هرگاه درباره اوضاع نابسامان كودكان صحبت ميشود، ناخودآگاه تصوير كودكان گلفروش و فالفروشي كه در سر چهارراهها يا در نزديكي آرامستانها حضور دارند در ذهنمان تداعي ميشود؛ كودكاني كه بعضيهايشان پدر، مادر و خانواده دارند و خيليهايشان هم يتيم هستند در اين ميان هيچكس حواسش به كودكاني نيست كه ممكن است در اوج امكانات رفاهي و در كنار خانواده و زيرسايه پدر و مادر آنچنان به حال خود رها شده باشند كه جامعهاي را با معضل تازهاي از چالشهاي فضاي مجازي روبهرو كنند و آن چيزي نيست به جز گسترش پديده «يتيم اينترنتي!»
فراگير شدن تكنولوژي و گسترش استفاده از فضاي مجازي به دليل تأخير فرهنگ استفاده از اين ابزارها نسبت به خود ابزارهاي تكنولوژي و فضاي مجازي همچون تلفنهاي هوشمند و شبكههاي اجتماعي منجر به بروز عقبگرد در برخي از حوزههاي فرهنگي و اجتماعي شده است. برهمين اساس است كه بيش از بهرهگيري از بركات فضاي مجازي با چالش در اين حوزه مواجه شدهايم. پديده «يتيم اينترنتي» هم يكي از چالشهايي است كه از نگاه سيدعليرضا آلداوود، پژوهشگر فضاي مجازي در سايه فقدان سواد مجازي در بين مردم و مسئولان در حال شكلگيري است و موجب شده تا برخي والدين آنچنان در فضاي مجازي غرق شوند كه فرصت جزئيترين تعامل با كودكان خود را ندارند؛ كودكاني كه بهرغم حضور در محيط خانواده بهشدت احساس تنهايي و طرد شدن ميكنند و با وجود داشتن پدر و مادر به واسطه فضاي مجازي يتيم شدهاند.
ضريب نفوذ 104 درصدي موبايل
دفتر بررسيهاي اقتصادي وزارت ارتباطات، آخرين آمار شاخصهاي مهم اين بخش را منتشر كرد كه برمبناي آن، ضريب نفوذ موبايل در كشور ۱۰۴ درصد است و ۳۳ ميليون نفر با موبايل به اينترنت وصل ميشوند. برآوردها نشان ميدهد كه تا پايان سال گذشته، ۱۵۴ ميليون و ۳۹۸ هزار و ۷۸۸ سيمكارت توسط اپراتورهاي موبايل واگذار شده است.
از ميان اين تعداد خط موبايل واگذار شده، تنها ۸۲ ميليون و ۹۸۶ هزار و ۳۰۴ خط موبايل فعال است. اين در حالي است كه ضريب نفوذ مشتركان فعال موبايل در سال ۸۶ حدود 39/5 درصد بوده و در سال ۹۴ اين ضريب نفوذ به 46/96 درصد رسيده است و نشان از شتاب رشد نفوذ تلفن همراه و استفاده از اينترنت در كشور دارد. نكته قابلتأمل اينجاست كه به گفته سيدعليرضا آلداوود استفاده از فضاي مجازي مانند مصرف غذا است كه اگر درست و مبتني بر يك برنامهريزي دقيق نباشد در بلندمدت ميتواند عوارض منفي بسياري را براي فرد به ارمغان بياورد. اين كارشناس فضاي مجازي تصريح ميكند: امروز مردم ما بهصورت افسارگسيخته و نگرانكننده از رسانهها استفاده ميكنند. نتيجه تحقيق مؤسسه پژوهشي بريتانيايي GlobalWebIndex از 5 هزار كاربر سراسر جهان درباره رفتار آنلاين آنها نشان ميدهد كه كاربران اينترنت در جهان بهطور متوسط روزانه 109 دقيقه را در شبكههاي اجتماعي سپري ميكنند.
