علي شيرين
در حاليكه ايام سال نو را سپري مي‌كرديم فرهنگ و تاريخ‌نگاري دفاع مقدس يكي از استوانه‌ها و ياران انديشمند و فكور خويش را از دست داد و در غم فراق دكتر حسين اردستاني رئيس مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس، فرهيختگان و حماسه‌نگاران به سوگ نشستند. دكتر حسين اردستاني از رادمردان دوران شكوهمند حماسه و پيشگامان عرصه ثبت و ضبط روايت حماسه‌ها بود كه همزمان با روزهاي سخت جنگ، علاوه بر به دوش گرفتن سلاح به سراغ قلم هم رفت تا راوي صادقي براي لحظه‌هاي تاريخي و سرنوشتساز يك ملت باشد. مرحوم اردستاني با تركيب تجربيات آن دوران و تعهد و تخصص تاريخ نگاري علمي، راهي را در پيش گرفت كه ثمره و نتيجه و محصولش را آيندگان به قضاوت خواهند نشست.
شاگردي در مكتب امام نويسنده يادنامه آن مرحوم به درستي به توصيف اين مقطع از زندگي دكتر پرداخته است: «حسين اردستاني پايبند چارچوب‌هاي ديني در خانواده و جامعه بود و در خانواده اصيل مذهبي متولد شد و در بستر زماني انقلاب از پيروان امام و مقلدانش به شمار مي‌آمد كه پاي مكتب شاگردان امام زندگي و تلمذ مي‌كرد و اوامر و نواهي امام و نظام برايش اصل خدشه‌ناپذير بود. در دوره انقلاب با برو بچه‌هاي مساجد سبحان و امام حسن‌مجتبي(ع) و در محله نظام‌آباد حشر و نشر بسياري داشت و پا به پا و همراهشان تا پيروزي انقلاب و پس از آن فعاليت مي‌كرد.
پس از استقرار نظام جمهوري اسلامي راهش را در حفظ آن يافت و براي اين منظور به سازمان و نهادهاي انقلابي پيوست و با آغاز تهاجم عراق عليه ايران روانه جبهه‌هاي جنگ شد تا عليه تجاوز دفاع كند. بعد از گذشت دو سال از جنگ در سال 61 با توصيه دوستان محله قديمي به بخش جنگ دفتر سياسي پيوست و همكاري‌اش از راوي‌گري در اين حوزه آغاز شد و به مدت ربع قرن ادامه يافت.» (يادنامه دكتر حسين اردستاني، نوشته امير رزاق زاده) آن مرحوم در ادامه اين همكاري پس از اين، با پذيرش حضورش به عنوان راوي در اين عرصه كارش را به طور رسمي آغاز كرد و با تهيه دفاتر يگان‌ها و قرارگاه‌ها عمدتاً معطوف به تهيه گزارش‌هاي نبرد گوناگون تا پايان جنگ شد و با اين حركت بخشي از خلأهايي كه ممكن بود موجب انحراف در روايت تاريخ جنگ شود را پر كرد.
به دنبال پذيرش قطعنامه 598 و برقراري آتش‌بس، او با الهام از تعاليم امام راحل با قبولي در كنكور سراسري دانشگاه‌ها، وارد عرصه نويني از زندگي خود شد و راه جديدي را در زندگي علمي اما در مسير انقلاب اسلامي و ارزش‌هاي دفاع مقدس روي خود گشود.
ورود به دانشگاه و عرصه پژوهش مرحوم اردستاني همزمان با پذيرش در رشته علوم سياسي دانشگاه شهيد بهشتي و مقارن با تحصيل، موقتاً از مركز مطالعات و تحقيقات دفاع مقدس منفك شد و همراه با جمعي از محققان و پژوهشگران مركز در دوره عالي و دافوس سپاه مشغول به كار شد. در حين مشاركت با آن مراكز، براي تهيه متون آموزشي دفاع مقدس براي فرماندهان به ارائه طرح‌هايي از قبيل احياي منابع مركز در قالب علمي و كلاسيك و پروپوزال همت گماشت و از همكاري در اين زمينه دريغ نكرد و در كار پياده‌سازي بخشي از نوارهايش و بازبيني دقيق آنها اهتمام فراوان داشت.
