دكتر عباس تفرشي *
با پيدايش و شكل‌گيري اجتماع انساني جرائم عليه اموال نيز نمود پيدا كرد كه علاوه بر قبيح و مذموم بودن در اديان مختلف، مورد جرم‌انگاري قوانين كشورها از جمله كشور ايران شد. كلاهبرداري‌هاي سنتي روز به روز در حال رخت بر بستن از جوامع بوده و جاي خود را به كلاهبرداري‌هاي نوين مي‌سپارد؛ چراكه امروزه با توجه به گسترش تكنولوژي و به دنبال آن وسايل ارتباطي، ابزارهاي مبادلاتي نيز تغييرات بسياري داشته‌اند با پيشرفت بانكداري الكترونيكي هرچند تا حدودي بسياري از مشكلات مرتبط با مبادلات مالي اشخاص حقوقي و حقيقي علي‌الخصوص در ارتباط با نقل و انتقال وجه نقد و امكان وقوع سرقت كمتر شده است اما عده‌اي نيز با استفاده از نقاط ضعف اين روش و بعضاً نا‌آگاهي اشخاص استفاده‌كننده از آن، مبادرت به سوءاستفاده و كلاهبرداري مي‌كنند كه اين امر نشئت گرفته از آن است كه در كشور ما به محض رسيدن افراد به سن قانوني و همچنين بدون توجه به توانايي افراد سالمند و بي‌سواد كارت‌هاي بانكي بدون هيچ‌گونه آموزش و محدوديتي در دسترس آنها قرار گرفته و توجهي به اين امر نمي‌شود كه اين دسته افراد توانايي مقابله با حيله‌هاي سوء‌استفاده‌گران را ندارند، لذا اين بي‌توجهي راه را براي كلاهبرداران رايانه‌اي گشوده است كه حل اين معضل در وهله اول اهتمام و توجه مسئولان امر را از باب پيشگيري مي‌طلبد كه پيش از ارائه توصيه‌ها به شهروندان عزيز به دست‌اندركاران پيشنهاد مي‌شود تا حد امكان، با بهره‌گيري از تكنولوژي‌هاي نوين دستيابي افراد ناشناس را به اطلاعات حساب ديگران كم كنند، بدين نحو كه دسترسي به اطلاعات حساب در دستگاه‌هاي خودپرداز را به وسيله اثر‌انگشت هر شخص مقدور سازند تا كسي جز صاحب حساب به كارت ديگري دسترسي نداشته باشد. حال كه در وضع كنوني كارت‌هاي بانكي به صورت شايع در دسترس عده كثيري از افراد جامعه مي‌باشد، نظر به افزايش تعداد بزه‌ديدگان اين دسته جرائم در اين نگارش مختصر به مواردي به عنوان نمونه كه امروزه بيشتر قربانيان را اسير مي‌كند، اشاره مي‌شود.
1- يكي از روش‌هاي متداول در كلاهبرداري از طريق كارت‌هاي بانكي استفاده از كاغذهاي باطله كه به نظر بسياري از صاحبان حساب ارزشي ندارد، است. عموماً مردم پس از انجام مبادلات بانكي رسيدهاي دريافتي را در صندوق‌هاي مقابل عابربانكها يا در خيابان‌ها رها مي‌كنند كه افراد سودجو از طريق رسيدهاي باطله عابربانكها، اقدام به فريب مسئولان بانك‌ها كرده و از اين طريق مبالغ قابل‌توجهي به دست مي‌آورند. در اين شيوه اشخاصي با پرسه‌زدن اطراف عابر بانك‌ها اقدام به جمع‌آوري كاغذهاي باطله رسيد مشتريان مي‌كنند. اين اشخاص به روش ماهرانه‌اي با مسئولان در بانك‌ها تماس گرفته و از طريق شماره حساب افراد با شگردهاي خاص و استفاده از ادبيات بانكي مناسب، اقدام به دريافت اطلاعات حساب افراد مي‌كنند. در مرحله بعدي اين افراد كلاهبردار نسبت به تهيه مدارك جعلي به نام اين افراد اقدام مي‌كنند. پس از انجام اين كارها با مراجعه به بانك مي‌توانند مقاديري پول از حساب افراد دريافت كنند. لذا شهروندان بايد توجه داشته باشند كه پس از استفاده از خودپردازها، حتي‌الامكان از دريافت رسيدهاي كاغذي خودداري كرده و در صورت ضرور رسيد بانكي خود را در سطل‌هاي زباله كنار خودپردازها نريزند يا اينكه اطلاعات آن را به خوبي نابود كنند.
