در شب‌های پخش مسابقات جام جهانی فوتبال از شبکه ۳ سیما، مجموعه مستندی جذاب درباره تیم‌های حاضر در این مسابقات پخش می‌شود که در هر قسمت یکی از تیم‌های ملی برای بینندگان معرفی می‌شود. این مستند که «به وقت جام» نام دارد، بازتاب‌های زیادی داشته است. سیدحسن موسوی‌فرد، مدیر تولید «به وقت جام» به نمایندگی از تیم تولید این برنامه در گفتوگو با «جوان» درباره این برنامه توضیحات بیشتری داده است.
مستند «به وقت جام» در معرفی کشور‌های حاضر در جام جهانی دست روی نکاتی می‌گذارد که کمتر دیده یا شنیده شده است، این نگاه متفاوت حاصل نگاه تیم سازنده بود یا سفارش صداوسیما؟
دوستان رسانه ملی دغدغه داشتند در آستانه جام جهانی، کاری متفاوت تولید شود که برای مخاطب جالب و غیرتکراری باشد. در مجموعه تیم تولید درباره ایده‌هایی که می‌شد استفاده کرد بحث کردیم و به این نتیجه رسیدیم که می‌شود ناگفته‌هایی از فرهنگ، اقتصاد، سیاست و سبک زندگی کشور‌هایی که به جام جهانی آمده‌اند، بیان کرد. انصافاً نکات جالبی هم درباره این کشور‌ها وجود دارد که کمتر دیده شده و جام جهانی فرصت خوبی بود که به آن پرداخته شود، در این روز‌ها بیشتر توجه‌ها به تلویزیون جلب شده و برنامه به خوبی دیده می‌شود.
یعنی شبکه ۳ سفارش داد که نگاه متفاوتی به جام جهانی داشته باشید؟
ایده اولیه برنامه «به وقت جام» از قبل در ذهنمان وجود داشت، اما با تغییر مدیریت شبکه ۳ و آمدن مدیر جدید، زمینه نهایی شدن این ایده به وجود آمد.
چقدر طول کشید کار تولید شود؟
می‌شود گفت: پیش‌تولید خاصی نداشتیم. از قبل کارهای تحقیقاتی درباره برخی از کشور‌ها انجام شده بود و اطلاعاتشان در دست بود، در ماه رمضان، پیش‌تولید را آغاز کردیم و بعد با شروع جام جهانی و با توجه به اینکه چه تیم‌هایی بالا می‌آمدند، کار را ادامه دادیم.
مستند «به وقت جام» از جمله کارهای مستند نیمه‌بلند است که زمان تقریبی‌اش بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه است. مستند ترکیبی از آرشیو و نریشن است و با کارشناسان، افراد بومی آن کشور‌ها یا کسانی که در آن کشور‌ها زندگی کرده و از نزدیک با شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آنجا آشنا هستند، مصاحبه کردیم. مستند‌ها در کل بسیار جذاب شده و در آن نکاتی بیان شده که کمتر گفته شده است، مثل مستندی که درباره سوئیس ساخته‌ایم یا مستندی که درباره کشور ژاپن بود. تیم برنامه‌ساز ما سفری هم به روسیه داشت و با مردم آن کشور مصاحبه‌هایی گرفت. به نظرم ترکیب این آیتم‌ها برای بیننده جذاب است.
نوع نگاهی که در «به وقت جام» به کشور‌های حاضر در جام جهانی وجود دارد، بیشتر انتقادی است، چنین نگاهی را در «فوتبال فقط بهونه اس» شبکه افق هم می‌بینیم، این دید انتقادی تصمیم سازمان بوده است؟
درباره اینکه صداوسیما چه تصمیمی داشته است، اطلاعی ندارم! اما تیم‌های برنامه‌ساز در صداوسیما مثل تیم ما، همیشه نگاه انتقادی نسبت به غرب داشته‌اند؛ نگاهی که در نهایت در رویکرد برنامه‌سازی نیز وجود داشته است. ما این نگاه را تغییر دادیم و به این سمت رفتیم که اگر در غرب نکات مثبتی وجود دارد آن را با نگاه انتقادی نسبت به خودمان پررنگ کنیم و همچنین نکات منفی کمتر دیده شده در غرب را برای کسانی که خیلی دید مثبتی به غرب دارند به نمایش بگذاریم.
