سبك زندگي به عنوان بعد عيني يك نظام فرهنگي در يك جامعه، ابعاد متعددي دارد. از شيوه مصرف و نوع يك غذا گرفته تا نوع و كيفيت روابط اجتماعي را بر اساس سبك زندگي مي‌توان بررسي كرد اما سبك زندگي در جامعه به آن نظام فرهنگي و ارزشي برمي‌گردد كه نسبت به ساير خرده‌نظام‌هاي فرهنگي و ارزشي در آن جامعه تسلط دارد. يعني اگر در جامعه‌اي ارزش‌هاي ديني بيشتر جريان دارد سبك زندگي آن جامعه نيز بيشتر رنگ و بوي ديني خواهد گرفت و اگر در جامعه‌اي ارزش‌هاي سكولار در جريان باشد سبك زندگي آن جامعه بيشتر حالت سكولار به خود مي‌گيرد. با اين بازخواني مفهومي سبك زندگي در ايران امروز مي‌توان گفت كه وضعيت سبك زندگي در كشور در حالت يك برزخي بين ماندن و تغيير قرار گرفته است.
توليد نكرده مصرف ميكنيمدر سبك زندگي ما نه از تعادل و نظم سنتي و ديني خبري هست و نه از تعادل و نظم مدرن. به عبارت ديگر سبك زندگي در ايران در حالت آنوميك و آشفته‌اي به سر مي‌برد. جامعه ايران به لحاظ سبك زندگي و مصرف قبل از اينكه به مرحله توليد انبوه برسد به مرحله مصرف انبوه رسيده است. در حالي كه جوامع توسعه‌يافته ابتدا به مرحله توليد انبوه رسيدند و بعد به مرحله مصرف انبوه. به عبارت ديگر براي اينكه توليد انبوه ادامه يابد و حتي گسترش بيشتري نسبت به گذشته داشته باشد لازمه آن نوعي سبك از زندگي است كه در آن مصرف انبوه داراي فضيلت و ارزش باشد، در حالي كه در مراحل اوليه رشد نظام سرمايه‌داري از نظر متفكري مانند ماكس وبر روح نظام سرمايه‌داري اخلاق كالون بود و اخلاق كالون بيشتر بر قناعت و كار و توليد تأكيد مي‌كرد و اين اخلاق در مراحل اوليه رشد سرمايه‌داري موجب به وجود آمدن مرحله توليد انبوه و سبك زندگي مرتبط با آن شد.
مصرف براي خودنماييسبك زندگي اسلامي يعني اينكه به اندازه نياز مصرف شود، ولي زماني كه در جامعه خواسته‌هاي فرهنگي مرتبط با مصرف بر نياز برتري پيدا كرد سبك زندگي مصرفي بر سبك زندگي ديني غالب مي‌شود. در اين شرايط مصرف براي خودنمايي، تظاهر و مدگرايي به كار مي‌رود كه با روح سبك زندگي اسلامي در تضاد است. در سبك زندگي‌اي كه بر مصرف بيشتر و مدگرايي و مصرف متظاهرانه در آن نسبت به قناعت تأكيد مي‌شود با دو وضعيت و شكل از جوامع رو به رو خواهيم بود. جوامعي كه صنعت و توليد بيشتري دارند اين نوع سبك زندگي به نفع آنها خواهد بود. در حالي كه جوامعي كه از نظر سطح توسعه‌يافتگي در سطح پايين‌تري قرار دارند اين سبك زندگي كه بر مصرف تأكيد مي‌كند اين جوامع را به جوامعي تبديل مي‌كند كه بيشتر مصرف‌كننده كالاهاي كشورهاي توسعه‌يافته خواهند بود و اين يعني وابستگي اقتصادي و به دنبال وابستگي اقتصادي نيز وابستگي فرهنگي شكل مي‌گيرد و در حالت وخيم‌تر نيز با وضعيت از خود باختگي فرهنگي رو‌به‌رو خواهيم شد كه نتيجه سبك زندگي مصرفگرا در جوامع در حال توسعه است.
خطر مك‌دوناليزه شدنتهي شدن ارزش‌هاي بومي جوامع در حال توسعه و مك دوناليزه شدن فرهنگ و گسترش سبك زندگي امريكايي جز برتري فكري و فرهنگي امريكا و در نتيجه نفوذ فرهنگ غرب در فرهنگ بومي چيز ديگري را عايد اين جوامع نخواهد كرد. با اين وصف مي‌توان گفت كه شرايط امروز جامعه ايران به لحاظ سبك زندگي دچار يك شكاف عميقي است كه اگر اين شكاف پر نشود در آينده‌اي نزديك نه تنها با بحران بلكه بدتر از آن با انحطاط فرهنگي، فكري و اخلاقي رو‌به‌رو خواهيم شد، چراكه انحطاط، ناشي از عادي شدن بحران در جامعه است. گسترش سبك زندگي امريكايي كه بيشتر بر مصرف انبوه تأكيد دارد در جامعه‌اي مانند ايران كه از مرحله توليد انبوه عبور نكرده، يعني چه؟ يعني پيشي گرفتن مصرف بر توليد و نتيجه منطقي اين وضعيت احساس سرخوردگي ناشي از عدم تأمين اين خواسته‌ها خواهد بود. آسيب‌هاي اجتماعي و فرهنگي و انحرافات اخلاقي نيز از دل اين ساختار معيوب كه بيشتر در دام يك دور باطل فقر گرفتار است، خواهد چرخيد.
مبارزه با اسراف در اسلاماز نظر سبك زندگي اسلامي با عنايت به سيره نبي اكرم(ص) و حضرت علي(ع) كه بيشتر بر كار و تلاش و مصرف به اندازه نياز تأكيد دارد بايد با ربا و اسراف در جامعه اسلامي به هر نحوي كه باشد مبارزه كرده و اين نسخه‌اي از سبك زندگي اسلامي است. اما مسيري كه در دهه‌هاي اخير جامعه ايران در آن قرار گرفته است، متأسفانه از اين نوع سبك زندگي‌اي كه بر اخلاق تأكيد دارد غفلت كرده است و بر ارزش‌هاي واهي مدگرايي و مصرفگرايي و سبك زندگي مصرفي تأكيد كرده است.
فضاي مجازي در تقابل با سبك زندگي ايراني - اسلاميدر سبك زندگي اسلامي نهاد خانواده به عنوان نهادي اجتماعي و داراي فضيلت و ارزش محسوب مي‌شود نه تنها با اهميت است بلكه تنظيم اخلاقي جامعه براي حفظ و تحكيم روابط اجتماعي در درون خانواده و نيز استحكام آن از ضروريات اين نوع زندگي است. اما سبك زندگي در جامعه امروز ايران علاوه بر فضاي واقعي زندگي اجتماعي در يك فضاي ديگري به نام فضاي مجازي نيز نهاد مقدس خانواده را به سمت فروپاشي سوق داده است.
امروزه براي اصلاح سبك زندگي كنوني در جامعه ايران به يك بازسازي فرهنگي و ارزشي نيازمنديم و اين بازسازي فرهنگي و ارزشي نيز از طريق نهادهاي مدني از جمله دانشگاه‌ها و شبكه‌هاي رسانه ملي ممكن خواهد بود و هرگونه برخورد غير‌مدني و امنيتي براي اصلاح سبك زندگي در سطح جامعه نه تنها جواب نخواهد داد بلكه وضعيت كنوني را بدتر می‌كند.
* كارشناس ارشد جامعه‌شناسي
