هرچند ريشه‌هاي ظهور جمعيت فدائيان اسلام در عرصه سياسي ايران را بايد در شرايط حضور سياسي كشور پس از شهريور 20 جست‌وجو كرد، اما فعاليت جدي اين جمعيت با قتل هژير و تجديد انتخابات مجلس شانزدهم آغاز شد. فدائيان اسلام نقش مؤثري در تجديد انتخابات مجلس شانزدهم داشتند. فدائيان اسلام نقش مؤثري در تجدد انتخابات مجلس شانزدهم داشتند. مهم‌ترين مسئله پيش روي آنها نفت بود كه باعث ورود آيت‌الله كاشاني و هشت تن از اعضاي جبهه ملي به اين مجلس شد. هژير كه در خرداد ماه سال 1327 به نخست‌وزيري رسيد، با اعتراضات گسترده و وسيع مردم، به‌خصوص جمعيت فدائيان اسلام مواجه و ناچار به استعفا شد. بلافاصله شاه او را به وزارت دربار منصوب كرد و مسئوليت برگزاري انتخابات مجلس شانزدهم به عهده وي گذاشته شد. دخالت مستقيم او در انتخابات موجب پيروزي محافظه‌كاران و نيروهاي طرفدار دربار در اين مجلس شد. سرانجام تحصن اعضاي جبهه ملي، تظاهرات گسترده به رهبري فداييان اسلام و اعدام هژير باعث ابطال اين انتخابات و تجديد آن شد. سيد حسين امامي در سيزدهم آبان ماه سال 1328 هژير را به قتل رساند. اين امر زمينه لازم براي نهضت ملي شدن صنعت نفت را به وجود آورد.
نفت مهم‌ترين مسئله مطرح شده در مجلس شانزدهم بود. ورود نمايندگان مردمي، به‌خصوص آيت‌الله كاشاني و برخي از اعضاي جبهه ملي باعث شد تا بررسي مسئله نفت به كميسيوني به رياست مصدق واگذار شود، اما وجود رزم‌آرا به عنوان نخست‌وزير مهم‌ترين مانع در راه استيفاي حقوق ملت ايران از نفت بود. با انتخاب رزم‌آرا به عنوان نخست‌وزير اعتراضات گسترده با هدايت جمعيت فدائيان اسلام و اعضاي جبهه ملي عليه او آغاز شد.
خليل طهماسبي از اعضاي فدائيان اسلام به نمايندگي از خشم و نفرت مردم و مبارزين حاج علي رزم‌آرا را كه از قرارداد الحاقي گس ـ گلشاييان دفاع مي‌كرد، در شانزدهم اسفند ماه اعدام انقلابي كرد و اين مانع را از سر راه برداشت. فرداي آن روز كميسيون نفت، ملي شدن صنعت نفت را تصويب كرد و بعد از تصويب مجلس شوراي ملي در 29 اسفند به تصويب مجلس سنا و توشيح شاه رسيد.
با نخست‌وزيري مصدق، در ائتلاف گروه‌هاي دخيل در ملي شدن صنعت نفت گسست ايجاد شد. اين شكنندگي حاصل سهم‌خواهي گروه‌ها و پياده نشدن آمال آنها توسط مصدق و كابينه وي بود.
با كودتاي 28 مرداد سرخوردگي ناشي از شكست نهضت ملي شدن صنعت نفت در سراسر جامعه، به‌خصوص بر نيروهاي ملي و مذهبي حاكم شد، اما از آنجا كه اين جمعيت مبارزه با نيروهاي خارجي و استبداد داخلي را در اصول اسلامي خود گنجانده بود، ضمن صدور اعلاميه‌هاي مهم عليه قرارداد كنسرسيوم نفتي به ترور نافرجام حسين علاء نيز دست زد. حسين علاء كه در دور اول نخست‌وزيري خود در 1329 باعث دستگيري و اذيت و آزار فدائيان اسلام شده بود در اين دوره نيز به نخست‌وزيري رسيد. وي خواهان پيوستن ايران به پيمان بغداد بود كه باعث گسترش حوزه نفوذ امريكا و انگليس شد. بعد از اينكه فدائيان اسلام از تصميم قطعي دولت و شاه براي پيوستن به آن پيمان اطلاع يافتند، تصميم بر ترور حسين علاء گرفتند. مظفر ذوالقدر در 25 آبان سال 1334 وي را هدف قرار داد، اما علاء جان سالم به در برد و با سر باند پيچيده عازم بغداد شد. اين موضوع زمينه لازم براي دستگيري اعضاي مركزي جمعيت فدائيان اسلام را فراهم كرد. فضاي سرخورده جامعه به خاطر كودتاي 28 مرداد و پيروزي دربار و نيروهاي استبدادي باعث شد تا در يك دادگاه فرمايشي حكم اعدام اعضاي فدائيان اسلام، نواب صفوي، خليل طهماسبي، مظفر ذوالقدر و محمد واحدي صادر شود. شهادت پايان يك دهه فعاليت سياسي و مذهبي اين جمعيت بود. بعد از آن دوران گرچه اين جمعيت نتوانست در يك تشكل متحد ادامه يابد، اما اقدامات اين جمعيت و به‌ويژه تفسير سياسي آنها از دين نقش مهمي در پيروزي انقلاب اسلامي داشت.
