آدم‌ها در طول زندگي‌شان نياز به چنين موردهاي موقت و ثابتي دارند. بعضي شارژهاي دم دستي براي جسمند مثل مسافرت، ورزش، موسيقي، شاد بودن و تنوع داشتن و. . . . همه ما در قرن 21 - 20 با صنعتي شدن جوامع ازخودمان غافل شده‌ايم، اكثراً راه شارژ شدنمان را گم كرده‌ايم، نحوه شارژ روحي‌مان غلط است و اغلب به دنبال مواردي مي‌رويم كه گذرا هستند و آنها را با هم اشتباه مي‌گيريم.
در جوامع غربي با رفتن به پارتي و كلاپ با موسيقي، رقص و خوردن مشروبات الكلي شارژ موقتي و جسمي ايجاد مي‌شود كه در كنار اين مسئله و آسيب‌هايي كه به جسم وارد مي‌شود و در طولاني مدت رفته رفته تأثيراتشان را بروز مي‌دهند، روح هيچ بهره‌اي نبرده و راهي براي شارژ بلندمدت ندارد. هيچ كدام از اين راه‌ها كارساز نيست و نتيجه كوتاهي دارد. ساده بخواهيم بگوييم همه اين موارد آرامشي موقتي به فرد مي‌دهد و اگر چاره‌ساز بود اين همه آمار درگيري، كشتن، خودكشي و استفاده از سلاح گرم و سرد در جوامع غربي بيشتر از كشورهاي ديندار و اسلامي نبود. لحظه خوش و آرامشي كه با استفاده از اين راه‌هاي موقتي عايدشان مي‌شود فقط در كوتاه‌مدت جواب مي‌دهد و انگار دوست دارند همينطور كوركورانه به راهشان ادامه دهند. در واقع اين آرامش موقتي، آني و لحظه‌اي بوده و فايده چنداني براي فرد ندارد؛ مسئله‌اي كه غربي‌ها هنوز براي آن چاره‌اي پيدا نكرده‌اند. حالا از اين طرف در جوامع خودمان هم مشاهده مي‌كنيم با وجود دوري از اين آسيب‌هاي جدي باز هم آرامش‌مان آني است. با يك حساب سر انگشتي مي‌بينيم اكثراً زن و بچه خوبي داريم، شغل مناسب و تحصيلات عاليه داريم، سفر مي‌رويم و آخر هفته‌هاي بانشاطي هم مي‌گذرانيم اما اين شرايط روحمان را ارضا نمي‌كند و مدت شارژ نگهداشتن‌مان كوتاه است. سفر آخر هفته بيشتر از چند روز شارژ روحي‌مان نمي‌كند و خوشبينانه‌ترين حالت اين است كه چند روز حال خوبي داريم و بيشتر اوقات اواسط هفته خدا خدا مي‌كنيم كه آخر هفته برسد و از تعطيلات استفاده كنيم. از اول هفته به اشتياق آخر هفته سركار مي‌رويم و دلخوشي‌هايمان محدود و در همين حد است.
همه اينها را نگفتيم كه تكرار مكررات باشد و اينكه راهكاري براي آن نيست بلكه در دينمان راهكاري براي اين مسئله وجود دارد؛ چيزي كه دوام داشته و آرام‌بخشي ماندگار و با دوام، وسيع، كم هزينه، سهل الوصول و در دسترس بوده و مختص به سن و سال و زمان خاصي نيست. دين ما تنها ديني است كه چنين فرصتي برايمان به وجود مي‌آورد و شارژ روحي در اختيارمان قرار مي‌دهد كه ارزان، ساده و راحت است. اين شارژر ثابت اعتكاف است كه پس از حضور در اين مراسم مثبت انديشي، احساسات خوب، آرامش وسيع، كنترل خشم و افزايش معنويات را در تمامي رفتارهايمان مشاهده مي‌كنيم. اين تأثيرپذيري براي ما تا جايي پيش مي‌رود كه دوست داريم آن را هر سال تكرار كنيم و شايد يكبار حضور در اين مراسم براي هميشه بس باشد. جوانان ما براي اينكه به اين آرامش ثابت و ماندگار دست بيابند به سراغ راه‌حل‌هاي ديگر نمي‌روند و اين مسئله را دنبال مي‌كنند. به راستي همه نياز‌هاي آنها براي شارژ روحي برطرف مي‌شود و به همين دليل است كه دانشگاهيان و قشر جوانمان بيشتر از بقيه گروه‌ها و افراد در اعتكاف شركت مي‌كنند و در اين زمينه استقبال خوبي انجام مي‌دهند. براي اينكه بيشتر در اين مورد بدانيم با حجت‌الاسلام علي حيدري و سه نفري كه تجربه اعتكاف را داشته‌اند گفت‌وگو كرديم.