تحصيلات علمي و دانشگاهي را در مقاطع كارشناسي با رتبه عالي و پذيرش بدون آزمون در مقطع كارشناسي ارشد و از آن پس دكترا را تا انتها سپري كرد و دركسوت هيئت علمي به كار تدريس وتحقيق مشغول شد.
در باره اين مقطع از زندگي دكتر اردستاني در يادنامه ايشان آمده است: «در اين اثنا پيشنهادهاي متعدد همكاري با مراكز مختلف از جمله شهردار يكي از مناطق تهران و همكاري با معاونت فرهنگي و تبليغات دفاعي ستاد كل نيروهاي مسلح و وزارت خارجه را نپذيرفت و در مبادي آموزشي و پژوهشي دفاعي برگرفته از تجارب دوران هشت سال دفاع مقدس ادامه فعاليت داد و با انتشار ده‌ها شماره فصلنامه تخصصي سياست دفاعي و تدوين كتب روزشمار اقدام كرد. در اين مقطع بين او و مركز فاصله مي‌افتد به طور موقت اما دكتر اردستاني از هنگام جدا شدن موقت از مركز مطالعات و تحقيقات جنگ تا بازگشت دوباره بدانجا همواره يكي از معتمدان طرف مشاوره مركز بود و در جلسات مربوطه دوران مسئولان دهه 70تا80 حضور مستمر داشت و نقطه‌نظرات عميق و علمي خويش را صادقانه بيان مي‌كرد. مضافاً بر اين، امين فرماندهان سپاه و جنگ هم بود و در دوره‌اي كه پيشنهاد ادغام و اتمام كار مركز شد اهتمام بسياري به عمل آورد تا از فروپاشي مجموعه مورد نظر جلوگيري كند و در اين راه نيز در كنار اعضاي مركز ساير دلسوزان خارج از مركز موفق بود.»
گشودن حوزه‌هاي نوين در تاريخ‌نگاري دفاع مقدس گشودن حوزه‌هاي نويني همچون تاريخ شفاهي فرماندهان، موضوعات جامعه‌محور و نظارت بر كار راهيان نور به‌موازات ده‌ها مأموريت گذشته نشان از توسعه قلمرو مركز در تراز ملي و فراملي دارد كه نياز به ناخداي ماهر و زبده و دست از جان شسته‌اي مثل اردستاني داشت. آن مرحوم از هنگام حضورش در سال1361 تا 6 فروردين 1396پيشينه ربع قرن حضور در كسوت راوي‌گري و پژوهشگري و تاريخ نگري و تاريخ نگاري و آموزش مفاهيم جنگ هشت ساله ايران و عراق را يافت و در اين سير، اصولي را براي خود قرار داد. پشتكار و سختكوشي اردستاني زبانزد همه همكاران بود. وي براي تعيين راهبرد تحقيقاتي و نقشه راه پژوهشي مركز، در مقاطع مختلف همايش‌هاي فشرده‌اي با حضور پيشكسوتان و جوانان مستعد در تهران و شهرستان‌هاي مختلف برگزار نمود و از نتايج آن نيز در مركز بهره‌برداري كرد.
كتاب‌شناسي دكتر اردستاني«مبدأ تحول در استراتژي نظامي ايران» و «تنبيه متجاوز» دو اثر چاپ‌شده از مرحوم دكتر حسين اردستاني است.
