تولید سریال «بانوی سردار» درباره زندگی سردار بیبیمریم بختیاری رو به پایان است، سریالی که قهرمان واقعی دارد و زندگیاش وقف مبارزه با استبداد قاجار و پهلوی و همچنین مبارزه با هجوم دولت انگلیس به ایران بوده است. این سریال ميتواند شروع خوبی برای پرداخت بیشتر به قهرمانان معاصر کشورمان باشد.
صداوسیما سالهاست که برای تولید سریالهایی با موضوع و محوریت تاریخ معاصر هزینه ميکند. از سریالهای بیگپروداکشنی مانند «کلاه پهلوی» و «معمای شاه» گرفته تا مینیسریالهایی که در دهه فجر از تلویزیون پخش ميشوند.
عشقهای زمینی در مسیر انقلاب
سریالهای دهه فجر اکثراً درامهای عاشقانهای هستند که حادثه آن در بطن انقلاب رخ ميدهد و یک یا هر دو طرف این رابطه عاشقانه در انقلاب یا مبارزه است، یا بعدها به واسطه عشق زمینیاش به انقلاب ميپیوندد!
مانند اتفاقی که برای عزت شاهی، مبارز سرشناس دوران انقلاب اسلامی، رخ داد و حسابی از دست سازندگان سریال زندگیاش، عصبانی شد. عزت شاهی با انتقاد از سریالهای ساخته شده در تلویزیون درباره انقلاب اسلامی، ميگوید: برخی سریالهای تلویزیونی صرفاً جنبه سرگرمي دارند و خالی از تاریخنگاری هستند. عزت شاهی درباره سریالی که قرار بود بر اساس خاطرات وی ساخته شود، ميگوید: هشت قسمت فيلمنامه را خواندم و ديدم تنها چيزي كه در آن مطرح نيست، مسائل انقلاب است. در اين فيلمنامه نوشته بودند كه من با خانمي در پارك و خانه تيمي و... قرار دارم و درگير ماجراهاي عاشقانه ميشوم، به همين دليل اعتراض كردم، گفتم اين خاطرات من نيست، گفتند اين ذهنيات شماست! گفتم در ذهنيات من اين مزخرفات مطرح نيست! نهايتاً مدير شبكه گفت ما اصلاً دوست داريم هر طور ميخواهيم سريال را بسازيم! من هم گفتم هنوز زنده هستم و اگر بسازيد، آن را تكذيب ميكنم! درباره كتابها هم برخي از آنها داراي قهرمانسازيهاي الكي و بتسازيهاي آبكي است. مجموعههای داستانی مرتبط با انقلاب اسلامي در تلویزیون یک خط روایتی اصلی دارند و آن نشان دادن ظلم و فساد حکومت پهلوی و همچنین مبارزه مردمي علیه پهلوی تا رسیدن به پیروزی انقلاب اسلامي است. این مجموعهها قرار است برای نسلی که در انقلاب حضور نداشته، روایتی از تاریخ معاصر داشته باشد. اقدامي که در صورت موفقیت ميتواند جریان فرهنگی انقلاب اسلامي را تداوم بخشد و از گسست میان نسلها جلوگیری کند اما در عمل چقدر این سریالسازی موفق بوده است؟
انقلاب در حد چند ساواکی
محمدحسین نیرومند، مدیر سابق انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس، به «کیهان» ميگوید: «چرا برخی از مردم و جوانان ما تصور دقیقی از انقلاب اسلامي ندارند؟ چون عظمت این انقلاب را توسط رسانه در قالبهای مختلف مطرح نکردهایم. تعداد اندک سریالهای ساخته شده درباره این موضوع نیز نتوانستهاند حتی بخشی از عظمت انقلاب اسلامي که تاریخ را متحول کرد به نمایش بگذارند. اشکال کار این است که اصولاً رسانه ملی ظاهراً متوجه عظمت انقلاب اسلامي نیست که اگر باشد به این انقلاب به گونهای دیگر نگاه میکند. توجه داشته باشید که وقتی موضوعی مهم و بزرگ را در یک کار کوچک ارائه میدهیم، نتیجهاش کوچک جلوه یافتن آن موضوع است. وقتی موضوع سریالهای تلویزیونی ما درباره انقلاب به یک ساواکی یا افسر بدجنس تقلیل پیدا میکند، یعنی تلویزیون قدر چنین موضوعی را نمیداند!»
