نفیسه کرمی - سینمای ایران با توجه به موقعیت ممتاز و کسب رتبه‌های چشمگیر جهانی به لحاظ تولید و جوایز بین‌المللی، ظرفیت‌های بسیاری برای اکران گسترده در سایر کشورها دارد. با این وجود، باید عزمی ملی برای به نتیجه رسیدن این هدف در سیاست‌های جدید سینمایی لحاظ شود تا بتوانیم سینمای‌مان را به عنوان یک صنعت به جهان ارائه کنیم. سینمای ما باید به سمت صنعتی شدن برود و این امر در صورتی محقق می‌شود که ضمن تعریف مؤلفه‌های آن، حدودش مشخص شده و با معیارهای روزدنیا به سوی جهانی شدن پیش رود.اما با نگاهی گذرا به سینمای ایران مشخص می‌شود که این صنعت همچنان در پیله جشنواره‌های خارجی و موفقیت‌های جهانی گرفتار است. فیلم‌های سینمای ایران به خوبی می‌توانند به گونه‌ای ساخته شوند که با حفظ ارزش‌ها، اعتقادات و هویت ایرانی، در چارچوب یک محصول صنعتی در جهان ارائه شده و بازدهی اقتصادی قابل توجهی نیز داشته باشند. یکی از موانعی که بر سر راه رسانه داخلی قرار گرفته این است که سینما و تلویزیون با فقر مخاطب ثابت و همیشگی مواجهند این در حالی است که فیلم‌ها و سریال‌ها در کشورهای دیگر، در سطح جهان جایگاهی ثابت برای خودشان دست و پا کرده‌‌اند. در گفت‌وگو با تنی چند از اهالی سینمای ایران که در این زمینه دستی بر آتش دارند، نظر آنها را دراین باره جویا شدیم.
روایت‌پردازی مهم‌ترین عامل در ساخت فیلم و سریال است
رئیس انجمن منتقدان و نویسندگان سینما در خصوص نمایش تولیدات خارجی در کشور اظهار داشت: مخاطبان سیما باید زمینه پذیرش آثار خارج از جغرافیای خودمان را داشته باشند. مشروط بر اینکه مرعوب مضامین نشویم و جایگاه مستقل خود را حفظ کنیم و نیز از جنبه‌های تکنیکی و تجارب هنری که فیلمساز خارجی توانسته در جهت ارتباط بهتر با مخاطب کسب کند، استفاده شود. طوسی با اشاره به وجود خلأ آشکار از نظر مخاطب‌شناسی در آثار داخلی گفت: به عنوان مثال باید دید سریال‌هایی مانند «لاست» یا «فرار از زندان» که توانسته‌اند با مخاطبان ارتباط برقرار کنند، از چه ویژگی‌هایی بهره گرفته‌اند که به صورت فراگیر مخاطب را جذب می‌کنند. طوسی افزود: این در حالی است که رسانه‌های اصلی ما هنوز نتوانسته‌اند زمینه نمایش‌های طبیعی را فراهم کنند. این منتقد با اشاره به فاکتورهای مؤثر در جذب مخاطب تصریح کرد: مهم‌ترین عامل تأثیرگذار و تعیین‌کننده در ساخت فیلم و سریال، روایت‌پردازی و بیان متکی به یک قصه‌پردازی پرمحتوا، منطبق با مخاطب‌سازی متکثر و گسترده است.
طوسی خاطرنشان کرد: متأسفانه در حال حاضر در حوزه سینما و تلویزیون ما ضعف‌های بارز و آشکاری وجود دارد که این ضعف ناشی از این است که کارگردان در یک سریال یا فیلم سینمایی، مسؤولیتهای دیگری از قبیل: فیلمنامه‌نویسی، طراحی صحنه، تدوین و... را نیز بر عهده دارد. در این اوضاع مسلماً مسؤولیتهای متکثر، تأثیر منفی در ساخت فیلم یا سریال می‌گذارد. وی افزود: این مسؤولیتهای چندگانه، تأثیرهای جبران‌ناپذیری را خواهد گذاشت که در کشورهای دیگر این اصل بدیهی رعایت می‌شود، به طوری که در ساخت فیلم و سریال‌های مختلف، کارها به صورت منطقی تقسیم می‌شوند و افراد براساس دانش و تجاربی که در آن حوزه دارند در جهت هرچه بهتر شدن نتیجه کار نقش مؤثری را ایفا می‌کنند. طوسی با انتقاد از قبول مسؤولیت گسترده فیلمسازان داخلی اذعان داشت: فیلمسازان ما هنوز روش‌های قدیمی و کلاسیک که دوره آنها به اتهام رسیده است را با یک آزمون و خطای غم‌انگیزی دوره می‌بینند و به همین دلیل هنوز نتوانسته‌اند به جایگاه حرفه‌ای برای ساخت آثار داخلی برسند.