دكتر اردستاني از ماه‌هاي ابتدايي شكل‌گيري عمليات‌هاي بزرگ، وارد بخش تاريخ جنگ دفتر سياسي سپاه پاسداران شد و پا به پاي فرماندهان برجسته جنگ، در صحنه‌هاي حساس و سرنوشتساز دفاع مقدس حضور داشت و به ثبت دقيق تاريخ جنگ همراه با جزئيات آن پرداخت. در عمليات خيبر حضور او در قرارگاه مركزي نجف، به عنوان ناظري دقيق و منصف، مستندات ناب و ماندگاري در اختيار مورخين و محققين جنگ قرار داده است. آن مرحوم و دوستان راوي‌اش در ساير بخش‌هاي دفاع مقدس نيز اين مجاهدت‌ها را تكرار كردند تا گنجينه اسناد دست اول جنگ از مجاهدت خاموش آنها مهيا شود و در دسترس محققان، پژوهشگران و دانشجويان قرار گيرد. مرحوم اردستاني همزمان در سال‌هاي پس از جنگ با استفاده از اسناد دسته‌اولي كه خود در تهيه آنها نقش مؤثر داشت، تحقيق و تأليف در حوزه جنگ تحميلي را با رويكردي تحليلي و عميق كليد زد. در همين راستا «مبدأ استراتژي نظامي ايران» و «تنبيه متجاوز» را به نگارش در آورد.
تنبيه متجاوزاين كتاب نگاهي نظامي ـ سياسي به جنگ دارد و از تابستان 1361 تا فروردين 1367 را در بر مي‌گيرد. اين دوره با عمليات «رمضان» آغاز مي‌شود و با پيروزي در عمليات «والفجر10» پايان مي‌پذيرد. موضوع اصلي اين دوره، بحث «تنبيه متجاوز» و «موازنه‌ي نظامي» است. كتاب به چهار فصل تقسيم شده است كه فصل اول آن «تحول اساسي در صحنه نبرد»، فصل دوم «ابتكار نظامي»، فصل سوم «تغيير موازنه به نفع ايران» و فصل چهارم «تغيير استراتژي عملياتي و عوامل مؤثر بر آن» است. همچنين بخش‌هاي جمع‌بندي و نتيجه‌گيري و منابع و مآخذ در پايان هر فصل و فهرست راهنما (اشخاص، اماكن و... ) و رويدادها و نقشه‌هاي محورهاي عملياتي، در پايان كتاب آمده است.
مبدأ تحول در استراتژي نظامي ايراناين كتاب، اثر برگزيده دهمين دوره جايزه كتاب فصل در تابستان1388 است. در ابتداي اين كتاب، ساختار نظام بين‌الملل در زمان وقوع جنگ ايران و عراق بيان و سپس استراتژي نظامي عراق بررسي شده و بحران داخلي و مسئله جنگ، تحليل و در ادامه به وضعيت نيروهاي مسلح شامل ارتش، سپاه و بسيج اشاره شده است.
علاوه بر اين تشريحي از استراتژي نظامي ايران از زمان تجاوز عراق تا قبل از عمليات ثامن‌الائمه نيز به چشم مي‌خورد. در پايان، يك تعريف تئوريك از استراتژي تحول راهبرد نظامي ايران در عمليات ثامن‌الائمه، ارائه شده است.
پيشگفتار، مقدمه، فصل اول: محيط بين‌المللي، فصل دوم: استراتژي نظامي عراق، فصل سوم: بحران داخلي و فرعي شدن مسئله جنگ، فصل چهارم:استراتژي نظامي ايران، فصل پنجم: اشغال و آزادسازي شرق كارون، فصل ششم: تحول در راهبرد نظامي و فهرست نقشه‌ها از جمله بخش‌هاي اين كتاب هستند.
جهادگر عرصه تاريخ‌نگاري دفاع مقدس پس از عروج رئيس مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس برخي از همرزمان و مسئولان و فرماندهان دوران دفاع مقدس با انتشار پيام‌هايي ياد آن استاد و حماسه‌نگار را گرامي داشتند.
