تغییرات آب و هوایی در سال جاری این واقعیت را نشان داد که مسائل زیستمحیطی فراتر از خطر انقراض یوزپلنگ در کشور است. در تابستان جاری برای اولین بار در کشور سردسیر کانادا ۷۰ نفر بر اثر موج گرما جان باختند. در ژاپن تنها در یک هفته ۶۵ نفر در اثر گرما جان خود را از دست داده و بیش از ۲۲ هزار نفر به بیمارستان منتقل شدهاند. در اروپا نیز به جز موج گرمای شدید، آتشسوزی در تابستان جاری در یونان جان ۸۰ نفر را گرفت و در حال حاضر بسیاری از کشورها مشغول مهار آتشسوزیهای مهیب میباشند. ایالت کالیفرنیای امریکا تابستان امسال شاهد گستردهترین آتشسوزی در جنگلها بوده و تاکنون ۵۳۵۸ آتشسوزی گزارش شده که منجر به سوختن مساحتی بالغ بر ۳۸۰۰ کیلومتر مربع شدهاست. از طرفی در روزهای اخیر سیل در ایالت کرالای هندوستان، تاکنون باعث کشتهشدن ۳۲۴ نفر و بیخانمانی ۶۰ هزار نفر شدهاست. طبق اعلام سازمان هواشناسی این کشور، سیل اخیر در طول یک قرن بیسابقه بوده و ۸۰ سد با خطر شکستن مواجهند. در کشور خودمان نیز دیگر دمای بالای ۵۰ درجه در برخی نقاط کشور امری عادی است. در بسیاری از مناطق گرم کشور در تابستان ادارات تعطیل میشوند و هم اکنون نیز مهاجرت از این مناطق آغاز شده است.
اما چرا کار به اینجا کشید؟ ما جهانیان چه کردیم که در طول عمر ۴۵۰ میلیون ساله کره زمین برای ششمین بار آن را در معرض نابودی کامل قرار دادهایم؟ طی دورهای ۶۵۰ هزار ساله میزان متوسط آلایندگی در هوا در محدوده ۳۰۰- ۱۸۰ بخش در میلیون (ppm) قرار داشت. طبق آمار رسمی اعلام شد، در سال ۲۰۱۷ میلادی این مقدار به حدود ppm ۴۰۰ افزایش یافته است. در سال ۲۰۰۹ میلادی، در کنفرانس اقلیمی سازمان ملل متحد در کپنهاگ، پیشنهاد شد که با محدود کردن پخش دی اکسید کربن و سایر گازهای سمی، مقدار گازهای گلخانهای تا سال ۲۰۵۰ به ppm ۴۵۰ محدود شود. مهمترین اثر افزایش میزان گازهای سمی در اتمسفر، بالا رفتن درجه حرارت کره زمین است. در این کنفرانس اعلام شد که این میزان افزایش در آلایندگی باعث بالا رفتن درجه حرارت متوسط جهان به مقدار ۲ درجه سانتیگراد خواهد شد. همین میزان افزایش، درجه حرارت کره زمین را به میلیونها سال قبل برگردانده و تأثیرات قابلتوجهی بر اکوسیستم و زندگی بشر خواهد داشت.
پیشنهاد مطرح شده توسط جهانیان جدی گرفته نشد و با گسترش استفاده از سوختهای فسیلی، میزان پخش دی اکسید کربن به مراتب بیش از پیشبینیها به روند افزایش خود ادامه داد، به طوری که در صورت ادامه این روند تا پایان قرن میلادی حاضر، یعنی ۸۲ سال دیگر، کره ما شاهد ۵/۴ درجه سانتیگراد افزایش درجه حرارت خواهد بود. دمایی که میلیونها سال است کرهزمین به خود ندیده است. به خاطر بیاوریم که بشر امروزی فقط حدود ۱۷۵ هزار سال است که در کره زمین سکونت دارد.
اما افزایش دما چه مشکلاتی را ایجاد میکند؟ مسئله فراتر از آسایش و راحتی بشر است. افزایش درجه حرارت متوسط موجب تغییر و جابهجایی چرخه آبی در کره زمین میشود. هر یک درجه سانتیگراد افزایش دما موجب ۷ درصد افزایش در ظرفیت نگهداری رطوبت در هوا میشود. بدین ترتیب با افزایش درجه حرارت قابلیت ذخیرهسازی رطوبت در هوا بیشتر میشود. یعنی قلک رطوبت هوا بزرگتر میشود و با جابهجایی ابرها شاهد تغییرات اساسی در توزیع بارشها خواهیم بود. به عبارت دیگر، با گرم شدن زمین، ابرها رطوبت را از نقاط مختلف جهان در قلک خود جمعآوری کرده و آب آن را بر سر بخش کوچکی از مردم جهان فرو میریزند. این فرآیند حتی امروزه نیز در قالب بارش برفهای سنگین زمستانی، طوفان و سیلهای سهمگین در بهار و خشکسالی مفرط در تابستان مشاهده میشود.
بسیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای اروپایی گامهای مؤثری در این باره برداشتهاند که از آن جمله میتوان به کاهش سهم سوختهای فسیلی شامل نفت، گاز و زغال سنگ در تولید برق اشاره کرد. طبق مصوبه پارلمان اروپا، تا سال ۲۰۳۰ میلادی، جامعه اروپا ۳۲ درصد از کل برق مصرفی خود را از طریق مزارع بادی مستقر در خشکی و دریا تأمین خواهد کرد. پیشبینی میشود تا دهه آینده بسیاری از کشورها ۱۰۰ درصد انرژی الکتریکی مصرفی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین و بدین ترتیب وابستگی خود را به سوخت فسیلی برای تولید برق به طور کامل قطع کنند.
اما، ما چه کردهایم؟ به جای بررسی کارشناسانه و تدوین برنامهای جامع برای توسعه پایدار و مبتنی بر شرایط اقلیمی و ظرفیتهای منطقهای، سطح مسائل زیستمحیطی را به حفاظت از چند یوزپلنگ تنزل داده و این چنین به خواب غفلت فرو رفتهایم! به رغم هشدارهای مکرر از سوی کارشناسان داخلی و بینالمللی در مورد کم آبی و به زودی بیآبی در بخش بزرگی از کشور، مشغول کاشت هندوانه و برداشت برنجیم. در حالی که نیمی از آب برداشتی از ذخیره زیرزمینی کشور در بخش غیر کشاورزی صرف نیروگاههای حرارتی کشور میشود به جای اینکه از ظرفیتهای فوقالعاده کشور در تولید برق از باد و خورشید استفاده کنیم، تمام عیار به دنبال ساخت نیروگاههای فسیلی جدید هستیم!
وقت آن رسیده مسئولانی که هنوز نفت را تنها منبع درآمد کشور پنداشته و توسعه کشور را تنها در رشد صنایع نفت و گاز تصور میکنند به جای اینکه آینده کشور را خرج امروزمان کنند و اینچنین بیمحابا این نسل و نسلهای بعد را در معرض مخاطرات جدی قرار دهند، نسبت به تدوین برنامه توسعه پایدار کشور مبتنی بر توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و بازنگری در مدل توسعه اقتصادی کشور، همگام با ظرفیتهای منطقهای و شرایط اقلیمی اقدام کنند.
استاد دانشگاه صنعتی شریف
و رئیس انجمن علمی انرژی بادی ایران