مجموعه تصاويري كه به حضورتان معرفي مي‌شود، سعي در شناساندن مبارزات جمعيت فدائيان اسلام از طريق عكس‌ها و تصاوير به‌جا مانده از آنها دارد، لذا اثري تحليلي نوشتاري يا خاطره‌نگاري نيست، بلكه در رديف ادبيات ديداري قرار مي‌گيرد. لازم به ذكر است در كنار ادبيات نوشتاري مكتوب و ادبيات شنيداري نوع ديگري از آثار نيز وجود دارد كه آن را ادبيات ديداري (عكس‌نامه) مي‌نامند. در مجموع با سه نوع آثار مواجهيم:
1ـ آثاري كه خوانده مي‌شوند، مانند كتاب‌ها، سندها، نامه‌ها، سنگ‌نوشته‌ها و ديگر گونه‌هاي فرهنگ مكتوب
2ـ آثار شنيداري: افسانه‌ها، قصه‌ها، حكايات، موسيقي و. . .
3ـ آثار ديداري: بناها، ابزارها، جشن‌ها، نمايش‌ها، عكس‌هاي تاريخي و جغرافيايي و ديگر گونه‌هاي فرهنگ ديداري مردم.
نوشته‌ها گاه در نسخه‌پردازي‌هاي متعدد و چشم‌اندازهاي متفاوت دگرگوني‌هاي متفاوتي با اصل موضوع مي‌يابند و اعتقادات و انديشه‌ها و برداشت‌هاي مؤلف در تغيير اصل موضوع بسيار مؤثر است و اين مهم به‌خصوص در آثار تاريخي نمايان‌تر است، اما ادبيات ديداري، رسانه‌اي بسيار گوياست كه كاربردهاي متعددي نيز دارد و امروزه از مهم‌ترين تكنولوژي‌هاي آموزشي محسوب مي‌شود. كاربرد آنها در ادبيات تاريخي از آنجا كه مي‌توانند وقايع تاريخي را بي‌هيچ دخل و تصرفي بازگو كنند بسيار ارزشمند است. عكس‌نامه حاضر نيز با استفاده از اين نوع ادبيات سعي در به تصوير كشيدن بخشي از تاريخ مبارزات و فعاليت‌هاي نيروهاي مذهبي در تاريخ معاصر ايران دارد كه روش و اهميت آن در زير مي‌آيد.
در ايران كمتر شاهد انتشار عكس‌نامه‌هايي بوده‌ايم كه به‌طور كامل يك واقعه تاريخي را به تصوير بكشد. عكس‌نامه‌هاي چاپ‌شده بيشتر متوجه بزرگان ادبي يا آثار هنري بوده است و كتاب‌هاي تاريخي غالباً فاقد عكس و كسالت‌آورند. درباره موضوع حاضر نيز تنها برخي كتاب‌ها، آن هم بيشتر در بخش خاطره‌نگاري به آوردن چند عكس از آلبوم شخصي و خانوادگي‌شان در آخر كتاب بسنده كرده‌اند كه فاقد توضيحات لازم و ملاحظات زيباشناختي است، از جمله اين آثار مي‌توان به كتاب خاطرات محمدمهدي عبدخدايي و فدائيان اسلام، تاريخ عملكرد و انديشه اثر سيد‌هادي خسروشاهي اشاره كرد.
مجموعه مورد سخن كه كامل‌ترين مجموعه عكس راجع به مبارزات اين جمعيت است، از مجموع چند صد عكس مربوط به جمعيت فدائيان اسلام كه در آرشيو مركز اسناد انقلابي نگهداري مي‌شود، تهيه شد و در برگيرنده زندگي خصوصي، سياسي و مذهبي آنهاست. ملاك چاپ اين عكس‌ها در مجموعه حاضر فايده عام تاريخي آنها و تنظيم آن بر اساس ترتيب زماني است. البته ملاحظات زيباشناختي نيز در ترتيب قرار گرفتن عكس‌ها و چاپ آنها مؤثر است.
در تهيه اين مجموعه از نوشتار جمعيت فدائيان اسلام نوشته داود اميني استفاده شده است. به‌طور كلي مجموعه حاضر مهم‌ترين و اولين اثر در اين مقوله است و مي‌تواند همسنگ و همتراز با منابع مهم تاريخي باشد و چشم‌انداز جديدي را در ادبيات تاريخي ايران بگشايد.
