جوان آنلاین: موضوع قانون ترک تشریفات مناقصه برای تولیدات بار اول، بستری برای تشویق شرکت‌های صنعتی در بومی‌سازی تجهیزات راهبردی و محرک رشد شرکت‌های دانش‌بنیان است چه آنکه اغلب تولیدت صورت گرفته برای اولین بار در خط مقدم تولید می‌شوند و به همین سبب بازار تضمین شده‌ای برای این شرکت‌ها ایجاد می‌کند و آن‌ها را بیشتر به نوآوری و توسعه فناوری‌های جدید تشویق می‌کند. به باور کارشناسان، این سازوکار تأثیر مثبت قابل توجهی بر بخش صنعت داشته به طوری که نه تنها اقتصاد را تقویت کرده، بلکه با تشویق تولید بار اول و بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک خاص صنعت، نوآوری و پیشرفت فنی را نیز ارتقا داده است. همچنین این امر به نوبه خود منجر به کاهش زمان و هزینه تولید شده و بخش صنعتی را کارآمدتر و مقرون به صرفه‌تر می‌کند.
تحریم فروش تجهیزات و اقلام راهبردی صنایع مختلف از بخش‌های نفت و گاز تا بخش زنجیره ارزش فولاد، یکی از راهبرد‌های مهم غرب علیه ایران بود که به دنبال ضربه زدن به صنعت کشور بودند. این اقدام در نهایت هزینه تولید را در کشور به میزان زیادی افزایش داد. با اعمال تحریم‌های جدید، اقلام راهبردی فرآیند تولید صنایع حوزه نفت و گاز نظیر کمپرسورها، پمپ‌ها، شیر‌های کنترلی، راکتور‌ها و کاتالیست‌ها به ایران فروخته نمی‌شد و در هر جا بدون نظارت اوفک و خزانه‌داری امریکا، جریان خرید این اقلام ردیابی می‌شد، کل زنجیره تأمین این اقلام راهبردی تحریم و جریمه‌های سنگین می‌شدند.
در این وضعیت، طرح تولید بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و قانون ترک تشریفات مناقصه برای محصولاتی که برای اولین بار در کشور تولید می‌شوند به اجرا گذاشته شد. هدف این بود که با استفاده از توان داخلی و دانش‌بنیانی به تولید محصولات راهبردی مورد نیاز صنایع بپردازیم و خنثی‌سازی تحریم‌ها را مدنظر قرار دهیم.
سازوکار تولید بار اول راهبردی قابل توجه برای تقویت همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ کشور است. این استراتژی برای اجرای سناریو‌های بومی‌سازی محور است و یک استراتژی صنعتی ضروری با هدف توسعه صنعتی مبتنی بر دانش و فناوری است. بومی‌سازی موفقیت‌آمیز تجهیزات و فناوری نه تنها می‌تواند به توسعه بازار‌های صادراتی کمک کند، بلکه کشور را به قطب اصلی تولید تجهیزات مربوطه تبدیل می‌کند.
نقش سازوکار تولید بار اول در بومی‌سازی صنعتی
سازوکار تولید بار اول نقش مهمی در بومی‌سازی تجهیزات و فرآیند‌های صنعتی استراتژیک ایفا می‌کند. این سازوکار با دور زدن تشریفات مناقصه برای تولید بار اول، شرکت‌های صنعتی را تشویق می‌کند تا برای اولین بار تولید و بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک خود را انجام دهند. این امر به ایجاد بازار تضمینی برای شرکت‌های دانش‌بنیان متخصص در تولید و توسعه چنین تجهیزاتی کمک می‌کند. کارشناسان این حوزه عنوان می‌کنند که برجسته‌ترین مزیت سازوکار تولید بار اول این است که شرکت‌های دانش‌بنیان را قادر می‌سازد تا پروژه‌های بومی‌سازی شرکت‌ها و ارگان‌های دولتی را به عهده بگیرند. این یک بازار تضمین شده برای این نهاد‌ها ایجاد می‌کند و در نتیجه محیطی مساعد برای رشد و توسعه آن‌ها ایجاد می‌کند. علاوه بر این، معافیت از تشریفات مناقصات برای تولیدات بار اول، نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان به تقبل هزینه‌های شرکت در مناقصه را نافی می‌کند. در نتیجه هزینه امضای قرارداد نیز به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.
