جوان آنلاین: باید دید این کوله‌های سنگین و کتاب‌ها و دفتر‌های پر زرق و برق چه چیز ناجوری دارند که با حذف‌شان هم دانش‌آموز خوشحال است، هم معلم و هم والدین! دهه هشتادی‌ها و دهه نودی‌ها هم‌ساختارگریزند و هم کتاب‌گریز، اما خلاقیتشان آموزش‌و‌پرورش را ناچار کرده‌است طرحی نو دراندازد. یک طرح خوب قرار است اجرایی شود؛ روز بدون کیف و کتاب در مدارس. نتایج مفید این ایده آزموده‌شده، نیازمند مدیریت پیشینی است. طرح و برنامه داشتن برای روزی که قرار است دانش‌آموزان بدون کیف و کتاب به مدرسه بیایند، لازمه موفقیت روز‌های بدون کیف و کتاب است.
یک روز در ماه هیچ دانش‌آموزی کیفش را با خود به مدرسه نمی‌برد و با فراغ بال آموزش می‌بیند. این آموزش به غیر از حفظیات کتب درسی است. از مشق شب هم خبری نیست. وزارت آموزش و پرورش می‌خواهد یک روز در ماه را برای همه دانش‌آموزان به عنوان روز بدون کیف و کتاب معرفی کند و این کار استمرار داشته‌باشد. هدف از این کار، ایجاد محیطی با نشاط مبتنی بر بازی و تحرک دانش‌آموزی و همچنین توجه به آموزش‌های عمومی دانش‌آموزان است و به طور کلی مانوری برای اجرای عملی سند تحول بنیادین خواهد بود. طرحی که در ظاهر خوب به نظر می‌رسد، اما باید بعد از اجرا نسبت به آن قضاوت شود که تا چه میزان اهداف درنظر گرفته‌شده برای آن محقق شده‌است.
بار‌ها نسبت به استرس‌های دانش‌آموزان و درگیری آن‌ها با حفظیات کتب درسی بدون اینکه اصلاً بدانند چه چیزی یاد گرفته‌اند، صحبت شده‌است. حالا در طرح یک روز بدون کیف و کتاب در ماه می‌شود به ویژگی‌های دوران کودکی توجه بیشتری کرد و به کاهش اضطراب، افزایش انگیزه و علاقه دانش‌آموزان پر و بال بیشتری داد. با ادامه این مسیر می‌توان به ارتقای کیفیت آموزش و فراهم شدن زمینه بروز و ارائه خلاقیت‌ها برای مدیران، معلمان، اولیا و دانش‌آموزان امیدوار شد.
کارکرد طرح یک روز بدون کیف و کتاب
اجرای برنامه یک روز بدون کیف و کتاب در مدارس کارکرد‌های زیادی دارد؛ به عنوان مثال در کارکرد جسمی این برنامه می‌توان انتظار داشت دانش‌آموزان با رشد هماهنگ دستگاه‌ها و اعضای مختلف بدن و تقویت حواس مواجه شوند. نیرو و انرژی بدن را به بهترین شکل مصرف کنند و به توانمندی‌های فکری و بدنی خود نیز آگاهی پیدا کنند.
به عنوان کارکرد ذهنی، دانش‌آموزان با این طرح یک روز بدون کیف مفاهیم را بهتر یاد می‌گیرند. این طرح باعث می‌شود کودک با مفاهیم ساخت فضا و شکل آشنا شود.
در کارکرد اجتماعی، کودک با محیط بیرون ارتباط بیشتری برقرار می‌کند و استعداد‌های نهفته وی شکوفا می‌شود. خلاقیت و گسترش دنیای اجتماعی دانش‌آموز از دیگر جنبه‌های کارکرد اجتماعی این طرح در مدرسه‌ها است.
