محمد بابايي
همزمان با پایین کشیده شـدن آخرین پرچم‌های داعش در مناطق مرزی عراق و سوریه، واشنگتن و آل‌سعود نیز ماسک عوض کردند و تلاش دارند با تغییراتی در سیاست‌های خود بغداد را از تهران دور کنند، هرچند ناظران معتقدند پیوند ایران و عراق ریشه‌های عمیق تاریخی و فرهنگی دارد که طی چند سال گذشته بر اثر مبارزه با تروریسم تکفیری وهابی «به ید واحده» تبدیل شده و قابل‌تفکیک از یکدیگر نیستند.
رسانه‌های سعودی و غربی بار دیگر سفر مقامات امریکایی به عربستان سعودی و نشست سه‌جانبه واشنگتن، ریاض و بغداد را در رأس اخبار خود قرار دادند و محور ضدایرانی آن را برجسته کردند. به گزارش بی‌بی‌سی، مقابله با افزایش نفوذ ایران در منطقه یکی از مهم‌‌ترین اهداف سفر تیلرسون عنوان شده و او قرار است درباره موضوع انزوای قطر هم رایزنی کند. رکس تیلرسون در پایان نشست سه‌جانبه ریاض خواستار خروج شبه‌نظامیان ایرانی از عراق شد. وی به خبرنگاران گفت: «حالا که جنگ علیه داعش رو به پایان است، قطعاً شبه‌نظامیان شیعه ایرانی که در عراق هستند، لازم است به خانه‌های‌شان برگردند. همه جنگجویان خارجی باید به کشورشان بازگردند. وزیر خارجه امریکا به نام گروه خاصی اشاره نکرد اما آشکار است که منظور نیروهای مردم عراق تحت عنوان حشدالشعبی است که با کمک فرماندهی و مستشاری تهران نقش مهمی در سرکوب داعش سیاه داشتند. کولین کال، مقام ارشد در دولت سابق امریکا نوشت: «تیلرسون در حالی به شبه‌نظامیان ایرانی در عراق می‌گوید که به خانه‌های‌شان بروند که آنها هم اکنون در خانه خود هستند.»
در همین حال محمد‌جواد ظریف در واکنش به اظهارات تیلرسون گفت: «متأسفانه امریکاییها نمی‌خواهند بعد از سال‌‌ها اشتباه دیدگاه خودشان را اصلاح کنند که آن که در منطقه باعث ثبات و آرامش و مبارزه با تروریسم است، ایران است.» وزیر امور خارجه کشورمان همچنین گفت: اگر فداکاری‌های جمهوری اسلامی ایران به‌خصوص فداکاری‌های مدافعان حرم نبود ما الان در دمشق، بغداد و اربیل دولت داعش را مستقر داشتیم.
ناظران معتقدند این پوشش رسانه‌های غربی یادآور سفر چند ماه گذشته دونالد ترامپ به عربستان سعودی بود که با هیاهو از تشکیل «ناتوی عربی» حرف می‌زدند.
شارمین نروانی، کارشناس مسائل منطقه و مقیم بیروت به «جوان» می‌گوید: «اوایل تابستان امسال وقتی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا سفر جنجالی و پرطمطراق خود را به ریاض انجام داد، این بحث مطرح شد که این سفر برای راه‌اندازی «ناتوی عربی» است که با مشارکت اسرائیل (پوششی یا آشکارا) برای هدف قرار دادن ایران و کاهش قدرت منطقه‌ای این کشور تشکیل شده است اما زمانی که رقص شمشیر تمام شد، این پروژه هم از بین رفت. تنها چند روز بعد، با جنگ سعودی، بحرین، امارات و مصر علیه قطر شورای همکاری خلیج فارس از درون شروع به فروپاشی کرد.»
