زهرا چیذری
اين مناقشه بر سر جسد آدم‌هاست، نه زنده آنها؛ حكايت كمبود جسد براي تشريح در درس آناتومي دانشجويان علوم پزشكي ماجراي تازه‌اي نيست و هر از چند گاه به‌گونه‌اي رسانه‌اي مي‌شود تا گوشزد كند، اين قصه سر دراز دارد. در حالي كه چندي پيش هيئت ممتحنه علوم تشريح حكايت مافياي جسد‌فروشي و دريافت هزينه‌اي برابر با ديه كامل يك انسان براي فروش جسد به دانشگاه‌هاي علوم پزشكي را در نامه‌اي سرگشاده رسانه‌اي كردند، حالا رئيس سازمان پزشكي قانوني كشور هر گونه خريد و فروش جسد را تكذيب مي‌كند و مي‌گويد «تمامي اجسادي كه براي تشريح در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد، رايگان است.» نقطه اشتراك تمامي اين اظهارات ضد و نقيض يك چيز است؛ براي آموزش و تشريح جسد كم داريم.
كلاس‌هاي تشريح درس آناتومي، نخستين جايي است كه دانشجويان پزشكي فرصت دارند آنچه را در كتاب‌هاي تئوري خوانده‌اند به چشم خود ببيند و تجربه‌اي عملي از مواجهه با بدن انسان داشته باشند. كلاس‌هايي كه حضور در آنها استاد شهريار را از پزشكي به شاعري كشاند، يكي از ضروري‌ترين بخش‌هاي آموزش پزشكي است، اما برخي ملاحظات مذهبي و قانوني موجب شده تا جسد براي تشريح به كالايي كمياب تبديل شود و مناقشه‌اي جدي ميان دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و اساتيد آناتومي با پزشكي قانوني به عنوان تأمين‌كننده اصلي جسد شكل بگيرد؛ مناقشه‌اي كه سال‌هاست به حكايتي دنباله‌دار تبديل شده است.
مبالغ چند ده ميليوني براي جسد
چندي پيش بود كه اعضاي هيئت ممتحنه علوم تشريح دست به قلم شدند و در نامه‌اي به رئيس سازمان پزشكي قانوني بابت سلب حق بهره‌برداري علمي آزاد و بدون مانع از اجساد مجهول‌الهويه از جامعه آناتوميست‌ها اعتراض كردند.
در اين نامه آمده بود: «جسد مجهول‌الهويه كه به هر طريق به سازمان پزشكي قانوني تحويل داده مي‌شود، ملك طلق سازمان پزشكي قانوني نيست كه اختيار داشته باشد آن را به دانشكده پزشكي تحويل بدهد يا ندهد يا براي تحويل آن شرط قرار دهد! در نتيجه اين اما و اگرها، ناخواسته زمينه‌اي ايجاد شود كه دانشگاه‌ها جسد را از بازار مافيايي در مقابل پرداخت هزينه يك ديه كامل دريافت كنند! يا اجساد مجهول‌الهويه با هزينه نظام به زير خاك سپرده شوند و هزاران دانشجوي پزشكي كلاً از استفاده آموزشي از آنها محروم شوند؟ بلكه ميت مجهول‌الهويه اختيارش با ولي‌فقيه است و ولي‌فقيه هم اجازه فرموده‌اند كه براي يادگيري دانشجويان تشريح شود.»
دكتر ابراهيم اسفندياري، مدير گروه آناتومي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان در گفت‌وگو با «جوان» مي‌گويد: تا اواخر دهه 70 با استفتايي كه از حضرت امام و مقام معظم رهبري شد، اجساد مجهول‌الهويه در اختيار دانشگاه‌هاي علوم پزشكي قرار مي‌گرفت، اما در اواخر دهه 70 تصميم بر آن شد تا اين اجساد را دفن كنند و پس از آن سازمان پزشكي قانوني مساعدت مناسبي را با دانشگاه‌هاي علوم پزشكي نداشت. وي تصريح مي‌كند: در آخرين مورد تهيه جسد، پزشكي قانوني 54 ميليون تومان از دانشگاه پول گرفت يا در موردي ديگر ارائه جسد مشروط به راه‌اندازي مركز كامپيوتر براي دانشگاه شد.
حال سازمان پزشكي قانوني كشور وظيفه قانوني دارد هرگونه زمينه مساعد جهت خريد و فروش اجساد بي‌صاحب را رفع و بلكه از آن جلوگيري كند، كه اين كار برخورداري آزاد علمي و بلكه تشخيصي درماني را از اجساد مجهول‌الهويه براي دانشكده‌هاي پزشكي ممكن مي‌كند.
جسد رايگان است
احمد شجاعي، رئيس سازمان پزشكي قانوني در خصوص چگونگي تأمين جسد براي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي، فروش جسد به دانشگاه‌ها را تكذيب مي‌كند و مي‌گويد: تمامي اجسادي كه براي تشريح در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد، رايگان است.
وي درباره اينكه اين اجساد از كجا مي‌آيند هم مي‌گويد: بسياري از اين اجساد مورد تشريح اهدايي است و افرادي كه قبلاً فرم اهدا را پر كردند، بعد از مرگ، جسد آنها طبق خواسته خودشان براي تشريح در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
به گفته رئيس سازمان پزشكي قانوني، برخي از اجساد مورد استفاده در دانشگاه‌ها هم از محل اجساد مجهول‌الهويه تأمين مي‌شود كه البته شرايط خاص خودش را دارد.
وي درباره اين شرايط اينگونه توضيح مي‌دهد: در مورد اجساد مجهول‌الهويه بايد شش ماه زمان بگذرد و اعلام‌هاي قانوني از طرق مختلف صورت گيرد و اگر بعد از شش ماه هيچ‌كس سراغ آن نيايد، با حكم مرجع قضايي براي تشريح قابل استفاده است.
شجاعي تصريح مي‌كند: ما اين اجساد مجهول‌الهويه را به نمايندگي از متوليان به دانشگاه‌هاي علوم پزشكي اهدا مي‌كنيم.
وي با تأكيد بر اينكه هيچ بحث خريد و فروش جنازه مطرح نيست، در عين حال كمبود جسد را براي تشريح مي‌پذيرد و مي‌گويد: در حال حاضر بحث كمبود جسد براي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي پابرجاست و متناسب با اين مسئله موضوع وارد كردن جسد از خارج از كشور مطرح شده است كه نياز به بررسي‌هاي بيشتر دارد.
دكتر بهرام عين‌اللهي، معاون آموزشي وزارت بهداشت در دولت هشتم به «جوان» مي‌گويد: جسدهايي كه براي تشريح در درس آناتومي استفاده مي‌شود بايد حتي‌الامكان غيرمسلمان باشد و در غير اين صورت با دستور حاكم شرع مي‌توان از جسد مسلمان هم استفاده كرد.
به گفته وي، زماني اين اجساد از هند و چين خريداري مي‌شد. دكتر عين‌اللهي تأكيد مي‌كند: براي حل اين مشكل مي‌توان با روش پلاستينوژن جسد‌ها را نگهداري كرد و تا حد زيادي مشكل جسد حل مي‌شود. وي معتقد است نمي‌شود به وفور جسد را براي تشريح در اختيار داشت و با روش‌هاي اينچنيني مي‌توان مشكل كمبود جسد را حل كرد.
