سرویس بین الملل جوان آنلاین: روســیه از کشــورهایی اسـت که موضوع تحرکات نظامی امریکا علیه ایران که از زمان به قدرت رسیدن ترامپ سیر فزونی داشته است را با حساسیت فراوان دنبال میکند. مقامات روس در جدیدترین واکنش به افزایش حضور نظامی امریکا در اطراف مرزهای ایران و تهدیدات ناشی از آن موضوع خرید سامانه پدافندی اس ۴۰۰ از سوی ایران را مطرح کردهاند. به طور مشخص الکساندر شرین قائم مقام کمیته دفاعی دومای روسیه به ایران پیشنهاد خرید این سامانه پدافندی را برای مقابله با تهدیدات احتمالی امریکا در منطقه داده است. وی همچنین با اشاره به تصمیم دولت امریکا برای قرار دادن سامانه پدافندی پاتریوت در اختیار کشورهای متحد خود در منطقه، این اقدام را به نوعی نشان دادن توان نظامی خود برای سوق دادن منطقه به سمت یک درگیری نظامی ارزیابی نمود. در بیان چرایی طرح موضوع خرید سامانههای پدافندی روسیه برای دفع تهدید امریکا میتوان به چند نکته اشاره کرد.
موضوع نخست این است که در سالهای اخیر به ویژه با به قدرت رسیدن مجدد پوتین از سال ۲۰۱۲ روسیه در راستای سیاست خارجی و امنیتی تهاجمی خود درصدد برقراری و گسترش موازنه نظامی در برابر امریکا در مناطق مختلف است. بخش عمده این موازنه با فروش سلاح به ویژه به مناطق درگیر تنش همچون خاورمیانه حاصل میشود. در واقع روسیه حدود ۱۰ سال گذشته از فروش سلاح به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای نفوذ و تأثیرگذاری خود استفاده کرده است به حدی که تسلیحات صادراتی این کشور بنیان لوازم دفاعی بسیاری از کشورها را تشکیل میدهد. نکته مهم، رشد هر ساله صادرات تسلیحات روسی است. سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه سال گذشته میلادی در مصاحبهای اعلام کرد میزان فروش تسلیحات نظامی روسیه هر ساله حدود ۱۱ درصد رشد را تجربه میکند.
طبق آمار مرکز مطالعات صلح استکهلم SIPRI، روسیه در سال ۲۰۱۸ با ۴/۶۱ میلیارد دلار در رده ششم کشورهای با بیشترین هزینه نظامی قرار داشته است. میزان صادرات تسلیحات روسیه از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۷ بیش از ۵۸۸ میلیارد دلار بوده است که این کشور را پس از امریکا در رتبه دوم صادرکنندگان سلاح جهان قرار داده است. روسیه بین سالهای ۲۰۱۸- ۲۰۱۴، ۲۱ درصد از صادرات کل سلاح در جهان را به خود اختصاص داده است و کشورهای هند، چین و الجزایر به ترتیب بیشترین واردکنندگان سلاح از این کشور بودهاند. سابقه فروش تسلیحات روسی به خاورمیانه به دوره اتحاد شوروی برمیگردد و از آن زمان به یکی از دلایل اصلی حضور روسیه در منطقه تبدیل شده است. قدرت رقابت و قیمت به نسبت پایین برخی تجهیزات و تسلیحات روسی، تضمینکننده فروش آن در بازارهای بینالمللی در کنار تجهیزات غربی است. صدور تسلیحات روسی به منطقه خاورمیانه از سال ۲۰۰۰ به بعد حدود ۸/۱۸ درصد از فروش جهانی آن بوده است. روسیه موفق شد میزان صادرات اسلحه به خاورمیانه را از یک میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ به حدود ۵/۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ برساند. روسیه در سال ۲۰۰۰ تنها به پنج کشور الجزایر، ایران، یمن، امارات و سوریه اسلحه صادر میکرد، اما در سال ۲۰۱۰ این میزان به ۱۴ کشور رسید.
روند صدور تسلیحات روسی حتی به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که به نوعی حیاط خلوت امریکا به حساب میآیند نیز سرایت کرده است. بعد از سفر محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی به روسیه در نوامبر ۲۰۱۷ اداره کمکهای فنی نظامی روسیه اعلام کرد سامانه دفاع موشکی اس ۴۰۰ را برای ریاض فراهم میکند. همچنین طبق قرارداد نظامی که در جریان سفر ملکسلمان شاه سعودی در سال ۲۰۱۷ به مسکو به امضا رسید، روسیه سامانههای ضدسپر از نوع کورنتایام، موشکهای توس معروف به آتش خورشید، موشکهای دوشپرتاب AGS- ۳۰، مسلسلهای کلاشنیکف AK- ۱۰۳ و... را به ریاض میفروشد. بر این اساس اگر روسیه موفق شود کیفیت سلاحهای خود را بالا ببرد میتواند سلاحهای بیشتری را به کشورهای ثروتمند خلیج فارس بفروشد و کشورهای حوزه خلیج فارس را به واردکنندگان اصلی تسلیحات روسی تبدیل کند.