تجربه خاطره‌انگيز و شيرين معتكفين
«اصلاً سخت نيست و در اين مدت فقط عشق و صفا مي‌كني» اين جمله را محمد دانشجوي رشته مديريت مي‌گويد كه سال گذشته براي اولين بار در اعتكاف شركت كرده است و امسال نيز براي دومين بار در اين مراسم شركت مي‌كند. او درباره حضورش در اين مراسم مي‌گويد: به خاطر جمع دوستانه‌مان در اين مراسم با هم شركت كرديم و از آن پس تصميم گرفتيم سال‌هاي بعد نيز شركت كنيم. فعلاً كه امسال اين اتفاق افتاد و بد قول نشديم. نمي‌دانيد پارسال چه حال و هوايي داشتيم و بدون دغدغه فكري تا مدتي آرام و آسوده بوديم. اميدوارم امسال هم لذت برده و اين تجربه را مجدداً تكرار كنيم.
سمانه 25 ساله كارمند يك اداره دولتي است. او در اين مورد مي‌گويد: واقعاً روزه گرفتن در هواي گرم اين ماه‌ها سخت بود اما با علاقه خاصي كه داشتم اين سه روز را از رئيسم مرخصي گرفتم و در اين مراسم شركت كردم. وقتي براي ارتباط با خدا اشتياق داشته باشي، ديگر سختي‌هايش ديده نمي‌شود. مدتي بود كه دوست داشتم در اعتكاف شركت كنم و سال قبل هم دو تا از دوستانم رفته بودند و به خاطر تعريف‌هاي آنها بد نديدم من هم اين حال و هوا را تجربه كنم كه لذت خاصي دارد.
عليرضا 23 ساله - دانشجو - ديگر معتكفي است كه به خاطر دير رسيدن به ثبت نام حضور در اعتكاف ناراحت است و مي‌گويد: سه سال پيش خدا سعادتي نصيبم كرد و توانستم در مراسم اعتكاف دانشگاه حضور پيدا كنم. اما امسال زمان ثبت نام را دير متوجه شدم و از مسئولان دانشگاه خواهش كردم با اينكه مي‌دانم زمانش گذشته، بدون ثبت نام در مراسم اعتكاف شركت كنم و دوباره آن روزهاي خوب برايم تداعي شود.
اعتكاف مجموعه‌اي از واجبات و مستحبات
حجت الاسلام علي حيدري كارشناس مسائل ديني و قرآني
در يك حديث از امام صادق(ع) نقل شده كه در تورات نوشته شده: اي فرزند آدم!اگر مي‌خواهي قلبت را از محبت خودم لبريز كنم، براي انجام عبادت فراغتي به وجود بياور تا من دل تو را از بي‌نيازي سرشار كنم. اين مسئله نشان مي‌دهد كه گوشه‌نشيني وعزلت گزيدن در تاريخ انبيا ريشه عميق‌تري دارد و آنچه تصور مي‌كنيم در خصوص اهميت و فضيلت اعتكاف در قرآن تأكيد بسيار شده است. درآيه 125 سوره بقره اشاره شده كه خانه كعبه را محلي براي سه دسته از افراد قرار دهيد و به ابراهيم و اسماعيل امر شد كه خانه خدا را براي معتكفين، طواف كنندگان و ركوع و سجودكنندگان آماده كنيد.
روايات زيادي در مورد اهميت اين سه روز وجود دارد و عجيب است به كساني كه گناهي مرتكب شدند و به دنبال راه جبران آن هستند اهل بيت(ع) سفارش كردند كه روزه بگيريد، نماز بخوانيد، استغفار و دعا كنيد؛اعتكاف نيز مانند معجوني شفابخش عمل مي‌كند و مجموعه‌اي مركب از مهم‌ترين عبادات مستحب و واجب است. در اعتكاف اولين شرط روزه است كه امام رضا(ع)مي‌فرمايد: روزه يك سر بين خدا و بنده خدا است و خدا مي‌گويد روزه مال من است و من جزايش را مي‌دهم. مخصوصاً در ايام البيض ماه رجب به اين مسئله توصيه شده و در رسائل الشيعه از پيامبر(ص) آمده: «هركس سه روز 13، 14، 15 ماه رجب روزه بدارد و در شب‌ها نماز بخواند، از دنيا نمي‌رود مگر با توبه نصوح.»
