آيت‌الله عبدالحسين اميني معروف به علامه اميني، عالم، مورخ، محدث، متكلم، فقيه، نسخه‌شناس بزرگ شيعه و صاحب كتاب سترگ «الغدير»، علاوه بر آثار علمي بزرگ كتابخانه عظيمي با 70 هزار نسخه خطي را در نجف پايه‌گذاري كرد. وي در سال 1278ش در تبريز ديده به جهان گشود. در همان شهر مقدمات علوم را آموخت و سپس به تحصيل علوم حوزوي پرداخت و در زمره عالمان بزرگ روزگار خود بود. وي در سال 1349ش و در حالي كه بنيه‌اي قوي و بدني سالم داشت، به ناگاه دچار بيماري شد و از دنيا رفت. بسياري رحلت او را ناشي از مطالعه زياد، اشتغال بي‌وقفه به نگارش و پيگيري دائمي كار كتابخانه بزرگ اميرالمؤمنين(ع) دانسته‌اند.
اما آنچه در اين نوشتار بررسي خواهد شد، كتاب «شهداءالفضيله» از اين محقق فرهيخته است. در فضيلت و ارجمندي اين كتاب همين بس كه علامه شيخ آقا بزرگ تهراني در مقدمه آن، علامه اميني را «علامه بارع و عالم علم اليقين و جمال ملت و دين» خواند و آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني، مرجع اعلاي شيعه و آيت‌الله حاج آقا حسين قمي و آيت‌الله محمدحسين غروي اصفهاني نيز در تأييد اين كتاب مطالبي را مرقوم داشته‌اند. مي‌توان گفت كه تقدير و تجليل از اين كتاب، در حوزه علميه نجف كم‌سابقه بوده است. برخي معتقدند علامه اميني كتاب «شهداءالفضيله» را در پاسخ به كتاب «الوشيعه في نقد عقائد الشيعه» موسي جارالله - كه در كتاب خود مدعي شده بود شيعه اصول اعتقادي صحيح و كتابي درباره اسلام ندارد و شهيدي در راه اسلام نداده- نوشته است. اين كتاب در سال 1293ش منتشر شده و حاوي زندگي‌نامه 130 تن از عالمان شيعه از قرن چهارم تا چهاردهم هجري است كه به شهادت رسيدند. با مروري بر تاريخ شيعه درمي‌يابيم هيچ صفحه‌اي از اين تاريخ نيست كه با خون بزرگاني رنگين نشده باشد و سراسر تاريخ شيعه حكايتگر غيرتمندان مقاومي است كه با اتكا به ايمان راه خونين كربلا را ادامه داده‌اند.
علامه اميني اين عالم مجاهد، مصلح و غيور پيش از آنكه دست به تأليف اثر گرانسنگ «الغدير» بزند، با نيت به تماشا گذاشتن عالمان و مصلحان شهيد در منظر جامعه كتاب «شهداءالفضيله» را به رشته تحرير در آورد. استاد محمد خليل الزين عاملي، صاحب كتاب «تاريخ جبل عامل» در مقدمه مفصلي كه بر كتاب «شهداءالفضيله» نوشته خاطرنشان ساخته است كه: «مؤلف اين كتاب، تاريخ اسلام را بر اساس روش‌هاي نوين پژوهشي، بررسي و حقايق اساسي و حوادث راست را به خواننده عرضه كرده و بدين وسيله توانسته بي‌اعتمادي جوانان تحصيلكرده به بسياري از مسائل تاريخي را از بين ببرد. متأسفانه بسياري از مورخان، تاريخ را به زعم خود بازخواني مي‌كنند و سير حوادث را به‌گونه‌اي توصيف مي‌كنند كه نهايتاً تأثير مثبتي روي مخاطب ندارد! به همين دليل هم مخاطبان به اين دست از آثار علاقه‌اي نشان نمي‌دهند و به سوي آثار شرق‌شناسان غربي روي مي‌آورند كه كمترين ضررشان، نوشتن تاريخ خود ما توسط بيگانگان است كه قطعاً از غرض‌ورزي خالي نخواهد بود. از جمله كتاب‌هايي كه نويسنده دقيق و منصف آن سعي كرده است جز حقايق را ننويسد و موجب گمراهي مخاطب نشود، كتاب «شهداءالفضيله» كه در عداد بهترين آثار در اين زمينه است. شايد در ابتداي امر چنين به نظر نرسد كه عالمان شهيد شيعه زياد باشند، زيرا آنان مردان عرصه انديشه، قلم و وعظ هستند و كمتر با جنگ و درگيري سر و كار دارند، اما اين اثر ارزشمند علامه اميني نشان مي‌دهد اين برداشت درستي نيست. مؤلف به شرح حال علماي شهيد شيعه از قرن چهارم هجري پرداخته و درباره علماي سه دهه اول هجري، سخني نگفته است. مؤلف علت آن را اين‌‌گونه توضيح مي‌دهد كه: «شرح حال علماي شهيد سه دهه اول هجري، در بسياري از كتاب‌ها و فرهنگ‌ها آمده است. در اين كتاب شرح حال برخي از شهيدان مشهور شيعه نيز كه به «عالم» شهرت نداشته، اما جزو شخصيت‌هاي فاضل بوده‌اند، آورده شده است.»
كتاب «شهداءالفضيله» در زمره آثار معتبر، غني و موثق و از همين رو كتاب مرجع بسياري از پژوهشگران و محققين اهل فن، از جمله «خيرالدين زركلي» بوده است. «شهداء الفضيله» نخستين بار در سال 1313ش در نجف چاپ شد و بسياري از علماي بزرگ نجف براي تشويق مؤلف جوان آن، وي را «علامه» لقب دادند. چاپ دوم كتاب در سال 1351 در قم منتشر و سه مقاله «بعد مقاتل الطالبين» نوشته دكتر توفيق الفكيكي البغدادي، «طبقات الكبري» نوشته استاد سيد حسن الامين، عالم و محقق شيعي لبناني و «مع الافذاذ» به آن افزوده شد. اين اثر تا هم اينك نيز از مراجع اهل تحقيق و پژوهش در موضوع خويش به شمار مي‌رود.