موضوع دوم به علاقهمندی روسیه به فروش سامانه پدافندی اس ۴۰۰ در سالهای گذشته برمیگردد. سامانه اس ۴۰۰ که در روسیه با نام سامانه پیروزی خوانده میشود، نوع پیشرفته سامانه دفاعی اس ۳۰۰ است که قادر به شناسایی همزمان ۱۰۰ هدف در محدوده ۴۰۰ کیلومتری میباشد. با توجه به ویژگیهای این سلاح در مقایسه با سامانههای امریکایی تاد و پاتریوت، کشورهای مختلفی از جمله چین، ترکیه، هند، عربستان سعودی و... سعی در خرید این سامانه پدافندی داشتهاند. روسیه در سال ۲۰۱۷ قراردادی را به ارزش ۲ میلیارد دلار برای فروش چهار سامانه موشکی اس ۴۰۰ به ترکیه و در سال ۲۰۱۸ قراردادی به ارزش ۴۳/۵ میلیارد دلار برای فروش پنج فروند از همین سامانه به هند امضا نمود. به نظر میرسد روسیه سعی دارد با به رخ کشیدن سامانه اس ۴۰۰ به نوعی موازنه تسلیحاتی با امریکا دست یابد. در همین چارچوب است که دولت امریکا کشورهای خریدار این سلاح را مشمول تحریم کرده است. از این گذشته در حالی که امریکا در ۱۰ سال گذشته سعی داشته است به وسیله استقرار سامانههای آفندی و پدافندی در شرق اروپا، ترکیه، کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس و تقویت سامانه گنبد آهنین رژیم صهیونیستی به یک سامانه یکپارچه در مناطق مختلف دست یابد، اما اکنون به نظر میرسد این روسیه است که با فروش سامانه اس ۴۰۰ به کشورهای مختلف و نفوذ در بزرگترین شرکای تسلیحاتی امریکا سعی دارد به این ویژگی دست یابد.
موضوع سوم به روابط ایران و روسیه در سالهای اخیر و جایگاه ایران برای روسیه برمیگردد. ایران در سال ۲۰۰۷ قراردادی را برای خرید سامانه اس ۳۰۰ از روسیه امضا کرد که به دلایلی از قبیل: تصمیم دیمیتری مدودف رئیسجمهور وقت روسیه برای بازسازی روابط با امریکا، فشارهای رژیم صهیونیستی و آنچه مسکو مغایرت با قطعنامههای شورای امنیت علیه ایران میخواند، نهایتاً ۱۰ سال بعد در سال ۲۰۱۶ اجرا شد. گرچه ایران به گفته الکساندر دوگین نظریهپرداز نوآورآسیاگرای روس، از مهمترین متحدان روسیه در جنگ علیه جهان تک قطبی است و از این لحاظ آمادگی آن برای رویارویی برای امریکا مهم است، اما موضوع مهمتر اقتصاد روسیه است که تحت فشارهای مختلف قرار دارد. افت قیمت نفت در سالهای گذشته بخش بزرگی از درآمدهای این کشور را کاهش داده است. مسکو همچنین با تحریمهای مختلف امریکا و اروپا بر سر موضوع اوکراین و الحاق شبهجزیره کریمه روبهرو است که به کاهش ارزش روبل و نیز کاهش حضور گردشگران در این کشور منجر شده است. طبیعتاً این مشکلات اقتصادی به علاوه تهدیدات روزافزون امریکا میتواند ایران را به بازاری مطمئن برای اس ۴۰۰ روسی تبدیل کند. با این وجود به رغم اینکه سخنان این مقام روس چراغ سبزی به فروش اس ۴۰۰ به ایران است، اما در بدبینانهترین حالت میتوان گفت: به دلیل وضعیت رو به افول برجام و انفعال اروپا، روسیه خواستار فروش این سلاح به ایران تا قبل از بازگشت مجدد تحریمهاست. این وضعیت از سویی ریشه در رویکرد منفعتطلبانه روسها دارد و از طرفی نیز نباید فراموش کرد که مسکو با استناد به قطعنامههای تحریمی شورای امنیت فروش اس ۳۰۰ به ایران را در سال ۲۰۰۷ لغو کرده بود.