سرلشكر پاسدار محمدعلي جعفري فرمانده كل سپاه پاسداران از سردار اردستاني به عنوان جهادگر عرصه تاريخ‌نگاري دفاع مقدس ياد مي‌كند و مي‌افزايد: حضور و نقش‌آفريني‌هاي سترگ، ممتاز و جهت‌بخش مرحوم اردستاني در ثبت تاريخ جنگ و صيانت از حقايق و واقعيات دفاع مقدس هشت ساله و تدوين و ترسيم هنرمندانه و صادقانه حوادث و رخدادهاي آن مقطع خطير و تاريخ‌ساز كشور و به ويژه مديريت و سامان‌بخشي اين امر در مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس، در خور تحسين و ان‌شاءالله قرين اجر و ثواب اخروي خواهد بود. سرلشكر صفوي دستيار و مشاور عالي فرماندهي معظم كل قوا هم در پي درگذشت دكتر حسين اردستاني در اين باره مي‌نويسد: حضور ارزشمند آن راوي صديق در جبهه‌هاي نبرد حق عليه باطل و تلاش خالصانه و تأثيرگذار در ثبت وقايع دفاع مقدس و بيش از دو دهه مجاهدت مستمر براي انتقال علوم و معارف دفاع مقدس كه ناشي از دغدغه‌مندي و احساس تعهد و تكليف ايشان بود، توشه‌اي است كه در پيشگاه ايزد منان مورد محاسبه قرار خواهد گرفت. سردار سرلشكر محمد باقري رئيس ستاد كل نيروهاي مسلح هم درباره وجوه شخصيتي رئيس مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس نوشته است: بي‌ترديد دكتر اردستاني از طلايه‌داران برجسته تاريخ‌نگاري دفاع مقدس و از محققان، نويسندگان و راويان پرتلاش و متفكر اين حوزه به شمار مي‌رود كه پس از جنگ تحميلي استكبار جهاني عليه انقلاب اسلامي و ملت ايران، رسالت خود را «زينبي» به تأسي از بانوي قهرمان كربلا و عاشورا، فعاليت در عرصه ثبت راستين و دقيق هشت سال دفاع مقدس و حقايق و واقعيات تاريخ‌ساز و الهام‌بخش آن برگزيد. حقيقتاً من حسرت مي‌خورم از اين دغدغه‌هاي مسئولانه‌اي كه ايشان داشت. از اين اتاق به آن اتاق، از مصاحبه اين فرمانده به مصاحبه آن فرمانده، خيلي چيز عجيب و قابل تحسيني بود.
سرلشكر محسن رضايي هم به پاره‌اي از وجوه شخصيتي اين نام‌آور عرصه تاريخ نگاري دفاع مقدس اشاره مي‌كند و مي‌گويد: آدم تا زماني كه اين گوهرها را از دست نداده قدرش را نمي‌داند، هرچه من فكر مي‌كنم باورم نمي‌شود. هم حادثه غيرمنتظره بود هم به‌قدر و منزلت حسين بيشتر آگاه مي‌شويم. اي‌كاش در زمان حيات ايشان اين قدر و منزلت‌ها را مي‌فهميديم. به‌هرحال عروج عاشقانه ايشان از ميان ما دردناك است. مخصوصاً براي خود من دردناك است ولي از شما ياران ايشان، شاگردانش و برادران ايشان مي‌خواهم كه همين عشق، همين صفا و دلسوزي را كه ايشان براي ميراث امام و دفاع مقدس داشتند ادامه بدهيد. بالاخره از 10 سال عمر حضور امام(ره) در جمهوري اسلامي، هشت سالش در جنگ بوده و حفظ ارزش‌ها و دستاوردهاي جنگ و انتقال اين اثر بزرگ يعني انتقال امام(ره)، يعني حفظ امام(ره). حفظ ارزش‌هاي جنگ، حفظ امام(ره) است. حفظ ميراث جنگ، حفظ شهدا است.
سرلشكر پاسدار قاسم سليماني فرمانده سپاه قدس هم مرحوم اردستاني را از جمله پيام رسانان دوران دفاع مقدس مي‌داند و مي‌افزايد: ايشان با تعهد انقلابي و ولايي خود از چهره‌هاي مؤثر در ثبت وقايع جنگ و رشادت‌هاي رزمندگان دفاع مقدس و در رسالت پيام‌رساني و روايت ارزش‌هاي جهاد و شهادت، از شخصيت‌هاي ممتاز و از سابقون بود كه ان شاءالله پاداش خير و جزاي اخروي براي خود ذخيره نموده است.