سعید مستغاثی منتقد سینما و تلویزیون نیز در گفتوگو با همین روزنامه تأکید ميکند: در بیشتر سریالها یک عده مبارز و در مقابل آنها یک سری ساواکی و افسر رژیم شاه را میبینیم اما مشکل این است که اغلب مبارزان در سریالهای ما هویتی ندارند. به بیان صریحتر، در غالب سریالهایی که با موضوع انقلاب ساخته شده است هویت حقیقی انقلاب اسلامي دیده نمیشود. یعنی در کمتر سریالی ما میبینیم که انقلاب اسلامي با رهبری امام خمینی(ره) و هدایت روحانیت مبارز و حضور گسترده مردم به نمایش دربیاید؛ به جای چنین واقعیتی، این سریالها به نمایش گروهکهایی جدا از مردم و با مشی چریکی و تفکر چپ تقلیل پیدا کرده است. سریالهایی که برای نسل امروز روشنگر و آگاهیبخش باشند و شبهاتی که راجع به رضاشاه و محمدرضاشاه مطرح میشود را پاسخ دهند، ساخته نمیشود. به طور خیلی دست و پاشکسته فقط سریال «معمای شاه» ساخته شد که آنهم سریال دراماتیک به معنای واقعی نبود، بلکه درواقع فتوتاریخ بود.»
نقطه کمرنگ انقلاب در سریالها
تلویزیون علاقه وافری به نمایش مبارزات چریکی با حکومت پهلوی دارد. مبارزاتی که پایه و اساس آنها در سریالهای تلویزیونی اغلب گروههای چپ هستند و اعتقادی نیز به اصول و مبانی اسلام ندارند اما در طول سریال از این چهرههای کمونیست، غالباً قهرمانانی ساخته ميشود که برای نجات خلق خود را آماج گلولههای ساواکیها ميکنند. متأسفانه نقصهای سریالهای تاریخی صرفاً به بیان الکن تاریخ انقلاب منحصر نميشود و گاهی سریالسازهای تلویزیونی پا را از این موضوع فراتر گذاشته و به سمت تحریف تاریخ پیش ميروند. ضعف شدید سواد تاریخی در سریالسازی تلویزیونی تا آنجا پیش رفته که محمدرضا ورزی کارگردانی که صرفاً کارهای تاریخی ميسازد نیز از نقد و نظر کارشناسان تاریخ در امان نمانده و ضعفهای آشکار سریالهایش داد منتقدان را درآورده است. دکتر محمدصادق کوشکی معتقد است ورزی فقط تاریخ را تحریف ميکند. وی درباره سریال معمای شاه که پرحرف و حدیثترین سریال تاریخ معاصر تلویزیون به شمار ميرود، گفته است: سریال پرهزینه «معمای شاه» که در مورد پیروزی انقلاب اسلامي توسط آقای ورزی ساخته شده، تحریفها و نواقصی داشت و انقلاب اسلامي را در حد یک حرکت ملیگرایانه و دارای گرایشات روشنفکری نشان داده است و برخلاف تأکیدات و تصریحات حضرت امام که انقلاب اسلامي را محصول حرکت پابرهنهها و مستضعفین ميدانستند، قهرمان سریال معمای شاه یک خانواده ثروتمند و اشرافی است.
شخصیتهای واقعی مغفول مانده
اگر از مورد تحریف تاریخ زندگی عزتالله شاهی، صرفنظر شود، بسياری از چهرههای تاریخ انقلاب اسلامي هستند که زندگی پرتلاطم آنها ميتواند دستمایه ساخت سریالهای تلویزیونی باشد. صداوسیما به تازگی ساخت سریال «بانوی سردار» را با موضوع زندگی و مبارزات سردار بيبيمريم بختياري، آغاز کرده است. این بانوی مبارز در دوره مشروطیت جزو پرچمداران مبارزه با استبداد قاجار بوده و بعد از آن در طول جنگ جهانی اول با انگلیسیهای متجاوز ميجنگد، سپس در مقابل ظلم رضاخانی ميایستد. تنها پرداختن به زندگی این بانو ميتواند دستمایه ساخت چندین اثر فاخر تلویزیونی باشد، اما صداوسیما به جای آنکه در طول سالهای گذشته توجه خود را معطوف به زندگی قهرمانان ملی کند، بودجههای محدود سریالسازی را در اختیار فیلمنامههایی قرار داده است که صرفاً حوادث آنها برداشتی آزاد از انقلاب است و سندیت تاریخی ندارد. مرتضی میرباقری معاون سیما اعلام کرد به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، 17 سریال با محوریت انقلاب ساخته خواهد شد. اگرچه درباره اینکه این سریالها چه بازه زمانی ساخته ميشوند و چه موضوعاتی دارند اطلاعرسانی نشده است، ولی ميشود امیدوار بود به اینکه مانند پروژه «بانوی سردار»، نگاه صداوسیما به جای آنکه به سمت درامهای عاشقانه و دمدستی معطوف باشد، متوجه ساخت سریالهایی در ژانر بیوگرافیک بر اساس زندگی قهرمانان معاصر کشورمان شود. افرادی که نقش تعیینکنندهای در پیروزی انقلاب اسلامي داشتهاند.