2- روش ديگر متداول در ميان كلاهبرداران، سوءاستفاده از نا‌آگاهي افراد بي‌سواد يا كم‌سواد است كه در اين روش خصوصاً در اواخر ماه كه زمان واريز يارانه يا حقوق‌هاي بازنشستگي به حساب‌هاست، افراد شياد در نقش اشخاص خيرخواه و دلسوز با پرسه زدن در اطراف دستگاه‌هاي خودپرداز با جلب اعتماد قربانيان تقاضاي كمك به آنها را مي‌كنند، لذا با آگاهي از رمز حساب قرباني، اقدام به انتقال وجه به حساب‌هاي ديگر مي‌كنند يا در مواردي اقدام به جابه‌جايي كارت عابر‌بانك قرباني با كارت مشابهي از همان بانك كه از نظر ظاهري تفاوتي با كارت بانكي قرباني ندارد، كرده و كارت افراد را به سرقت برده و تا زمان متوجه شدن فرد از جابه‌جا شدن كارت بانكي وي با ديگري، اقدام به خالي كردن حساب‌هاي افراد مي‌كنند لذا توصيه مي‌شود افراد تا حد‌امكان از سپردن كارت‌هاي بانكي و رمز آن به افراد ناشناس به شدت اجتناب كنند و عمليات بانكي را توسط اشخاص مورد اعتماد انجام دهند.
3- شيوه ديگري كه در روزگار فعلي بسيار متداول شده است، بدين شرح است كه افراد سودجو با مراجعه به افراد حاضر در كنار دستگاه‌هاي خودپرداز با اين ادعا كه در آن روز به اندازه سقف مجاز از حساب برداشت كرده و قادر به برداشت بيشتر نيست، تقاضا مي‌كند تا مبلغي را به حساب فرد واريز كرده و آن شخص با دريافت پول نقد، به وي پرداخت كند كه فرد قرباني غافل از آنكه كارتي كه در دست فرد است مسروقه بوده و پول از حساب يك كارت سرقتي وارد حساب وي مي‌شود، با انگيزه ترحم و دلسوزي خود را قرباني حيله كلاهبرداران مي‌كنند، لذا توصيه مي‌شود در اين موارد كه شناختي از فرد تقاضا‌كننده ندارند اقدام به پرداخت پول به آنها ننمايند.
4- شيوه ديگر شيادان رايانه‌اي، بدين نحو است كه از طريق تماس يا ارسال پيامك مدعي برنده شدن افراد در قرعه‌كشي مي‌گردند كه در نتيجه با كشاندن افراد به پاي دستگاه‌هاي خودپرداز به روش ماهرانه‌اي به اطلاعات حساب قربانيان دسترسي پيدا كرده و نقشه شوم خود را عملي مي‌سازند، لذا به افراد توصيه مي‌شود چنانچه با چنين تماس‌ها يا پيامك‌هاي مشكوكي مواجه شدند ضمن اطلاع دادن به دستگاه‌هاي ذيربط از جمله پليس فتا تا از طريق پايگاه‌هاي اطلاع‌رساني معتبر صحت خبر را احراز نكردند به افراد اعتماد نكرده و از سپردن اطلاعات حساب خود به آنها خودداري كنند و در نظر داشته باشند جهت واريز وجه به حساب آنها بر فرض صحت موضوع، نيازي به دادن رمز حساب خود به فرد تماس گيرنده نيست. اگرچه شيوه‌هاي شيادان روز‌به‌روز در حال توسعه است لكن اعمال آنها نيز از ديد قانونگذاران ما پنهان نمانده و با توجه به فاصله گرفتن كلاهبرداري‌هاي نوين از شكل سنتي سابق، قانونگذار ايران به ماده يك قانون تشديد مجازات مرتكبين ارتشا، اختلاس و كلاهبرداري بسنده نكرده و موضوع كلاهبرداري‌هاي رايانه‌اي را در ماده 13 قانون جرائم رايانه‌اي جرم‌انگاري و مجازات سنگيني براي شيادان و كلاهبرداران تعيين كرده است، لكن اين مختصر نوشته از باب ضرب‌المثل معروف «پيشگيري بهتر از درمان» جهت كاهش تعداد قربانيان اين دسته از جرائم ارائه شد. اميد است افراد با به كارگيري توصيه‌ها تا حد امكان از شيوع اين جرائم خودداري كنند.
* مدرس دانشگاه