از سوی دیگر تلاش امریکا برای نزدیکی عربستان به عراق در حالی صورت می‌گیرد که ریاض از زمان سقوط صدام و روی کارآمدن دولتی نزدیک به ایران در عراق سیاست انکاری نسبت به بغداد اتخاذ کرد. اسناد و گزارش‌های زیادی وجود دارد که سعودیها نقش مهمی در توسعه و گسترش گروه‌های تروریستی مانند داعش داشتند در حدی که بعضی رسانه‌های امریکایی به آل‌سعود لقب «داعش سفید» دادند. اکنون که نیروهای عراقی در حال تسلط بر آخرین مناطق تحت کنترل تروریست‌ها در کشور هستند سعودیها تصمیم گرفته‌اند از در دوستی وارد شوند. تغییر سیاست‌های آل‌سعود در رابطه با عراق کاملاً با نظارت امریکاییها پیش می‌رود. رابرت مک گورک، نماینده ویژه رئیس‌جمهور امریکا در ائتلاف ضدداعش در صفحه توئیتر رسمی خود نوشت که نشست سه‌جانبه در ریاض حاصل تلاش‌های دیپلماتیک 9 ماهه او و رکس تیلرسون است.
جدایی‌ناپذیری بغداد و تهران
در حالی که سعودیها و امریکا تلاش دارند با استقبال از حیدر العبادی، وی را با سیاست‌های خود همگام کنند اما ناظران معتقدند نه العبادی خواهان فاصله گرفتن از تهران است و نه اساساً روابط درهم تنیده تاریخی و فرهنگی دو کشور اجازه این کار را می‌دهد. عبدالله گنجی، مدیرمسئول روزنامه جوان در کانال تلگرام خود نوشت: «آنچه امریکاییها (خصوصاً جمهوریخواهان) نفهمیده‌اند و نمی‌فهمند، این است که آنچه دولتمردان فعلی عراق و نظام جمهوری اسلامی را به هم پیوند داده است «عطوفت 1400 ساله» است. آنچه این دو را ید واحده کرده است، تقابل با همین ایدئولوژی وهابیت است که از کابل تا بیروت، از پاچنار تا صنعا و از نبل- الزهرا تا کربلا خون بهترین وارثان ثارالله را بر زمین ریخته است.» در همین حال، الیاج مغنایر، کارشناس مسائل منطقه در پاسخ به این سؤال که آیا تهران باید نگران بهبود روابط بغداد با ریاض باشد به «جوان» گفت: «تهران هیچ نیازی به نفوذ در عراق ندارد. بسیاری از عراقی‌‌ها که اکنون در قدرت هستند، می‌دانند که چه چیزی برای ایران بهترین است و می‌تواند بیشترین نیاز‌‌ها و اهداف ایرانی‌‌ها در غرب آسیا را بر‌آورده کند، زیرا خواسته ایرانی‌‌ها اساساً با اهداف عراقی‌‌ها در تعارض نیست از جمله تبدیل عراق به یک کشور مستقل و آزاد و دور بودن از نفوذ امریکا.» این کارشناس درباره انگیزه‌های العبادی از گسترش روابط با ریاض افزود: «برخلاف ایران که رابطه بحرانی خود را با ایالات متحده امریکا حفظ کرده اما عراق نمی‌خواهد با امریکا دشمنی کند.
اما در رابطه با ریاض، بله این احتمال وجود دارد که عربستان در میان شهر‌های سنی واقع در شمال عراق نفوذ کند. این پیشامد به این علت است که سنی‌های عراقی در حال حاضر نیازی فوری به حمایت مالی دارند. داعش اکثراً شهر‌های سنی‌نشین را اشغال کرده، برای از بین بردن این گروه تروریستی و به دلیل نبرد بین داعش و نیروهای امنیتی عراق بیشتر این شهر‌‌ها تخریب شده‌اند. بنابراین شهروندان این شهر‌های سنی‌نشین به خصوص به دلیل ورشکستگی‌‌ها و مشکلات اقتصادی عراق آسیب‌پذیر‌تر از گذشته شده‌اند. این شرایط فرصتی را برای سعودیها ایجاد کرده تا با استفاده از پولی که دارند نظر عراقی‌‌ها را به سمت خود جلب کنند.» حیدر العبادی، قبل از سفرش به عربستان در سخنانی گفته بود: «عراق با توجه به تجربه سخت و موفق خود در عبور از خطر تروریسم معتقد است که کشورهای منطقه چالش‌‌ها و اهداف مشترکی دارند. در نتیجه باید طرحی فراگیر در ابعاد اقتصادی و توسعه ارائه شود تا روابط سیاسی میان کشور‌ها و مردم براساس اصول درست و دائمی بازسازی شود.»
