جوان آنلاین: چه اتفاق مهمی در بحث هدفمندی یارانه‌ها رخ داده که باعث شده است این حجم از نگرانی و مخالفت بابت تبصره هدفمندی یارانه‌ها در بودجه ۱۴۰۳ پیش بیاید و نمایندگان مجلس یازدهم باوجود همسویی با دولت سیزدهم، کلیات لایحه بودجه سال آینده را رد کنند؟ مهم‌ترین و کلیدی‌ترین تحول تبصره هدفمندی یارانه‌ها در بخش کسری درآمدها و مصارف هدفمندی یارانه‌ها بوده که صادرات بنزین چند میلیارد دلاری از آن حذف شده و تشدید ناترازی بنزین باعث شده است که سال آتی بیش از ۶/۲ میلیارد دلار واردات بنزین پیش‌بینی شود. کاهش درآمد‌های صادرات بنزین از طرف منابع و تشدید واردات بنزین و افزایش مصارف هدفمندی یارانه‌ها برای واردات بنزین، سبب شده است که تبصره هدفمندی یارانه‌های لایحه بودجه ۱۴۰۳ بیش از ۲۰۰ همت کسری بودجه داشته باشد و این موضوع تنها از محل قطع صادرات بنزین و تشدید واردات بنزین محاسبه شده و بقیه ردیف‌های جدول تبصره هدفمندی یارانه‌های لایحه بودجه ۱۴۰۳ نیز ممکن است این کسری بودجه را مضاعف کند.
«منابع هدفمندی از کجا تأمین خواهد شد؟»؛ این مهم‌ترین سؤال محسن زنگنه سخنگوی کمیسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه بود در که در جریان مخالفت با کلیات بودجه ۱۴۰۳ مطرح کرد و گفت: «تصویب کلیات بودجه ۱۴۰۳، یعنی نادیده گرفتن قانون مصوب مجلس در زمینه برنامه هفتم توسعه است؛ تبصره هدفمندی یارانه‌ها نیز کاملاً ابهام دارد و منابع و مصارف مشخص ندارد، در بحث هدفمندی امسال کمبود داشتیم دولت از کجا منبع را تأمین خواهد کرد؟ این ابهام بزرگی است.» همچنین حسین رجایی دیگر نماینده مجلس نیز در مخالفت با کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۳، به بحث مربوط به ابهامات اساسی تبصره هدفمندی یارانه‌ها اشاره کرد و آن را دارای کسری بودجه بزرگ خواند.
به باور کارشناسان، باید در اصلاحات لایحه بودجه ۱۴۰۳ در دولت در وهله اول با تکیه بر این موضوع که کسری بودجه بزرگی را در تبصره هدفمندی یارانه‌های لایحه بودجه ۱۴۰۳ شاهد هستیم، ابتدا به تراز کردن این جدول و کاهش کسری بودجه آن تا حدامکان بپردازد. همچنین احکام مهمی در زمینه اصلاح فوری در زمینه کنترل ناترازی انجام بپذیرد و بند‌هایی در بخش انرژی یا احکام تبصره هدفمندی یارانه‌های انرژی باید گنجانده شود که این ناترازی سریعاً حل شود.
متهم ردیف اول ناترازی بنزین و تشدید آن نیز صنعت خودروسازی کشور است که مصرف سوخت بسیار بالاتر از استاندارد جهانی خودروهای تولیدی و همچنین وابستگی بیش از حد سبد سوخت خودروهای سواری کشور به بنزین است. در همین رابطه دو محور کلان در زمینه صنعت خودروسازی و همچنین تنوع بخشیدن به سبد سوختی کشور باید مدنظر قرار گیرد. باید وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف شود که هر سه ماهه به میزان پنج‌درصد میزان سوخت مصرف خودرو‌ها را تا آخر سال پایین بیاورد و از انواع روش‌ها در جهت کاهش مصرف خودروهای تولیدی جدید نظیر تولید خودروهای دوگانه سوز، هیبریدی و همچنین افزایش واردات به این شاخص برسد. همچنین تمرکز و تکلیف به دولت در جهت توسعه و تنوع‌بخشی به سبد سوختی کشور در اولویت بعدی است.
کاهش فشار مالی بر بودجه با کنترل ناترازی بنزین
رجب رحمانی عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در رابطه با ناترازی بودجه در بحث تشدید واردات بنزین به «جوان» می‌گوید: «یکی از تغییرات مهم در بودجه سال‌جاری افزایش و تشدید واردات بنزین است. در قانون بودجه ۱۴۰۲ این رقم حدود ۵۰۰ میلیون دلار بود ولی در حال حاضر با توجه به کسری بودجه تبصره هدفمندی یارانه‌ها و برآوردها، این عدد بیش از ۲ میلیارد دلار بیشتر شده است که به معنی تشدید ناترازی و واردات بنزین و بار مالی بیشتر بر بودجه دولت است.»
