جوان‌آنلاين: جو بایدن، معاون ریاست جمهوری آمریکا،
آغاز سال نو میلادی را در خارج از کشور گذراند. او به برزیل رفت برای کاری که در
سابقه روابط آمریکا و برزیل کم سابقه و تا اندازه‌ای بی‌سابقه است. بیش از دو دهه
است که فردی در این مقام سیاسی آمریکا در مراسم تحلیف ریاست جمهوری برزیل شرکت
نکرده اما بایدن رفت تا آن که پیام ویژه باراک اوباما، رییس جمهور آمریکا، را به
دیلما روسف، رییس جمهور منتخب برزیل، برساند. کاخ سفید آمریکا کمی بعد از رسیدن
بایدن به برزیل بیانیه‌ای صادر کرد و در آن عنوان کرد که بایدن به نمایندگی از
اوباما به روسف تبریک گفته و بر اهمیت استراتژیک روابط آمریکا با برزیل تاکید کرده
است.
حضور بایدن در برازیلیا، پایتخت برزیل،
برای شرکت در مراسم تحلیف روسف حکایت از اهمیت ویژه روابط آمریکا با این کشور در
حوزه آمریکای لاتین دارد. اهمیت موضوع از آنجایی وجه خاص پیدا می‌کند که دو کشور
سال خوبی را پشت سر نگذاشتند و نوعی تیرگی بر روابط دو کشور حکم‌فرما بود. حالا
آمریکا قصد دارد تا از ابتدای سال میلادی و به بهانه مراسم تحلیف جبران تیرگی سال
گذشته را بکند و البته روسف بنا بر ملاحظات مختلف آمادگی خود را نشان داده اما به
نظر می‌رسد که طرف‌های دیگری هم هستند که در این بین نقش دارند.
افشاگری اسنودن
تیرگی روابط بین آمریکا و برزیل با
افشاگری‌های ادوارد اسنودن، پیمانکار سابق آژانس امنیت ملی آمریکا NSA، شروع شد.
افشاگری‌های اسنودن نشان داد که برزیل به همراه کشورهای چین، روسیه، ایران و
پاکستان در صدر برنامه جاسوسی این آژانس بوده و و ماموران آژانس مکلمات تلفنی و
اطلاعات مربوط به ایمیل‌ها و ترافیک‌های اینترنتی شرکت‌ها و شهروندان برزیلی را
کنترل می‌کرده است. موضوع موقعی شکل پیچیده‌ای به خود گرفت که اسنودن جاسوسی
ماموران آژانس از شخص روسف را افشاء کرد. یکی از اسناد اسنودن نشان می‌دهد که
ایمیل‌ها روسف توسط برنامه‌ای به نام DNI مورد تحقیق و تجسس قرار می‌گرفته است. DNI برنامه جاسوسی است که ماموران آژانس
از آن برای نفوذ به ایمیل‌ها و باز کردن و خواندن ارتباطات آنلاین استفاده می‌کردند.
این افشاگری‌ها به طور طبیعی نمی‌توانست
از سوی مقامات برزیلی نادیده گرفته شود. روسف بی معطلی اعضای کابینه را بررسی
موضوع فراخواند و لوییز آلبرتو فیگوردو، وزیر خارجه برزیل، هم در این مورد واکنش تندی
نشان داد و گفت؛ این امر به معنای نقض حاکمیت برزیل و امری غیرقابل پذیرش و ناپسند
است. دولت برزیل در اولین اقدام از دولت آمریکا هم درخواست توضیح داشت و هم این که
می‌خواست به صورت رسمی در مورد برنامه جاسوسی عذرخواهی رسمی کند. گذشته از این،
روسف برنامه از پیش تعیین شده خود را برای سفر به واشنگتن در ماه اکتبر لغو کرد و
در مجمع عمومی سازمان ملل گفت که بدون وجود آزادی بیان هیچ گونه دموکراسی در دنیا
وجود ندارد و نمی‌توان انتظار روابطی مبتنی بر دموکراسی داشت. او به صراحت نامی از
آمریکا نبرد اما معلوم بود که اشاره‌اش به آمریکا و برنامه جاسوسی این کشور از
شهروندان و مقام‌های دیگر کشورها است.
