بیش از یکصد سال پیش صنعت نساجی در یزد پا گرفت. صنعتی که بعدها در فرهنگ و اقتصاد یزد جا باز کرد وبه عنوان یکی از صنایع سودآور کشور شناخته شد. از همان زمان هر روز بر تعداد کارگاه های کوچک نساجی در کوچه و پس کوچه های شهر خشتی ایران افزوده شد و بیش از نیمی از جمعیت این شهر را به خود مشغول کرد. حالا با وجود اینکه نساجی بیش از 40 درصد اشتغال صنعتی استان، 25 درصد اشتغال کل استان و 14/8 درصد ازکل سرمایه‌گذاری صنعتی استان یزد را به خوداختصاص داده اما نبود تجهیزات و دراختیار نداشتن فناوری روز و مهمتر از همه نبود حمایت های دولتی، این صنعت را در سراشیبی سقوط قرار داده است.
***
سالها پیش صنعت نساجی با امکانات و فناوری های محدود آن زمان در برخی استانهای کشور از جمله یزد، در بین صنایع اشتغالزا جایباز کرد. از ماشین الات مدرن و خطوط تولید مجهز خبری نبود و کارگاه های کوچک با حداقل امکانات، نیاز محصولات نساجی و البته اشتغال جوانان یزد را فراهم می کرد. پس از گذشت سالها این صنعت نتوانست با دانش و فناوری روز همگام شود . تا آنجا که اکنون در اختیارنداشتن فناوری روز، فرسوده بودن خطوط تولید،ارائه نشدن طرح‌های خلاقانه وبی‌توجهی به لزوم برند‌سازی برای نساجی، بر پای این صنعت قدیمی سنگ بسته و عدم انسجام لازم میان واحدهای تولیدی برای خرید مواداولیه، نبودحمایت‌های دولتی، کاهش بهره‌وری، مصرف بالای انرژی وسطح پایین خدمات، نساجی یزد را از رونق انداخته است.
مشکلی که رئیس سازمان صنایع ومعادن استان یزد هم بر آن صحه گذاشته و می گوید: در استان یزد علاوه بر اینکه ازنظرماشین‌آلات وطراحی نواقص بسیاری وجود دارد، به روزنبودن فناوری به کارگرفته شده در واحدهای تولیدی، ثابت بودن سرمایه درگردش و واردات بی‌رویه رسمی وغیررسمی هم بر مشکلات افزوده است.
برای رفع این مشکلات تاکنون راهکارهای بسیاری پیشنهاد شده از جمله تامین نیازهای مالی واحدهای تولیدی از طریق اختصاص تسهیلات دولتی کم بهره و در نظر گرفتن معافیت مالیاتی به این واحدها و همچنین جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق. به عنوان مثال یکی از مهمترین اقداماتی که روزنه امیدی برای رونق این صنعت به حساب می امد تصویب ایجاد خوشه صنعتی در یزد بود. سال 84 از سوی سازمان صنایع کوچک وشهرک‌های صنعتی ایران صنعت نساجی یزد به عنوان یک خوشه ملی در زمینه نساجی شناسایی وتحت پشتیبانی سازمان توسعه صنعتی ملل متحد قرارگرفت تا با اجرای برنامه هایی از جمله آموزش، برگزاری نمایشگاه برای شناساندن قابلیت های این صنعت، توسعه خدمات فنی، مشاوره سرمایه‌گذاری، طراحی برای صادرات و... این صنعت توسعه یابد. اما این راهکار هم پس از گذشت 5 سال در جریان سفر سوم استانی دولت به تصویب رسید! حالا بماند که از زمان تصویب تا اجرای مراحل مقدماتی نیز سالها به طول انجامیده و هنوز هم از تحقق اهداف و چشم اندازهای طرح خبری نیست که نیست.
نه دهکده نه شهرک !