چرا تا این حد «غرب» و کشور‌های غربی در این مستندپررنگ شده است؟
یکی از اهداف ما این است که نشان دهیم در غرب همه مثل هم نیستند. اروپا با امریکا فرق دارد ولی کمتر در رسانه‌های ما به این تفاوت‌ها پرداخته شده است. اتفاقاً فوتبال هم همیشه چیزی فراتر از یک ورزش بوده و حتی رسانه‌هایی که به صورت تخصصی به فوتبال می‌پردازند، در گزارش‌های ورزشی به مسائل اجتماعی و اقتصادی کشور‌های درگیر فوتبال می‌پردازند، آن‌ها هم می‌دانند که بیان تفاوت‌ها برای بیننده جالب است.
انتقاد‌هایی نسبت به برنامه در برخی رسانه‌ها وجود داشته که فقط از یک گروه از کارشناسان با نگاه انتقادی استفاده کرده‌اید!
ما سعی کرده‌ایم نگاه اصولی به دیگر کشور‌ها داشته باشیم؛ نگاهی که حتماً نباید منفی باشد. می‌شود گفت: به دنبال همان نگاه جمهوری اسلامی به غرب بودیم. در هر قسمت تلاش شده تا بخش‌هایی از سبک زندگی و شرایط اقتصادی را که به درد مردم کشورمان می‌خورد بیان کنیم. برای مثال در میان مردم ما، ژاپنی‌ها به پرکاری معروف هستند، ما هم آمدیم و نشان دادیم که در کنار این پرکاری عوارضی مانند بالارفتن میزان خودکشی هم وجود دارد.
بیشتر نقد‌ها معطوف به همان کشور‌های غربی است، در نقد این کشور‌ها دچار افرط یا تفریط نشده‌اید؟
متأسفانه نگاه به غرب در کشور ما کاملاً یک نگاه غلوشده همراه با سانسور است. انگار قرار نیست قبول کنیم در غرب هم نکات مثبت وجود دارد و می‌توان از آن نکات استفاده کرد. این نگاه کمتر در برنامه‌های ساخته شده درباره غرب وجود داشته است.
بهتر نبود مثلاً برای همه تیم‌های حاضر در مسابقات جام جهانی مستند می‌ساختید؟
نه، به خاطر اینکه تعداد تیم‌های حاضر در مرحله گروهی جام جهانی بالاست. امکان ساخت مستند برای همه تیم‌ها وجود نداشت و کنداکتور شبکه چنین اجازه‌ای را نمی‌داد که بتوانیم این تعداد مستند را بسازیم. ما برای حدود یک‌سوم از تیم‌های حاضر در جام جهانی مستند ساخته‌ایم. نگاه‌مان هم این بود که برخی از تیم‌ها در همان مرحله گروهی حذف می‌شوند و نگاه مردم هم بیشتر به تیم‌هایی است که به مرحله حذفی می‌آیند، مثل تیم‌های کرواسی و انگلیس که در نیمه نهایی باهم دیدار داشتند و هر دو تیم برای بیننده‌ها از اهمیت بالایی برخوردار بودند.
به نظرم «به وقت جام» بیننده زیادی داشته باشد، شبکه ۳ درباره میزان مخاطب آماری ارائه نکرده است؟
هنوز که اطلاعی به ما نداده‌اند، اما فکر می‌کنم به دلیل متفاوت و جدید بودن کار، استقبال خوبی از آن شده باشد. هر چقدر هم که پخش مستند «به وقت جام» بیشتر شود، میزان شناخت و استقبال بیننده‌های تلویزیون از آن بیشتر خواهد شد و این برنامه جای خودش را در میان بیننده‌ها باز خواهد کرد.
چقدر طول می‌کشد که یک مستند از «به وقت جام» برای پخش از شبکه آماده شود؟
مستند‌ها را در همان شب یا حداکثر در شب قبل آماده می‌کنیم و در اختیار شبکه قرار می‌دهیم.
این مستند به غیر از شبکه۳ در شبکه‌های دیگر بازپخش دارد؟
با آنکه خیلی تلاش کردیم که بتوانیم پخش دیگر شبکه‌ها را برای برنامه بگیریم، موفق نشدیم. با چند شبکه هم صحبت کردیم که به نتیجه نرسید. جا دارد از مدیران صداوسیما بخواهم در صورت امکان شرایط پخش «به وقت جام» را در دیگر شبکه‌ها فراهم کنند.