توبه نصوح هم كه مي‌دانيد توبه‌اي است كه خداوند انسان را پاك مي‌كند و به ازاي هر گناهش حسنه مي‌نويسد. از حضرت علي(ع) در همين كتاب نقل شده است: «هركس يك روز اول يا وسط يا آخر ماه رجب را روزه بگيرد همه گناهانش بخشيده مي‌شود. » همچنين به نماز كه گناهان را پاك مي‌كند و دعا كه مغز عبادت است نيز تأكيد شده است.
طهارت روح انساني
در اين مراسم تذكرات و تأكيداتي داريم كه عطر نزنيد و مجادله نكنيد اما در كل اعتكاف تمرين دوري از گناهان است كه باعث بخشودگي شده و اولين اثرش بخشش است و اينكه روح انسان طهارت پيدا مي‌كند. روايت داريم هركس از روي ايمان و حسابگري معتكف شود گناهان گذشته او بخشيده مي‌شود. يكي ديگر از ثمرات اعتكاف رهايي از آتش جهنم است و با استغفار و توبه‌اي كه مي‌كند اين اتفاق مي‌افتد. روايت داريم كه هركس روزي را براي خدا اعتكاف كند، فقط يك سند بين او به اندازه سر فندق فاصله تا جهنم باشد از آتش آن نجات پيدا مي‌كند.
از ديگر ثمرتش پاداش بي‌حساب است. كف هر معامله خدا با بنده‌اش 10 برابر است و گاهي 70 برابر است اما در جايي خداوند گفته است كه پاداشي بي‌حد و حساب مي‌دهم. پس هركس به دنبال پاداش بي‌حد و حساب در ماه رجب است بايد به دنبال اعتكاف برود. كسي كه اعتكاف مي‌كند معتكف گناهان را متوقف مي‌سازد و از بين مي‌برد و اجري معادل كل حسنات را دريافت مي‌كند. كسي كه در اعتكافش نيتش درست باشد، به شكستگي دل برسد و در خانه خدا دل بدهد ان‌شاءالله مشمول اين دعا مي‌شود.
انقدر ماه رجب اهميت دارد كه روز قيامت منادي از درون عرش الهي ندا مي‌دهد أين رجبيون؟ از شهيد مطهري نقل مي‌شود كه ميرزا علي شيرازي ناله و گريه مي‌كردند كه اگر فرداي قيامت فرياد بزنند و اسم ما جزو آنها نباشد شرمنده نمي‌شويم اگر جزو رجبيون نباشيم؟ خلوص نيت مهم است و بايد فرد با اين خلوص نيت وارد اعتكاف شود. جامع الشرايط بوده و هم احكام، آداب باطني و ظاهري را رعايت كند به كمال الهي مي‌رسد. سيد طاووس مي‌فرمايد: «بدان كه اوج و كمال آن است كه انسان عقل و دل و ديگر اعضا را تنها در اعمال صالح وقف كند.» معتكف با افسار مراقبت خود را مهار كند و در روز آخر بر نفس عماره‌اش كنترل داشته باشد.
درك اهميت اعتكاف
معتكف بايد جوان باشد و با وجود نيروي غريزي و شهواني پيشاني به خاك اشك بريزد و گريه كند كه مطمئناً نسبت به بقيه خاص است. در جواني به جاي اينكه زور بازو و قدرت بيشتر باشد و قواي روحاني بيشتر است. آدم پير مي‌تواند با يك فكر كمتر و بيشتر اين راه را برود اما جوان در اين سه روز حال خوب و عالي پيدا مي‌كند. در اعتكاف نبايد كوتاهي شود و به آن اهميت داده شود چون سيره پيامبر است و به لطف حضرت بقية الله و به بركت نظام مقدس اعتكاف در بين جوانان جا افتاده است و اعتكاف ماه رمضان نيز بايد جا بيفتد. در رسائل الشيعه آمده است كه اعتكاف ماه رمضان ثواب دو حج واجب و دو حج عمره را دارد. وقتي مي‌بينيم اين همه بركات در اعتكاف وجود دارد نمي‌توانيم به سادگي از كنار آن بگذريم.
خانه دل را از غير خالي كنيد
آنچه از بزرگان شنيديم انسان طي سه مرحله سير و سلوك الي الله را طي مي‌كند. سه مرحله يا در ماه رجب، شعبان و رمضان. در دهه اول، دوم و سوم ماه رمضان اگر روح آماده‌اي داشته باشيم شكستگي اتفاق مي‌افتد يا در سه روز ايام البيض. در كل بايد اين سه مرحله طي شود. مرحله اول تخليه دل است. خانه از هر چه غير از خداست خالي شود و قلب سليم قلبي كه محبت حضرت حق در آن باشد. قلبي كه محبت‌هاي زياد حلال و حرام داشته باشد سليم نيست. غبار همداني مي‌گويد: دارم دلي كه دارد هر ذره‌اش هوايي/ چون خرقه گدايان هر وصله‌اش ز جايي. اگر قرار است در طول محبت الهي باشد از ساير محبت هايي كه در عرض محبت خدايي است خالي كنيم. به جهان خرم از آنم كه جهان خرم از اوست/ عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست.