علاوه بر این با وجود تاکید مداوم مسئولان خوشه نساجی بر ایجاد دهکده صنعت نساجی برای رونق این صنعت اما این راهکار هم تاکنون عملی نشده است. سال 84 بافندگان کارگاه های نساجی که عنوان مشاغل مزاحم شهری به آنها داده شده بود، تنها را نجات حرف آبا و اجدادی شان را ایجاد شهرک صنعتی نساجی دانسته و برای تحقق خواسته شان دست به دامان این مسئول و ان مسئول شدند. طرح ایجاد شهرک صنعتی نساجی یزد سه سال بعد در کمیسیون ماده 32 مجوز گرفت و 50 هکتار زمین به ان اختصاص یافت و مقدمات زیرساختی آغاز شد. این طرح برای بیش از 300 خانوار یزدی که به دلیل تولید در واحدهای کوچک در حال ورشکستگی بودند روزنه امیدی بود اما دیری نپایید که خبر توقف مراحل اجرایی ساخت شهرک صنعتی نساجی یزد ناامیدی را در دل اهالی نشاند. با وجود اینکه 137 شرکت تعاونی، 25 درصد مقدمات کار راه‌اندازی این شرکت را که زیرسازی و آماده‌سازی بود، انجام داده و بیش از یک میلیارد تومان برای آن هزینه شده بود اما این طرح در میانه راه متوقف شد.
چندی پیش رئیس اتاق تعاون یزد اعلام کرد: با وجود هزینه‌های انجام شده برای ساخت شهرک نساجی، این طرح هم‌اکنون متوقف شده است. احمد زاهدپناه گفت: با توجه به اینکه 265 کارگاه کوچک نساجی در مریم‌آباد و 200 کارگاه در اکرم‌آباد و محله فهادان و ... وجود دارد، باید برای راه‌اندازی مجدد این طرح اقدامات لازم صورت گیرد.
این در حالی است که محمدمهدی زارع مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان یزد هم در این خصوص گفت: درزمینه شهرک نساجی یزد نیز 300 خانوارکه به واسطه تولید درواحدهای کوچک درحال ورشکستگی هستند و بیشترآنها نیزمعلول،سالمند و نیازمندبوده دراین کارگاه‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند. وی افزود: اگر در آینده‌ای نزدیک به راه‌اندازی این شهرک کمک نشود، برخی از این واحدها مستمری‌بگیر کمیته امداد خواهند شد، به همین دلیل تقاضا داریم به این پیش‌قراولان صنعت نساجی استان یزد در کارگاه‌های کوچک توجه ویژه‌ای صورت گیرد.
سنتی ها رو به انقراض
کمتر از یک ده پیش در گوشه و کنار خانه های کوچک و کاهگلی یزد چرخ های ریسندگی به راه بود. چرخ هایی که با حرکت کندشان هم از پس تامین رزق و روزی خانواده بر می آمدند. حالا چند سالی است با ورود تکنولوژی ، دستگاه های خانگی یکی یکی جمع شده و نساجی سنتی که یکی از هنرهای ارزنده یزدی ها محسوب می شود، رو به فراموشی می رود.
شمد، شال، ترمه، پارچه‌هاي ساده و... که توانسته بود در طی چندین سال فعالیت هنرمندانه به شهرت جهانی دست پیدا کند به دلیل بی توجهی به حفظ این هنر سنتی و قدیمی از عرصه رقابت های جهانی خط می خورد. با وجود اینکه واحدهای تولیدی صنعتی نساجی در استان یزد هم از قافله پیشرفت و رقابت عقب مانده اند اما می توان گفت وضعیت سنتی ها بحرانی است. این روزها واحدهاي نساجي دستي و سنتي يک‌به‌يک در آستانه تعطيلي قرار گرفتند و اکنون ماشين‌هاي بزرگ در کارخانه‌هاي بزرگ‌تر جانشين ذوق و خلاقيت هنرمندان يزدي شده است.
بسیاری از پیشکسوتان فعال در نساجی سنتی یزد معتقدند این هنر به عنوان میراث ارزشمند گذشتگانشان که بیش از یک قرن قدمت دارد، باید حفظ شود و دولت و مسئولان استان باید برای حفظ آن وارد عمل شوند. با این حال ظاهرا خبری از انجام اقدامتی برای زنده نگه داشتن نساجی سنتی یزد نیست و این واحدها باید به نابودی در دست تکنولوژی تن دهند. این در حالی است که بنا به گفته رئيس اداره صنايع و معادن استان يزد ، بخش عمده‌اي از واحدهاي نساجي استان يزد، سنتي و دستي و صنفي هستند که اين واحدها هرگز نمي‌توانند با تکنولوژي واحدهاي صنعتي بزرگ به حيات خود ادامه دهند! زارع با اشاره به آمار رو به افزایش تعطيلي واحدهاي نساجي افزود: اين تعطيلي‌ها به‌هيچ‌وجه مربوط به واحدهاي صنعتي نيست و مشکل اصلي مربوط به واحدهاي سنتي و دستي است..
