زهرا چیذری
بر‌خلاف خيلي از زوج‌هايي كه براي جدا شدن از هم به محضر مي‌آيند، آنها بهانه طلاقشان ناسازگاري نيست. از هم جدا شده‌اند تا قانون را دور بزنند! ماجراي طلاق‌هاي صوري حكايت تازه‌اي نيست، اما به تناسب خلأهاي قانوني و بنيان‌هاي اجتماعي نا‌مناسب تغيير شكل داده و به روز شده‌اند. حالا هم طلاق براي دريافت مستمري تأمين اجتماعي پدر‌خانم‌ها يا با هدف درست كردن حضانت براي معافيت سربازي تك پسرها ترفندهايي است كه برخي افراد به كار مي‌گيرند تا به مقصود برسند. اين بي‌قانوني‌ها در كنار به رخ كشيدن خلأهاي قانوني بيانگر چالش‌هاي اجتماعي و اقتصادي است كه منجر به سوق دادن مردم به سمت‌و‌سوي اين روش‌هاي خلاف و ميانبرهاي غير‌اخلاقي مي‌شود. در اين بين هستند كساني كه براي دور زدن قانون خودشان دور مي‌خورند و طلاق صوري‌شان به جدايي واقعي منتهي مي‌شود.
هر جا راه‌هاي ميانبر و خلاف شكل مي‌گيرد، يعني چالش‌هايي جدي در آنجا ريشه كرده و بررسي اين تخلفات بدون در نظر گرفتن ريشه‌هاي شكل‌گيري آن در نهايت راه به جايي نمي‌برد و ممكن است مانع از تكرار نوع خاصي از تخلف شود، اما بي‌ترديد تخلفات تازه‌تري مجال سربرآوردن خواهند داشت. ماجراي طلاق‌هاي صوري براي حضانت مادر و به‌منظور معاف شدن تك پسرها از سربازي يا طلاق‌هايي كه براي دريافت مستمري تأمين اجتماعي رخ مي‌دهد، هم تخلفاتي است كه به ريشه ساختارهاي اقتصادي و اجتماعي نادرست رهنمون مي‌شود. با اين همه نمي‌توان بر تخلف و غيرقانوني و غير‌اخلاقي بودن چنين رفتارهايي چشم‌پوشي كرد؛ رفتارهايي كه موجب بالاتر رفتن آمار طلاق در جامعه شده و فرصت را از نيازمندان واقعي مي‌گيرد.
قانون خوب برداشت بد
براساس بند 3 ماده 48 قانون حمايت از خانواده مصوب يكم اسفند سال 1391 مصوبه مجلس شوراي اسلامي فرزندان مونث (دختر) مستمري‌بگيران به شرط نداشتن شوهر و شغل مي‌توانند از مزاياي مستمري بازنشستگان بهره‌مند شوند. اين بند قانوني، اما منجر به شكل‌گيري تخلفاتي شده است. سيدمحمدعلي جناني، مديركل امور فني مستمري‌هاي سازمان تأمين اجتماعي درباره طلاق‌هاي صوري مي‌گويد: در ارتباط با اجراي اين قانون گاهي گزارش‌هايي مبني بر اينكه اقدام به طلاق صوري مي‌شود و به منظور بهره‌گيري «من غير حق» از قانون يادشده به دست ما مي‌رسد كه در اين خصوص استعلامي كه از دفتر مقام معظم رهبري داشتيم، فرمودند سوء‌استفاده از مقررات جايز نيست و موجب ضمان است.
جناني تأكيد مي‌كند: طلاق‌هاي صوري به‌عنوان يك مسئله‌اي است كه براي ما مشكل زيادي ايجاد كرده و مي‌كند، چون براي بهره‌برداري از اين قانون، به يكسري روش‌هاي غيرقانوني روي مي‌آورند و همين امر هزينه‌هاي زيادي بر سازمان تحميل مي‌كند.
وي اضافه مي‌كند: اين سازمان براساس قانون ياد شده وظيفه دارد كه به تمام دختران مطلقه فاقد شغل مستمري‌بگيران و بازنشستگان تا زماني كه زنده هستند، اين تسهيلات (پرداخت حقوق پدر به دختر) را ارائه دهد، اما نه اينكه دختران به‌خاطر بهره‌مندي از اين حقوق به طلاق‌هاي صوري روي بياورند تا علاوه بر پايان زندگي خودشان، هزينه‌هايي نيز براي تأمين اجتماعي بتراشند.
وي با بيان اينكه آماري از ميزان طلاق‌هايي كه به صورت صوري است، وجود ندارد، مي‌افزايد: نمي‌توان تشخيص داد كه فردي (يك خانم) كه براي دريافت مستمري پدرش به شعب ما مراجعه مي‌كند از چه طلاقي استفاده كرده است، آيا طلاقش صوري است؟
وي تأكيد مي‌كند: افزايش ميزان طلاق‌هاي صوري با افزايش ميزان پرداخت مستمري‌ها رابطه مستقيم دارد، چون هرچه كه تعداد افرادي كه از طلاق‌هاي صوري استفاده كنند، بيشتر شود، ميزان پرداخت مستمري‌ها نيز افزايش مي‌يابد.
دور خوردن در زندگي براي دور زدن قانون
هستند زوج‌هايي كه پس از چنين طلاق‌هايي دوباره به زير‌يك سقف باز‌مي‌گردند و بدون اينكه در جايي ثبت شود دوباره عقد مي‌كنند، اما در اين ميان ممكن است زوج‌هايي كه تنها براي داشتن درآمد بيشتر از هم جدا شده‌اند يا بهانه جدايي آنها حضانت مادر و معافيت فرزند پسرشان از سربازي است، ديگر امكان بازگشت به زندگي را نداشته باشند و براي دور زدن قانون خودشان هم دور بخورند.
عاليه شكربيگي در نگاه جامعه شناختي به اين مسئله معتقد است: متأسفانه اكنون در جامعه ما اجراي قوانين و خود قوانين شفاف نيست و مردم ما نيز شفاف عمل نمي‌كنند، در اين شفاف عمل نكردن يك نكته مشترك وجود دارد؛ مشكل نگاه مادي‌گرايانه به مسائل است و نگاه ناشي از فقر اقتصادي هم است. ممكن است طبق قوانين و عرف اجتماعي حق اين را نداشته باشد كه حقوق پدرش را داشته باشد. وي با طرح اين سؤال كه چه اتفاقي مي‌افتد كه دختر طلاق صوري بگيرد كه اين كار را انجام دهد؟ تصريح مي‌كند: بايد به رفاه اجتماعي مردم فكر كنيم؛ يعني تأمين معيشت اقتصادي و رفاه اجتماعي مردم را در دستور كار قرار دهند.
اين جامعه‌شناس آسيب‌هايي را كه در پس چنين طلاق‌هايي امكان وقوع دارد را اينگونه تشريح مي‌كند: با وقوع طلاق واقع شكاف‌هايي ايجاد مي‌شود و ممكن است اثرات بسيار منفي روي زندگي اين قبيل زوج‌ها داشته باشد و ممكن است شرايط خوبي در زندگي خودشان نداشته باشند و اينكه طلاق صوري مي‌گيرند، ممكن است طبق يك نقشه باشد، اين احتمال هم وجود دارد كه ديگر برنگردد.