دانش‌آموزان در روز‌های بدون کیف رقابت را یاد می‌گیرند و شکست را به طور واقعی تجربه می‌کنند. قدرت ابراز وجود پیدا می‌کنند و از ترس، کم‌رویی و خجالت بیهوده رها می‌شوند. همچنین حمایت از افراد ضعیف را می‌آموزند.
طراحان این طرح، کارکرد‌های عاطفی را هم برای دانش‌آموزان مؤثر و مهم می‌دانند. بنابر اعتقاد طراحان این طرح یک روز بدون کیف به همه دانش‌آموزان این امکان را می‌دهد که رفتار‌های فردی و اجتماعی خود را برای بروز واکنش‌های بهتر مجدداً ساماندهی کنند. انرژی بدنی خود را تعدیل و هیجانات خود را بهتر کنترل کنند و تمرکز بیشتری در حفظ و پس دادن اطلاعات درسی‌شان داشته باشند.
دانش‌آموزان در این روز چه کار خواهند کرد؟
معصومه نجفی پازوکی، معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش در رابطه با طرح بدون کیف در مدرسه به «جوان» می‌گوید: «فعالیت دانش‌آموزان در روز بدون کیف کاملاً براساس ساحت‌های یادگیری منطبق بر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش خواهد بود. باید شش ساحت زیستی، تربیت بدنی، هنری و زیبایی شناسی، علمی و فناوری، اجتماعی و اقتصادی را همواره مدنظر قرار دهیم. متأسفانه آنقدر کتاب درسی در نگاه معلم، برجسته و پررنگ شده که همه زمان، انرژی و تمرکز او محدود به کتاب درسی می‌شود. در صورتی که اگر نگاه معلم این باشد که هدف اصلی ایجاد شایستگی تفکر، فناوری و اعتقادی در دانش‌آموز است، آن وقت کتاب درسی یکی از ابزار‌هایی می‌شود که دانش‌آموز را به آن مقصد می‌رساند.»
او با اشاره به اینکه معنای روز بدون کیف این نیست که بچه‌ها همین‌طوری به مدرسه بروند و وقت خود را در مدرسه تلف کنند، اظهار می‌دارد: «در روز بدون کیف معلمان باید موقعیت یادگیری شبیه زندگی واقعی برای دانش‌آموزان ابتدایی خلق کنند تا دانش‌آموز در آن موقعیت، زندگی را یاد بگیرد و شایستگی‌های پایه در آن‌ها ایجاد شود. دیگر کتابی نیست و معلم باید برای آن روز طراحی آموزشی داشته باشد.»
معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش می‌گوید: «یکی از خلاقیت‌هایی که معلمان می‌توانند به خرج دهند، این است که به جای اینکه ۱۰ بار از روی یک متن درس بخوانند، ۱۰ کتاب داستان مرتبط با رده سنی کودکان را بخوانند، اما چرا یک نگاه سنتی و اینکه ۱۰ بار از روی یک درس خوانده شود، مرسوم است؟ چون کتاب درسی برای معلمان موضوعیت دارد. حالا وقتی روز بدون کیف را داشته باشیم، این کیف در واقع همان کتاب است، پس کتاب از دست معلم گرفته‌می‌شود و به طور کلی فضای معلم و دانش‌آموزان تغییر می‌کند تا جایی که معلم در یک فضای طراحی-آموزشی قرار می‌گیرد و موقعیت یادگیری را ایجاد می‌کند.»
او درباره کار‌هایی که می‌توان در روز بدون کیف در مدرسه انجام داد، اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این روز می‌شود انیمیشنی برای دانش‌آموزان پخش شود و مثلاً هر کدام از دانش‌آموزان روی یکی از شخصیت‌ها کار دوبله انجام دهند. همه این‌ها سطوح عالی شناختی بچه‌ها را تحریک خواهد کرد. فضایی که کاملاً با آن ویژگی‌های ذاتی و ویژگی‌های رشدی دانش‌آموزان انطباق دارد.»
