌هاي اندكي از اصل بنا باقي ماند. بعدها اداره اوقاف در سال 1346 مرمت مدرسه پريزاد را آغاز كرد اما به جهت تخريب بازار و توسعه اطراف حرم، اين بنا در سال 1354 به صورت ويرانه درآمد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي، آستان قدس رضوي به مرمت بناهاي تاريخي در مجموعه حرم مطهر پرداخت. در همين راستا در سال 1363 بازسازي مدرسه پريزاد آغاز شد تا مجدد شبيه همان مدرسه‌اي شود كه «پريزاد خانم» بنا كرده بود؛ با تلاش مجموعه آستان قدس رضوي مرمت مدرسه در سال 1368 پايان يافت.
مدرسه‌اي براي طلاب بي‌بضاعت
در منابع به جا مانده از اين دوران سندي مبني بر وضعيت آموزشي در ابتداي تأسيس مدرسه پريزاد وجود ندارد اما با توجه به اهتمام تيموريان به ساخت مدارس، مي‌توان حدس زد كه اين مدرسه در ابتداي تأسيس از لحاظ وضعيت آموزشي در موقعيت خوبي قرار داشته است، با اين حال به نظر مي‌رسد مدرسه پريزاد در دوران صفويه به دليل اهميت زيادي كه براي علم و عالمان ديني قائل بودند، همچنان محل حضور طالبان علم و علاقه‌مندان به دانش بوده است. براساس اطلاعات به جا مانده از اين مدرسه، تعداد طلاب آن در اواخر دوره قاجار بين 20 تا 30 نفر متغير بوده است، البته در گزارش‌ها آمده كه در دوران قاجار و پهلوي اين مدرسه دچار ركود شديدي شد.
كاربري امروز مدرسه «پريزاد»
كاربري امروز اين مدرسه، يعني حضور روحانيون جهت پاسخگويي به سؤالات ديني زائران و مجاوران، در واقع ادامه همان كاركردي است كه «پريزاد خانم» آن را در وقفنامه خود تعيين كرده بود. تربيت بانوان فرهيخته‌اي كه در كنار نقش‌آفريني در نهاد خانواده، نقش‌هاي اجتماعي را نيز مي‌پذيرند، از موضوعاتي اساسي به شمار مي‌رود كه همواره مورد تأكيد بزرگان بوده است؛ تشويق و قدرداني از زحمات بانواني كه در اين زمينه با وجود همه سختي‌ها و مشكلات، به موفقيت‌هايي دست يافته‌اند، در حقيقت الگوسازي براي دختران نسل جوان محسوب مي‌شود.