تلاش آمریکا
سردی روابط با برزیل چیزی ساده‌ای در
سیاست خارجی آمریکا نیست. این کشور بزرگ‌ترین کشور در آمریکای لاتین به لحاظ مساحت
و تعداد جمعیت است که با در اختیار داشتن منابع گسترده طبیعی، معدن، کشاورزی و
صنعتی و نیروی کار، از دیگر کشورهای آمریکای لاتین به مراتب در سطح بالاتر اقتصادی
قرار دارد. برزیل بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی نهمین اقتصاد
بزرگ جهان از جهت برابری قدرت خرید و یازدهمین قدرت اقتصادی جهان از نظر نرخ داد و
ستد بازار است. علاوه بر این، برزیل پیشرفته‌ترین بخش صنعتی آمریکای لاتین را دارد
که با تنوع صنعتی در صنایع فولاد، پتروشیمی، کامپیوتر، هواپیما و کالاهای مصرفی
بادوام، یک سوم از تولید ناخالص داخلی به این بخش اختصاص دارد.
آمریکا نمی‌تواند با وجود جبهه چپ‌گرای
ضد‌آمریکایی در این منطقه روابط سرد با برزیل را تحمل کند و به همین جهت بود که از
زمان ایجاد تیرگی در روابط تلاش‌هایی برای بازسازی وجهه و رابطه خود با برزیل
داشت. مامور خاص در این مورد همین جو بایدن بوده که به بهانه بازی تیم ملی فوتبال
آمریکا در جام جهانی به برزیل رفت اما معلوم بود که قصد اصلی او ملاقات با روسف و
پی‌گیری این پرونده بود. شاید اگر آسیو نیوس راست‌گرا در انتخابات ریاست جمهوری
اخیر برزیل پیروز می‌شد، آمریکا خیالش از روابط با این کشور راحت می‌شد و می‌توانست
به راحتی جبران گذشته را بکند اما با پیروزی روسف معلوم شد که کاخ سفید باید به
صورت جدی‌تری برای کسب رضایت او تلاش بکند. نکته مهم این است که بایدن در تلاش خود
سعی می‌کند ترمیم روابط با برزیل را بدون عذرخواهی رسمی از این کشور انجام بدهد تا
آن که بازسازی وجهه آمریکا در آمریکای لاتین بدون پرداخت چنین هزینه‌ای باشد.
برزیل در رقابت جهانی
دولت اوباما در حالی سعی به ترمیم
روابط خود با برزیل دارد که این کشور از چندین سال قبل به این سو روابط نزدیکی با
رقبای بین‌المللی آمریکا دارد. عضویت برزیل در گروه بریکس نشانه بارز این روابط نزدیک
است که کشورهای روسیه، چین، هند و آفریقای جنوبی نیز در آن حضور دارند. در این
میان، مسئله حضور روسیه و برزیل در این گروه و روابط نزدیک این دو کشور معادله‌ای
از قرار گرفتن برزیل در رقابت آمریکا و روسیه را شکل می‌دهد. وجه نمادین این
معادله در حضور همزمان نماینده‌هایی از روسیه با بایدن در همین مراسم تحلیف بود.
ولادیمیر تورشین یکی از مقام‌های ارشد
دومای روسیه بود که در مراسم تحلیف حضور داشت و از تمایل دو کشور برای توسعه روابط
دو جانبه خبر داد. تورشین یادآور نشست جولای 2015 سران بریکس در روسیه شد که می‌تواند
زمینه‌ساز گسترش هر چه بیشتر روابط روسیه با برزیل باشد. گروه بریکس در این مدت از
تیرگی روابط آمریکا با برزیل، اقدام به راه‌اندازی دو نهاد مالی زیربنایی برای
تاسیس بانک توسعه و صندوق ذخیره ارزی کرده که می‌توان این اقدام را در جهت مقابله
گروه بریکس با دو نهاد غربی بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول ارزیابی کرد و از
نظر کارشناسان اقتصاد بین‌الملل؛ این دو نهاد در آینده‌ای نه چندان دور مبنای مالی
گروه بریکس در رقابت با سلطه مالی غرب را تامین می‌کند. در هر صورت، بایدن با نیم‌نگاهی
به تلاش روسیه در توسعه روابطش در حوزه آمریکای جنوبی به برازیلیا رفت تا مهم‌ترین
کشور این منطقه از لحاظ اقتصادی را قانع به بازگشت به گذشته کند. شاید خانم روسف
حالا نظرش را نسبت به سال گذشته تغییر داده باشد اما سعی می‌کند تا موقعیت برزیل
را در معادله رقابت دو قدرت حفظ کند و از منافع روابط با هر دو طرف بهره ببرد.