مخاطبان داخلی را واکسینه فرهنگی کنیم
رئیس انجمن منتقدان و نویسندگان سینما با اشاره به واکسینه کردن مخاطبان داخلی از نظر فرهنگی در جهت تأثیرپذیری از فیلم و سریال‌های خارجی، تأکید کرد: برای جذب مخاطبان جامعه و برای تماشای تولیدات داخلی باید مجموعه‌سازان نشانه‌شناسی‌های حرفه‌ای را رعایت کرده و آثار و تولیدات داخلی را همراه با جذابیت‌های منطقی و هویت‌های ملی همگام سازیم.
طوسی گفت: این در حالی است که در یک نگاه واقع‌بینانه عکس این ساختار انجام می‌شود. وی با اشاره به نگاه تیزبینانه و کنجکاوانه مخاطبان تصریح کرد: اگر فیلمسازان فاکتورهای تولید حرفه‌ای آثاری همچون فیلم، تله‌فیلم یا سریال را رعایت کنند و مخاطبان داخلی جذابیت آثار داخلی را نظارگر باشند، بنابراین کمتر به تولیدات خارجی توجه می‌کنند و اولویت تماشای فیلم و سریال را به تولیدات داخلی اختصاص می‌دهند. طوسی با اشاره به ذهن تنوع‌طلب گفت: مخاطب برای تماشای فیلم و سریال، ابتدا آثاری را مورد توجه قرار می‌دهد که از جذابیت داستان برخوردار باشد و وی را دچار روزمرگی نکند که این امر ناشی از مخاطب‌شناسی فیلمساز است. وی افزود: وقتی آثار داخلی از این مزایا بی‌بهره باشد، بنابراین مخاطب نیز به طور اجتناب‌ناپذیر متوجه آثار خارجی باکیفیت بالا می‌شود. چه بسا هیچ تضمینی وجود ندارد که مخاطب داخلی با تماشای اینگونه آثار که بعضاً همراه با تهاجم فرهنگ انحرافی هستند، تحت تأثیر فرهنگ غرب قرار گیرد. وی ادامه داد: این بدان معنی نیست که ما دور جامعه خودمان حصار بکشیم و با آثار جوامع دیگر ارتباطی نداشته باشیم ولی در گام اول فیلمسازان ما آنقدر باید چرخه تولیدات داخلی را پربار و متنوع، منطبق با مضامین فرهنگی و ملی جامعه قرار دهند که بتوانیم در یک حد متعارف و اشباع شده قرار گرفته و با آثار خارجی وارد رقابت شویم به طوری که کارگردان و فیلمساز با مشاهده تولیدات خارجی بتواند از ویژگی‌های مخاطب‌شناسی و فیلمسازی آن آثار استفاده کرده و خودش را به ارتقای تکنیکی برساند. طوسی تأکید کرد: این امر در حالی محقق می‌شود که خود فیلمساز یا کارگردان از هویت‌بندی برخوردار باشد و بعد برای اینکه بتواند از سیر تکاملی برخوردار باشد، آثار تولیدیش را با تولیدات جوامع دیگر مقایسه کند و از جنبه‌های مثبت آن تولیدات استفاده کند.
وی وضعیت کنونی ساخت فیلم و سریال‌ها را وضعیتی توأم با افراط و تفریط ارزیابی کرد و اظهار داشت: برای عبور از این شرایط بحران، مسلماً باید حوزه مدیریتی خود را تقویت کنیم.
