مهدي پورصفا
افزايش مشاركت اجتماعي يكي از مهم‌ترين راهكارهاي حل معضلات مهم در هر كشوري محسوب مي‌شود. اين مشاركت اجتماعي مي‌تواند زمينه‌ساز اتفاقات مهمي در هر جامعه‌اي شود. گاه عدم‌مشاركت و پراكندگي مي‌تواند زمينه‌ساز شكست‌هاي بزرگي براي هر اجتماعي شود.
انسجام و وحدت اعضاي جامعه از جمله مهم‌ترين عواملي هستند كه موفقيت آنها را تضمين مي‌كند و جامعه را به سوي رشد و تعالي سوق مي‌دهد. از سوي ديگر تفرقه پراكني موجب زوال و انحطاط است. حضرت علي(ع) درباره علل ظهور و سقوط تمدن‌هاي گذشته و نقش وحدت و تفرقه در اين موضوع مي‌فرمايد:«پس بنگريد چه سان مي‌نمودند آن گاه كه گروه‌ها فراهم بودند و همگام يك راه را مي‌پيمودند و راست و با هم سازوار و دست‌ها يكديگر را مددكار بود. شمشيرها به ياري هم آخته و ديده‌ها به يك سو دوخته و اراده‌ها در پي يك چيز تاخته، آيا مهتران سراسر زمين نبودند و بر جهانيان پادشاهي نمي‌نمودند؟ پس بنگريد كه پايان كارشان به كجا كشيد، چون بين‌شان جدايي افتاد، الفت به پراكندگي انجاميد و سختي‌ها در دل‌هاشان گوناگون گرديد، از هم جدا شده و به حزب‌ها گراييدند و خدا لباس كرامت خود را از تن‌شان بيرون آورد و نعمت فراخ خويش را از دست‌‌شان به در كرد و داستان آنان ميان شما ماند و آنان را براي پندگيرندگان عبرت گردانيد.»
مثال‌هاي فراواني در اين‌باره چه در جامعه اسلامي و چه در كشورهاي ديگر وجود دارد كه مي‌تواند مورد توجه قرار بگيرد، به عنوان مثال در جنگ جهاني دوم اين پراكندگي اجتماعي منجر به شكست ناگهاني نظامي كشور فرانسه در مقابل آلمان نازي شد و اين كشور در مدت كوتاهي در مقابل ارتش هيتلر تسليم شد.
طبيعي است كه ايجاد اين يكپارچگي و افزايش مشاركت اجتماعي نياز به زمينه‌سازي‌هايي دارد، از جمله وجود نهادهايي كه مي‌تواند اين مشاركت اجتماعي را در جامعه افزايش دهد، غيرقابل چشم‌پوشي است. اين نهادها بايد بتوانند با جلب اعتماد عمومي از توان مردمي براي حل مشكلات استفاده كنند كه دولت‌ها به طور معمول براي حل آنها نياز به عده و هزينه فراواني دارند. اين هزينه مي‌تواند با همكاري‌هاي اين نهاد به شدت كاهش يابد و بازدهي فعاليت‌هاي انجام شده نيز به شدت افزايش پيدا كند.
بسيج چه توان اجتماعي‌اي براي كشور به ارمغان آورده است
نظام جمهوري اسلامي به دليل ماهيت مردم‌سالار آن تكيه فراواني بر منابع مردمي دارد. در طول سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي جمهوري اسلامي به مدد همين توان مردمي بود كه توانست در مقابل فشارهاي فراوان چه از داخل و چه از خارج مقاومت كرده و استحكام خود را تقويت كند.
حال در آستانه 40 سالگي انقلاب اسلامي و معضلات فراواني كه در حوزه‌هاي مختلف اجتماعي و اقتصادي امنيت و ثبات كشور را تهديد مي‌كند، همين توان اجتماعي مي‌تواند زمينه‌ساز حل اين مشكلات شود، اما سؤال اينجاست كه چه نهادي بايد در اين مسير ايفاي نقش و توان مردمي را براي حل مشكلات بسيج كند.
«بسيج» به عنوان نهادي كه از ابتداي انقلاب اسلامي براي به ميان آوردن توان مردمي و حفاظت از آن توسط امام خميني (ره) تشكيل شد، بهترين گزينه براي چنين راهكاري است.