نجفی پازوکی در رابطه با مدارسی که پیش‌تر این طرح در آنجا اجرا شده‌است نیز توضیح می‌دهد: «روز بدون کیف در برخی از مدارس اجرایی شد. در آنجا دیدم که دور تا دور حیاط مدرسه فضایی را شبیه به غرفه درست کرده‌بودند. در یکی از غرفه‌ها دانش‌آموزان دوره ابتدایی باید برای خودشان نیمرو درست می‌کردند و البته مربی که آنجا بود هم مراقبشان بود. در غرفه بعدی یک تعداد لباس قرار داده‌بودند که بچه‌ها باید اتو و بعد هم آن‌ها را آویزان می‌کردند. در واقع یکسری مهارت‌های زندگی را آموزش می‌دادند که هر کدام از آن‌ها کاملاً شایستگی پایه را در بچه‌ها شکل می‌داد. یا مثلاً در غرفه بعدی که بچه‌ها باید نامه می‌نوشتند و یاد می‌گرفتند که چگونه روی پاکت آدرس پستی بنویسند.»
لزوم کاربردی‌سازی محتوای درسی
اگر معلم هم بخواهد خلاقیت داشته‌باشد، محتوای سنگین کتب درسی مانع از آن خواهد شد. نجفی پازوکی در این رابطه می‌گوید: «سازمان پژوهش برنامه‌ریزی‌هایی در این زمینه انجام داده تا از سال آینده، دوره اول ابتدایی محتوایی به صورت بسته یادگیری ارائه کند تا دیگر از این حجم کتاب‌هایی که هست، فاصله گرفته شود. ضمن اینکه همین الان هم کتاب‌های درسی رمزینه دارد که محتوای چندرسانه‌ای مرتبط با خود را در اختیار معلم قرار می‌دهد، اما معلم کمتر سراغ این محتوای چندرسانه‌ای می‌رود، چراکه درگیر بخش بخش کتاب درسی شده‌است.»
کتاب درسی یک غول بزرگ در ذهن معلم است. اگر معلم بتواند آنچه را که جان کلام کتاب درسی است، دریافت کند، می‌تواند آموزش مؤثرتری را ارائه کند. منتها معلم فکر می‌کند که باید تک‌تک واژه‌ها و همه چیز را ریز به ریز در کلاس درس عنوان کند. در صورتی که همیشه به معلمان می‌گویم اینکه شما خودتان را درگیر جزئیات محتوای درسی می‌کنید، رویکردی است که سال ۱۹۸۰ منسوخ شده‌است. باید از این رویکرد فاصله بگیرید و به روح حاکم بر محتوا تمرکز کنید. باید خودتان اصلاً موقعیت یادگیری ایجاد کنید و وصل به کتاب درسی نباشید. البته کمی تغییر این نگاه سخت است، اما کار‌های اینچنینی کمک می‌کند که این اتفاق رقم بخورد.
به گفته معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش قرار است که این طرح برای کل استان‌ها برنامه‌ریزی شود و در قدم اول برای مقاطع ابتدایی اجرایی خواهد شد. امید است این طرح خوب به طور جدی، مستمر و مؤثر اجرایی شود و در کنار آن نیز محتوای کتب درسی کمتر و کاربردی‌تر شود، چراکه محتوای سنگین کتب درسی دست معلمان را برای تدریسی خلاقانه می‌بندد. عمده نگرانی از این طرح خوب، این است که تنها در حد یک آزمون و خطا باقی نمانده و به مرور زمان هم به فراموشی سپرده‌نشود. قطع به یقین محدود شدن آموزش به کتب درسی باید برداشته شود تا دست معلمان برای ابراز خلاقیتشان باز باشد.
جامعه ما نیز به نسلی دارد که سازنده باشد. نسلی که قدم در ساختن جامعه بردارد نه اینکه خود با درگیر شدن میان کوله‌بار سنگینی از حفظیات، نتواند گلیمش را از آب بیرون بکشد.