از 9 ساعت ايرانيها تا 19 دقيقه ژاپنيها
به گفته آلداوود تا پايان سال 2016 ميلادي كاربران اينترنت در ژاپن به حدود 75 ميليون نفر رسيده است، اما آنها روزانه به طور متوسط 19 دقيقه در شبكههاي اجتماعي وقت ميگذرانند كه كمترين ميزان حضور در جهان است، اما طبق آخرين پژوهشها و اعلام مسئولان مرتبط در سطح كشور، مردم ايران روزانه بين 5 تا 9 ساعت در شبكههاي اجتماعي حضور دارند كه اين حضور بيهدف در فضاي ناامن و در حيطه مديريتي رمز شده توسط دشمن بسيار خطرناك است. به گفته وي از نخستين تبعات اين حضور بيمارگونه در فضاي مجازي اعتياد اينترنتي است كه عواقب بسيار خطرناكي را بهخصوص براي نوجوانان و جوانان به دنبال دارد.
عقبگرد فرهنگي
بنا به تأكيد آلداوود فضاي رواني اين روزهاي كشور متأثر از اخبار منفي و شوكبرانگيز فراوان است و همين موضوع جامعه را به سمت بياعتمادي افراد نسبت به يكديگر، استرس و اضطراب فراوان سوق ميدهد در حالي كه اخبار اجتماعي منفي نظير قتلها و كودكآزاريها را براي گروههاي تخصصي و بهصورت خاص منتشر كنيم تا با فعاليتهاي علمي و قضايي تا حد ممكن از تكرار اين مشكلات و حوادث جلوگيري كنيم.
اين كارشناس معتقد است به دليل فقر دانش شديد ميان مسئولان و مردم در حوزه فضاي مجازي و رسانه يك عقبگرد خطرناك در حوزههاي اجتماعي و فرهنگي داشتهايم و متأسفانه تشتت گفتمان و نفوذ دشمن در داخل كشور هم به اين موضوع كمك بسياري كرده است. ماحصل اين رهاشدگي هم شيوع پديدههايي همچون يتيم اينترنتي است.
حكايت يتيمان اينترنتي به پدر و مادرهايي كه با سرگرم شدن در فضاي مجازي فرزندانشان را فراموش ميكنند محدود نميشود؛ كم نيستند پدر و مادرهايي كه از گوشي تلفن همراه و تبلت به عنوان وسيلهاي براي ساكت كردن فرزندانشان استفاده ميكنند و بدون توجه به فضاي ناامن اينترنت براي كودكان و نوجوانان آنها را در اين فضا رها ميكنند. دكترمحمدجعفر نعناكار، از فعالان حوزه كودكان ميگويد: پرداختن به موضوع چالشبرانگيز اينترنت و كودكان در عصر حاضر، كه ما آن را عصر اطلاعات و خدمات ميدانيم، بسيار پراهميت است، زيرا در جهان كنوني حجم وسيعي از اطلاعات و خدمات گوناگون براي مصرفكنندگان توليد و عرضه ميشود و بخش اعظمي از مصرفكنندگان را نيز كودكان و نوجوانان تشكيل ميدهند. وي معتقد است: كودكان را بايد در مقابل اينترنت مصون داشت، اما دولتها و حاكميتها نگرشهاي متفاوتي به اين مسئله دارند؛ به عنوان مثال اينترنت پاك با لحاظ كردن ليست سفيد يا ليست سياه است.
نعناكار در اينباره توضيح ميدهد: ليست سياه به ليستي گفته ميشود كه توسط رگولاتوري دولتي ايجاد و سايتها و خدمات نامرتبط با حوزه كودك در آن جمعآوري ميشود و دسترسي به آن امكانپذير نيست، آدرس سايتهاي خبري، حوادث خشونتآميز، اخبار نااميدكننده، محتواهاي غيراخلاقي، خدمات مالي بانكي، دسترسي به خدمات مخصوص بزرگسالان و مانند آن آدرسهايي است كه براي كودكان از دسترس خارج ميشود و بهغير از آن كودك به تمامي محتواها و خدمات دسترسي كامل دارد، البته گاهي نيز محتواهاي ملي تنها در دسترس كودك قرار گرفته و ديگر سايتها و خدمات خارج از مرزهاي جغرافيايي براي استفاده محدود ميشوند، اما از نگاه وي در خصوص صيانت از كودكان با دستاورد ويژهاي همراه نبودهايم. «يتيمان اينترنتي» شايد پديدهاي جديد باشد، اما انتهاي اين حكايت و چالشهاي پيشرو در اين حوزه هنوز آشكار نيست. اين يتيمان هم به توجه نياز دارند.