بسيج در دوران هشت سال جنگ تحميلي به عنوان ستون اصلي براي به ميدان آوردن نيروهاي مردمي ايفاي نقش كرد و ايثارگري‌هاي اين نيرو بود كه توانست قدرت ايران در جبهه‌هاي جنگ را تحميل كند. طبق اساسنامه بسيج، مصوب مجلس ايران در سال ۱۳۶۱، هر شهر ايران، با توجه به وسعت و جمعيت آن به چند «منطقه مقاومت» بسيج تقسيم شده و هر منطقه مقاومت، خود به چند «ناحيه مقاومت» بسيج تقسيم مي‌شود.
همچنين هر ناحيه مقاومت به چند «پايگاه مقاومت» تقسيم مي‌شود و هر پايگاه شامل «گروه‌هاي» سازمان‌يافته خواهد بود.
در هر شهرك يا روستاي ايران نيز يك «هسته مقاومت» بسيج وجود دارد. نيروهاي سازمان بسيج مستضعفين، در قالب شاخه‌هاي مختلفي سازماندهي شده‌اند. در تمامي ادارات، دانشگاه‌ها، مدارس، كارخانه‌ها، روستاها يا محلات، پايگاه‌هاي بسيج وجود دارد كه وظيفه جذب و سازماندهي داوطلبان را به عهده دارند. پايگاه‌هاي بسيج محلات، پرتعدادترين پايگاه‌هاي بسيج هستند كه تقريباً در تمام محله‌هاي تهران و شهرستان‌ها وجود دارند.
با اين تفاسير بسيج قدرتمند‌ترين نهاد شبكه‌اي در نظام جمهوري اسلامي ايران است كه مطابق اصلي‌ترين عقايد نيروهاي انقلاب اسلامي تشكيل شده است.
توان بسيج در چه زمينه‌هايي به‌كار گرفته شده است
توان بسيج هيچ‌گاه فقط مصروف فعاليت‌هاي دفاعي نشده است و در طول سال‌هاي گذشته بسيج نقش مهمي در فعاليت‌هاي گوناگوني داشته كه بنا به شرايط گوناگون به آن محول شده است. از جمله اين طرح‌ها مي‌توان به بسيج ريشه‌كني فلج اطفال كه با شركت هزاران نفر از اعضاي بسيج و به‌كارگيري رده‌هاي مقاومت صورت گرفت و با توجه به سرعت بالا و هزينه پايين در اجرا، به عنوان يك طرح ملي و كاملاً موفق، به يك الگوي بين‌المللي تبديل شد. همچنين نمونه ديگري كه در همين مورد مي‌توان ذكر كرد، طرح گسترش بيمه روستايي بود كه با مشاركت رده‌هاي مقاومت و با به‌كارگيري اعضاي بسيج و در جهت كمك به رفع محروميت در روستاهاي كشور اجرا شده است. در حوزه اقتصاد نيز اقدامات گوناگوني توسط بسيج صورت گرفته است كه مشاركت در پروژه‌هاي بزرگ ملي در زمينه اجراي فعاليت‌هاي خدماتي و عمراني از جمله آنهاست.
حال در شرايط فعلي و با توجه به اينكه هم اكنون برخي از تهديدهاي اجتماعي اقشار مختلف كشور را مورد هدف قرار داده است، بسيج مي‌تواند با توجه به ظرفيت خود نقش قابل ملاحظه‌اي در اين باره ايفا كند كه با هيچ نهاد ديگري قابل مقايسه نيست.
ضرورت ورود بسيج به حوزه فعاليت‌هاي اجتماعي
اين مسئله مورد توجه نهادهاي بالادستي در اين حوزه نيز قرار گرفته است. چندي پيش رئيس سازمان بسيج مستضعفين در سخناني از ضرورت توجه به راهبرد اجتماعي در نيروهاي بسيج خبر داد، البته اين نكته به معناي اين نيست كه ساير وظايف بسيج از جمله حفظ امنيت كشور خدشه‌دار شود. آمادگي نظامي و ايجاد توان مردمي در حوزه دفاعي امري است كه بايد در رأس فعاليت‌هاي بسيج باشد، اما توجه به فعاليت‌هاي اجتماعي و مقابله با مسائلي همچون اعتياد يا فقر مي‌تواند در زمره وظايف بسيج قرار گيرد.
ورود بسيج در اين حوزه مسئله‌اي است كه مي‌تواند تغيير اساسي در اين حوزه ايجاد كند.