سازوکار تولید بار اول نیز نقشی محوری در خنثی کردن تحریم‌های صنعتی علیه کشور ایفا می‌کند. با بومی‌سازی تولید تجهیزات و فناوری استراتژیک، اتکای کشور به واردات کاهش می‌یابد و در نتیجه تأثیر تحریم‌های احتمالی بر بخش صنعتی آن کاهش می‌یابد.
اهمیت قانون ترک تشریفات مناقصه برای تولیدات بار اول
بحث قانون ترک تشریفات برای تولیدات بار اول، شرکت‌های صنعتی را تشویق می‌کند تا در بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک خود شرکت کنند. این امر باعث رشد شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود، زیرا آن‌ها اغلب برای اولین بار در خط مقدم تولید چنین تجهیزاتی هستند. بازار تضمین شده‌ای که برای این شرکت‌ها ایجاد شده است، آن‌ها را بیشتر به نوآوری و توسعه فناوری‌های جدید تشویق می‌کند. این مکانیسم تأثیر مثبت قابل توجهی بر بخش صنعت داشته است. این نه تنها اقتصاد را تقویت کرده است، بلکه با تشویق تولید بار اول و بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک خاص صنعت، نوآوری و پیشرفت فنی را نیز ارتقا داده است. این امر منجربه افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان نیز خواهد شد که در حال حاضر نقشی محوری در اقتصاد ایفا می‌کنند. علاوه بر این، کاهش بوروکراسی فرآیند امضای قرارداد و تولید تجهیزات را ساده کرده است. این امر به نوبه خود منجربه کاهش زمان و هزینه تولید شده و بخش صنعتی را کارآمدتر و مقرون به صرفه‌تر می‌کند.
سازوکار تولید بار اول به عنوان تنها الگوی موفق بومی‌سازی در کشور شناخته شده است. این سازوکار که در قانون جهش تولید دانش‌بنیان مصوبه مجلس شورای اسلامی گنجانده شده است، شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های صنعتی و مدیران دولتی را مؤظف می‌کند برای اولین بار تجهیزات استراتژیک صنعت خود را تولید کنند. جنبه جذاب این قانون این است که به این نهاد‌ها اجازه می‌دهد تا تشریفات مناقصه را دور بزنند و بروکراسی اداری را کاهش دهند و در نتیجه بسیاری از موانع را که قبلاً مانع همکاری بین بخش صنعت و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شد، حذف کنند.
اجرای سازوکار تولید بار اول در یک سال گذشته منجربه انعقاد بیش از ۹۲ قرارداد نهایی و صرفه‌جویی ارزی بیش از ۳۶/۱ میلیارد دلاری برای کشور شده است. این موضوع مزایای مالی این سازوکار را برجسته می‌کند و نشان می‌دهد که سهم قابل توجهی از آن در ثبات اقتصادی کشور دارد. تولید بار اول، مکانیزمی حیاتی برای بومی‌سازی تجهیزات و حل فرآیند‌های گلوگاه در صنایع، فرمولی موفق بوده و بیش از ۷ هزار میلیارد تومان بازارسازی تضمینی در زمینه تولید بار اول را به همراه داشته است. این امر عمدتاً توسط شرکت‌های دانش‌بنیان انجام شده است و بازار وسیعی را برای اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان تقویت می‌کند.
مزیت‌های اقتصادی برای شرکت‌های دانش‌بنیان
غلامرضا مرحبا عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور با ایجاد کار گروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در این بخش، به «جوان» می‌گوید: «نباید اقتصاد و تجارتمان را به سمت ارائه سوبسید ببریم یارانه تنها به معنای ارائه منابع مالی نیست و به معنای حمایت است، وقتی یک فروشنده محصولی را تولید می‌کند پیش‌تر باید بازارسنجی لازم را داشته باشد و بعد براساس نیاز بازار دست به تولید بزند نه اینکه ما ابتدا تولید کنیم و بعد به سراغ بازار آن کالا برویم و بگویم با استفاده از حمایت‌های دولتی نهایتاً آن کالا را به فروش می‌رسانیم.»
وی می‌افزاید: «شرکت‌های دانش‌بنیان باید شناخت درستی از ابعاد بازار داشته باشند، در غیر این صورت این شرکت‌ها نمی‌تواند در بازار دوام بیاورند. این دلیل خوبی نیست، چون شرکتی دانش‌بنیان است باید بازار را برای آن تضمین کنیم، شرکت‌های دانش‌بنیان باید بازار خود را بسازند و با محصولات هایتکی که برای نخستین بار تولید می‌کنند، می‌تواند بازار را برای خود طراحی و حفظ کند.»