وی در رابطه با لزوم اصلاح روند واردات بنزین می‌افزاید: «عامل اصلی در مصرف بسیار بالای بنزین در کشور به وضعیت بد خودرو‌ها بازمی‌گردد. در حال حاضر مصرف بنزین توسط خودروهای تولید داخل بسیار بالا است و باید وزارت صنعت، معدن و تجارت مؤظف به اصلاح این رویکرد شود و به سمت کاهش کسری و ناترازی بنزینی کشور از محل اصلاح این خودرو‌ها اقدام کنیم. کیفیت خودروهای داخلی متأسفانه بد است و مصرف بنزین را بسیار بیشتر از حد تصور افزایش داده است و وجود ناوگان فرسوده و همچنین خودروهای فرسوده نیز مزید بر علت شده است. افزایش کیفیت موتور خودروهای داخلی باید در دستور کار قرار گیرد وگرنه به مشکل برخواهیم خورد و تداوم این وضعیت منجر به فشار و بار مالی بیشتر نیز خواهد شد.»
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با اشاره به اهمیت کاهش وابستگی کشور به بحث بنزین در زمینه تنوع بخشیدن به سبد مصرفی کشور تصریح می‌کند: «در زمان گرفتاری به بحث تحریم‌ها با تکیه بر توسعه ظرفیت سوخت‌های جدید خودرویی و همچنین حرکت به سمت کاهش وابستگی سبد سوختی کشور به بنزین، توانستیم ناترازی بنزین را در گذشته حل کنیم در حال حاضر نیز باید به این سمت نیز حرکت کنیم. این بدان معناست که علاوه بر تکیه بر اصلاح فوری صنعت خودروسازی، به تنوع بخشیدن به سبد سوخت خودروهای سواری نیز اقدام کنیم زیرا در حال حاضر عمده خودرو‌ها بنزینی هستند و تنوعی در سبد سوختی وجود ندارد و بنزین بخش اعظمی از سوخت خودروهای سواری را تشکیل می‌دهد. باید در زمینه به کارگیری سوخت‌های جایگزین نظیر سوخت‌های بر پایه گاز طبیعی و دوگانه سوز کردن خودروهای سواری فعال در صنعت حمل و نقل حرکت کنیم تا بتوانیم به تنوع در سبد سوختی و کاهش ناترازی و واردات بنزین برسیم.»
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: «تمرکز بر اصلاح صنعت خودروسازی بسیار مهم است و باید خودروهای فرسوده را اسقاط کنیم و همچنین بر بهبود کیفیت موتور خودروهای تولید داخل تمرکز کنیم تا بتوانیم مسئله ناترازی بنزین و بار مالی آن بر بودجه و کشور را به حداقل برسانیم.»
کاهش کسری بودجه با اصلاح صنعت خودروسازی
سهراب دل انگیزان، عضو هیئت علمی اقتصاد دانشگاه رازی در خصوص این موضوع که امسال ۶/۰ میلیارد دلار برای واردات بنزین به انحای مختلف مانند تهاتر هزینه کرده‌ایم و برای سال بعد به چیزی حدود ۶/۲ میلیارد دلار نیاز داریم و این رقم هر ساله تشدید خواهد شد، به «جوان» می‌گوید: «گر چاره اندیشی اساسی برای رفع مشکل ناترازی بنزین نداشته باشیم، هر ساله باید رقم بالاتری را به این موضوع اختصاص دهیم. این موضوع مستقیم در زمینه افزایش هزینه دولت در بخش تبصره هدفمندی یارانه‌ها تأثیر دارد و باید به سمت کاهش فشار مالی به بودجه برویم و از راهکار‌های محوری در این حوزه نظیر اصلاح فوری و سریع صنعت خودرو به کاهش تشدید واردات بنزین بپردازیم.»
وی می‌افزاید: «اعداد و ارقامی که برای مصرف بنزین در کشور مطرح می‌شود، بسیار وحشتناک است. از مصرف روزانه بالای ۱۰۰ میلیون لیتر صحبت می‌شود که گاهاً این میزان به حدود ۱۴۰ میلیون لیتر در روز می‌رسد. متوسط مصرف بنزین در کشور ۱۲۰ میلیون لیتر اعلام شده که حجم بسیار بالایی است. میزان مصرف بنزین در کشور طی سال‌های گذشته نسبت به رشد جمعیت چند برابر افزایش یافته است.»
دل انگیزان می‌گوید: «پیشنهادات مختلفی برای رفع ناترازی بنزین در کشور از سوی کارشناسان مطرح می‌شود. می‌توانیم با هزینه‌ای کمتر نسبت به آنچه باید برای واردات صرف کنیم، به اعمال روش‌هایی در راستای حل این مشکل بپردازیم. نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی و شخصی کشور باید با جدیت در دستور کار قرار بگیرد. به نحوی که میزان مصرف به ۵ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر برسد.»