وی افزود: مسؤولان و فیلمسازان ما می‌توانند ستاد و کمیته‌هایی را در جهت ارزیابی منصفانه و واقع‌بینانه شرایط حاکم در عرصه فرهنگ و هنر جامعه دایر کنند و مواردی همچون نوع مخاطب‌شناسی فعلی و مطالبات مخاطب در شرایط ناهمگون اجتماعی را مورد بررسی قرار دهند. ما باید مباحث و مطالب فرهنگ را با شرایط جامعه آمیخته کنیم و از کارشناسان مختلف نیز استفاده کنیم تا بتوان بر این اساس، اثرمناسبی را خلق کرد یعنی در شرایطی که تلویزیون براساس نوع رساله و مخاطب‌شناسی خاص خودش نیاز به تولیدات مناسب دارد، نباید تا حدی پیش برود که به سینما لطمه وارد کند.طوسی گفت: چرخه رقابت‌آمیز بین تلویزیون و سینما نباید به قیمت به انزوا کشیده شدن یکی از این دو رسانه منجر شود که متأسفانه این معضل وجود دارد و سیما یک سیر قهقرایی را طی می‌کند. این منتقد سینما با اشاره به تولید آثار ضعیف سینمایی خاطرنشان کرد: بخش قابل توجهی از آثار داخلی، تولیدات ضعیفی هستند که فقط یک نوع لودگی و کمدی است که قرار نیست به جایگاه مثبت و قابل دفاعی برسد. طوسی نگاه و سمت و سوی تولیدات سینمایی و تلویزیونی را مشابه دانست و استفاده از بازیگران یکسان هم در تولیدات سینمایی و هم در آثار تلویزیونی را مورد انتقاد قرار داد. وی افزود: یک کارگردان در مرحله اول فیلمسازی باید از دغدغه اجتماعی برخوردار باشد و برای هویتمندی خودش از یک تعریف و جایگاهی بهره‌مند باشد تا این تعصب بحق، مردم را ملزم کند، برای مخاطبش شأن و منزلت قائل شود. طوسی یادآور شد: وقتی این شناسایی به‌درستی صورت گیرد هم جایگاه مخاطب به خوبی تعریف می‌شود و هم خود هنرمند برای تولید اثرش توجیه منطقی دارد و با انگیزه بیشتری در این حوزه فعالیت می‌کند ولی وقتی در این شرایط نامساعد فیلمساز فقط برای بقا و شرایط اقتصادی پشت دوربین قرار گیرد یا فیلمنامه‌ای را بنویسید، کار باطلی است که نمی‌تواند در جهت رونق حوزه فرهنگ و هنر و تأثیرگذاری توأمان که بین خالق و مخاطب وجود دارد، نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا کند.
رقابت تأثیرگذار است
محمدتقی فهیم نیز در خصوص ایجاد رقابت آثار خارجی در کشور اظهار داشت: هر اتفاقی که برای رقابت صورت گیرد، تأثیرگذار است اما آثاری که هم‌اکنون از سیما پخش می‌شود برای ایجاد رقابت تولید نشده است. وی افزود: این تولیدات بیشتر جنبه سرگرمی و تفریحی دارند. فهیم در خصوص معیارهای انتخاب تولیدات خارجی در سیما گفت: این آثار با معیارهایی انتخاب و پخش می‌شوند که جنبه رقابتی ندارند. به عنوان مثال سریال «جومونگ» توانست جایگاه ویژه‌ای را میان مخاطبان داخلی داشته باشد ولی این امر نشان‌دهنده تولید کیفی این سریال نیست، چه بسا در کشورهای دیگر فیلم‌ها و سریال‌های قوی‌ای ساخته می‌شود اما چون با معیارهای پخش تلویزیون سازگار نیست، دایره رقابت تولیدات داخلی و خارجی کمتر می‌شود. وی با اشاره به کیفیت کم برخی از تولیدات خارجی در مقایسه با آثار ایرانی گفت: سریالی مانند «کلید اسرار» به لحاظ محتوا پربار بود ولی از ساختار کیفی محدود و ضعیفی برخوردار بود که خیلی از آثار داخلی به لحاظ ساختار فیلمسازی از آن برتری دارند. وی درخصوص جذب مخاطب سریال‌های ایرانی اذعان داشت: سریال‌های ایرانی به دلیل ایجاد فضاهای قابل لمس برای مخاطب داخلی، توانسته‌اند رضایت مخاطب را جلب کنند. به عنوان مثال سریال یوسف پیامبر(ع) از این دست سریال‌ها به شمار می‌آید.
آثار داخلی از روح ایرانی بهره‌مند نیست
علیرضا سجادپور نیز در خصوص پخش فیلم‌های خارجی گفت: اصولاً در دنیای رقابتی امروز که مخاطبان دسترسی کامل به محصولات فرهنگی دارند، جلوگیری تلویزیون از پخش فیلم‌ها و سریال‌های خارجی کار درستی نیست. بهتر است تلویزیون با ضوابطی که دارد، اقدام به پخش فیلم‌ها و سریال‌های خارجی کند البته این امر باید با توجه به شرایط کشور صورت گیرد. وی با اشاره به انتخاب درست تولیدات خارجی خاطرنشان کرد: انتخاب مناسب آثار خارجی نه‌تنها لطمه‌ای به فرهنگ مخاطب وارد نمی‌کند، بلکه به ارتقای سلیقه مخاطب کمک کرده و فیلمسازان داخلی را نیز وارد رقابت سالمی می‌کند. وی با اشاره به کپی آثار فیلمسازان داخلی از تولیدات خارجی تصریح کرد: برخی از تولیدات داخلی کپی و تقلید کلی از آثار خارجی بوده که کار خوبی نیست چون تماشای آثار خارجی فقط برای الگوگیری و برداشت فنون فیلمسازی است نه برای کپی‌برداری از تمام ویژگی‌های فیلم اعم از داستان، شخصیت‌پردازی، طراحی صحنه و... به همین دلیل است که بسیاری از آثار داخلی از روح ایرانی بهره‌مند نیستند.