مرحبا بیان می‌کند: «البته این موضوع هم درست که این شرکت‌ها، شرکت‌هایی نوپایی بوده و دولت نیز باید از تولید بار اول آن‌ها حمایت کند ولی این شرکت‌ها نباید روی این موضوع حساب باز کنند. حتماً حمایت دولت در زمینه تولید بار اول به کمک این شرکت‌ها خواهد رفت و این حمایت و سیاست مدنظر قرار گرفته تا جایی مناسب است؛ لذا این شرکت‌ها باید بازار خود را با دست خود بسازند.»
وی تأکید می‌کند: «وقتی ما قیمت و کیفیت و همه آن مواردی که نظر مشتری را جلب می‌کند را لحاظ کنیم حتماً دیگر به سراغ ترک تشریفات نخواهیم رفت و در هر مناقصه‌ای که شرکت می‌کنیم می‌توانیم با سربلندی از محصول خود دفاع کنیم. بنابراین باید حمایت اولیه از شرکت‌های دانش‌بنیان صورت گیرد تا این شرکت‌ها مقداری اوج بگیرند. به واقع حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب تولید بار اول می‌تواند مزیت‌های اقتصادی برای شرکت‌های دانش‌بنیان داشته باشد. بنابراین اشکالی ندارد که حمایت‌های اولیه از شرکت‌های دانش‌بنیان مدنظر قرار گیرد ولی این شرکت‌ها قرار نیست با این حمایت‌ها ادامه حیات دهند.»
رویکرد «تولید بار اول» زمینه‌ساز دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ خواهد شد
مسلم صالحی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور با ایجاد کار گروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در این بخش، به «جوان» می‌گوید: «شرکت‌های دانش‌بنیان، به ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، اغلب محصول یا محصولاتی دارند که تاکنون موفق به فروش آن نشده‌اند که باید به درستی مورد حمایت قرار گیرند.»
وی با بیان اینکه اشتغالزایی به ویژه در حوزه تحصیل کرده‌ها به یکی از دغدغه‌های اصلی کشور تبدیل شده است، می‌افزاید: «رونق شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور می‌تواند دغدغه اشتغال تحصیل کرده‌ها در کشور را برطرف کرده و باعث رونق فعالیت‌های دانش‌بنیان در کشور شود.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند باعث ثروت اندوزی کشور شوند، تصریح می‌کند: «متأسفانه بسیاری از شرکت‌های نوپا در فروش محصولات خود مشکلاتی داشته و باید وارد فرآیند مناقصه شوند؛ لذا لازمه ورود به فرآیند مناقصه این است که شرکت دانش‌بنیان موفق شده باشد محصولات خود را در لیست بلند دستگاه متقاضی محصول ثبت نمایند یا دارای رتبه پیمانکاری قابل قبول برای ورود به مناقصه باشند که به دلیل نداشتن مرجع و سابقه فروش قابل قبول، این امر برای بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان میسر نیست.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به ایجاد کارگروه تولید بارِ اول با مشارکت معاونت علمی‌و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صنعت برای کمک به رفع مشکلات برشمرده شده، می‌گوید: «تولید بار اول در بخش بومی‌سازی تجهیزات و فناوری‌های گلوگاهی مزیت‌های کلیدی برای کشور دارد. همچنین این رویکرد باعث می‌شود تا ترک تشریفات کاهش یافته و موضوع مربوط به بازارسازی تضمینی برای شرکت‌های دانش‌بنیان رقم بخورد.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه تولید بار اول زمینه‌ساز دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ خواهد شد، خاطرنشان می‌کند: «همچنین این امر باعث می‌شود تا شاهد خنثی کردن تحریم‌های مربوط به فروش تجهیزات و فناوری‌های راهبردی به ایران باشیم. حتماً رویکرد تولید بار اول می‌تواند مزیت‌های اقتصادی زیادی برای شرکت‌های دانش‌بنیان داشته و از تشریفات مزاحم بکاهد.»
جمع‌بندی
سازوکار تولید بار اول به عنوان یک راهبردی حیاتی برای ترویج بومی‌سازی و همکاری بین شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ عمل می‌کند. دارای مزایای مالی و استراتژیک قابل توجهی است که به صرفه‌جویی ارزی و خنثی‌سازی تحریم‌های صنعتی کمک می‌کند. پرداختن به چالش‌های پیش‌رو در اجرای آن برای بهره‌مندی از مزایای کامل آن در آینده حیاتی خواهد بود.