مرحله دوم تحليه است يعني زينت بخشيدن. خانه اگر لامپ، لوستر و رنگ نداشته باشد فايده ندارد، بايد خانه را تميز كنيم و منظور زينت كردن خانه دل است. مرحله سوم در وظيفه حضرت حق تجلي پيدا مي‌كند و تجليه است. خانه دلمان را پاك كنيم تا خود حضرت دوست در دلمان وارد شود. كسي كه اين مراحل را طي كند روز اولش با روز آخر فرق كرده و خدا بعد از اين در دل او تجلي پيدا كرده و نمي‌تواند اين انس و الفت را رها كند و برود.
مي‌تواني اعتكاف را سه روز ديگر تمديد كني يا اين روزها را ادامه دهي. در واقع در هر ماه قمري ايام‌البيض وجود دارد و مي‌تواند ادامه داشته باشد. اعتكاف به ما يك درس مي‌دهد كه دلت را به غير از خدا خلوت كني و اهل خدا را مي‌بينيد كه حتي تجارتش هم بوي خدا مي‌دهد و اين نشان مي‌دهد دل و جوهره او خدايي است. اگر خدايي باشد حتي نوشتن، احوالپرسي و حرف زدنت هم خدايي مي‌شود.
زلاليت و صفاي جوانان
خداوند نسبت به جوانان حساسيت خاصي دارد و در روايات داريم كه ياران حضرت مهدي (عج) همه جوان هستند و پيرمرد در بين آنها نيست مگر به اندازه نمك غذا. زماني كه پيغمبر اسلام مردم را به دينش دعوت مي‌كرد اولين نفرات و بيشتر آنها جوان بودند. جوانان زلالي و صفاي خاصي دارند و تعلقات دنيوي آنها به زميني‌ها هنوز ريشه نگرفته و پاك هستند. پيامبر(ص) به ابذر توصيه كردكه چند چيز را قدر بدان و يكي از آنها اين بود كه قدر جواني‌ات را بدان قبل از اينكه پير شوي. مولوي در مثنوي مثلي دارد كه در مورد تيشه زدن به خاري است كه فكر مي‌كنيم سال‌ها فرصت داريم به ريشه آن بزنيم غافل از اينكه ريشه آن در طول سال‌ها تنومند شده و وقتي مي‌خواهيم در پيري آن را قطع كنيم ديگر توانش را نداريم و ريشه‌ها هم قوي شده‌اند. خار در چندين سال قوي شده و توان و نيرو هم كمتر شده است و آن را به رذائل اخلاقي مربوط مي‌كند كه اگر در جواني اراده كنيم مي‌توانيم آنها را از بين ببريم ولي اگر به فرداها بكشد و به اميد توبه باشيم فايده‌اي ندارد و كار سخت مي‌شود چون ديگر آن رذيله اخلاقي نونهال نيست و ما هم مثل قبل نيرويي نداريم كه آن را از بين ببريم. به خاطر همين است كه جوانان و حضورشان در مراسم اعتكاف مهم بوده و الحمدلله استقبال خوبي هم از طرف آنها مي‌شود.
برتري عبادت عالم
اعتكاف بيشتر به اين دليل به سمت دانشگاه‌ها و مراكز علمي سوق داده مي‌شود چون اعتكاف يك جوان تحصيلكرده بهتر از يك فرد پير است. در كلام پيامبر(ص) و معصومين در اين مورد داريم كه خواب عالم از عبادت جاهل بالاتر است؛ جواني كه دانشمند است و با وجود آمدن سيستم‌هاي جديد و مدرن، انفجار اطلاعات، ارمغان مدرنيته و با تمام آگاهي و علمي كه دارد خانه دلش را از همه اينها خالي مي‌كند و با خدا صحبت مي‌كند. يقيناً كسي كه جوان است و در اعتكاف شركت مي‌كند و قرآن مي‌خواند، به نيايش و راز و نياز با خدا مي‌پردازد از كسي كه از علم خبر ندارد ارزشش بالاتر است. جوانان ما بايد بيشتر قدر خودشان را بدانند، روي انسان آگاه حساب ويژه‌اي باز شده است و عباداتش نسبت به پيران به مراتب ارزش و قيمت بيشتري دارد.