عضو هیئت علمی اقتصاد دانشگاه رازی خاطرنشان می‌کند: «نیاز است خودروساز‌های کشور از تکنولوژی‌های نوین برای ساخت خودرو بهره بگیرند. به نحوی که بهینه‌سازی مصرف بنزین را داشته باشیم و در حد استاندارد جهانی بنزین مصرف کنیم. باید سیاست‌هایمان به سمتی برود که تنوع بخشی به سبد سوختی کشور رقم بخورد. لازم است اقداماتی انجام دهیم و به سمت کاهش وابستگی به بنزین در سبد سوختی برویم.»
وی می‌افزاید: «واردات خطوط تولید خودروهای برقی قطعاً می‌تواند کمک کننده باشد. اما باید زیرساخت‌های مورد نیاز در کشور ایجاد شود. خودروهای برقی نیاز به ایستگاه‌های شارژ دارند که باید آن‌ها را در کشور ایجاد کنیم. از طرف دیگر، تعمیر و نگهداری این نوع خودرو‌ها نیاز به متخصصان خاصی دارد.»
دل انگیزان می‌گوید: «تولید خودروهای برقی از قبل تر‌ها باید در کشور شروع می‌شد و الان هم باید به این سمت حرکت کنیم. اما نباید توقع داشته باشیم این روش در کوتاه مدت مشکل ناترازی بنزین را حل کند.»
کسری تبصره هدفمندی بودجه و هزینه هنگفت آن
فرشاد جامع کارشناس انرژی با اشاره به کسری بالای تبصره هدفمندی یارانه‌ها در بودجه ۱۴۰۳ به «جوان» می‌گوید: «بی‌برنامه بودن دولت در زمینه اصلاح قیمت نان و بنزین در سال آینده موجب تشدید کسری بودجه هدفمندی یارانه‌ها خواهد شد. همچنین تشدید واردات بنزین و تبدیل شدن کشور از صادرکننده بنزین به واردکننده بنزین و افزایش مصارف ارزی کشور این کسری بودجه را بیشتر کرده است».
وی در رابطه با هزینه هنگفت ناترازی بنزین به کشور می‌افزاید: «یکی از مسائل حساس در حوزه ناترازی تولید و مصرف بنزین در ایران، وابستگی زیاد سبد سوخت خودروهای شخصی به بنزین است. نبود تنوع در سبد سوخت خودروهای سواری، امنیت و پایداری انرژی را با چالش‌هایی مواجه می‌کند. تنوع سبد سوختی کشور به ما فرصت می‌دهد در صورت وقوع مشکل در توزیع بنزین و از مدار خارج شدن پالایشگاه بزرگی مثل ستاره خلیج فارس، بلافاصله از سوخت جایگزین استفاده کنیم. اگر تصمیم عاجلی برای حل مشکل ناترازی بنزین در کشور نگیریم، مجبوریم هر ساله هزینه بیشتری برای واردات بنزین بپردازیم چراکه میزان مصرف به صورت روزافزون در حال افزایش است و با وضعیت فعلی کیفیت خودرو‌ها در کشور نمی‌توانیم به کاهش مصرف امید داشته باشیم.»
جامع تصریح می‌کند: «باید به سمت اقدامات فوری و احکام سازنده در این بخش برویم. ابتدا باید بر صنعت خودروی کشور به عنوان اصلی‌ترین عامل ناترازی و مصرف بالای بنزین برویم. پرداختن به موضوع خودروهای بی‌کیفیت و پرمصرف موجود در کشور حائز اهمیت است. تمرکز باید بر بهبود استاندارد‌ها و مقررات مربوط به تولید خودرو باشد تا اطمینان حاصل شود که خودروهای جدید از مصرف سوخت بیشتری برخوردار هستند و با استاندارد‌های بین‌المللی مطابقت دارند. علاوه بر این، باید مقررات سختگیرانه‌ای برای واردات خودروهای فرسوده، اجرای اسقاط خودروهای فرسوده و تشویق به استفاده از مدل‌های جدیدتر و کم‌مصرف‌تر وضع شود. با اطمینان از مصرف سوخت خودروهای موجود در جاده‌ها، می‌توان مصرف کلی بنزین را کاهش داد.»
این کارشناس انرژی خاطرنشان می‌کند: «اجرای این راه‌حل‌ها مستلزم سیاست‌های قوی دولت، همکاری بین بخش‌های مختلف و حمایت و آگاهی عمومی است. با تلاش‌های هماهنگ، کشور می‌تواند بر چالش‌های مرتبط با ناترازی بنزین غلبه کند و راه را برای آینده‌ای سبزتر و پایدارتر هموار کند.»
جمع بندی
رسیدگی به ناترازی در تولید و مصرف بنزین برای پایداری اقتصادی و زیست‌محیطی کشور بسیار مهم است. با تمرکز بر تنوع بخشیدن به سبد سوخت، بهبود حمل و نقل عمومی، ترویج استفاده از خودروهای الکتریکی و توسعه منابع سوخت جایگزین، کشور می‌تواند وابستگی خود به واردات بنزین را کاهش دهد و بخش حمل و نقل پایدار و کارآمدتری ایجاد کند.
