محمدجواد اخوان
رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار اخير مسئولان دستگاه قضايي ضمن اشاره به موضوع «حقوق آمران به معروف و ناهيان از منکر» فرمودند: برخي مکرراً مي‌گويند بعضي اصول قانون اساسي معطل‌مانده است، اما گويا آنها، اصل هشتم قانون اساسي را که مربوط به امربهمعروف و نهيازمنکر است، جزو اصول قانون اساسي نمي‌دانند و به اين امر واجب توجه نمي‌کنند. ايشان همچنين با اشاره به حمايت بياني و عملي خود از آمران به معروف، اين کار را وظيفه قوه قضائيه خواندند. همان‌گونه که در بيان معظم‌له مورد اشاره قرارگرفته است، اصل 8 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، به فريضه الهي امربهمعروف و نهيازمنکر مي‌پردازد. در اين اصل آمده است: «در جمهوري اسلامي ايران دعوت به خير، امربهمعروف و نهيازمنکر وظيفه‌اي است همگاني و متقابل بر عهده مردم نسبت به يکديگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت. شرايط و حدود و کيفيت آن‌را قانون معين مي‌کند. والمؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنکر.»
شايد بتوان اصل 8 را جزو مظلوم‌ترين اصول بر زمين مانده قانون اساسي دانست؛ چراکه نه تنها اين اصل مورد غفلت جمعي قرار گرفته بلکه فريادرس چنداني هم براي رفع مظلوميت از آن ديده نمي‌شود. اگرچه برخي شعار احيا و تحقق اصول معطل مانده قانون اساسي را سر مي‌دهند، اما همين مدعيان نيز معمولاً اين اصل را مورد تغافل قرار مي‌دهند. از اين‌رو بايد گفت مظلوميت اين اصل در قانون اساسي به نحوي مضاعف است.
اکنون‌که امام خامنه‌اي تحقق و توجه به اين اصل را توصيه کرده‌اند و وظيفه دستگاه قضايي را در اين امر مهم و خطير دانسته‌اند، لازم است حدود و ثغور اين فريضه فراموش شده دقيق‌تر تبيين گردد تا بتوان انتظار داشت جايگاه واقعي خود را در اجتماع بازيابي کند. بر اين اساس براي امربهمعروف و نهيازمنکر سه سطح قابل‌تعريف و تبيين است:
1- «امربهمعروف و نهيازمنکر دولت نسبت به مردم»: دولت اسلامي وظيفه‌اي تربيتي مبتني بر معرف ديني عهده دارد و مکلف به ايجاد زمينه‌هاي رشديافتگي فردي و جمعي شهروندانش است. به اين منظور بايد شرايط براي زيست مؤمنانه در جامعه فراهم باشد، پليدي‌هايي که ذهن را از ياد خدا غافل مي‌سازد به حاشيه رود و راه و رسم حيات طيبه از طرق گوناگون و دستگاه‌هاي تبليغاتي و منابر رسمي به جامعه توصيه و تعليم گردد. گاه برخي با طرح اين ادعا که «مردم را نمي‌توان به زور به بهشت برد» مي‌کوشند نقش تربيتي- هدايتگرانه دولت را نفي کنند، حال آنکه همه دولت‌ها، حتي دولت‌هاي ليبرال و سکولار نيز بر اساس چارچوب‌هاي کلان مورد پذيرش خود، کارکردهاي جهت‌دهي اجتماعي براي خود تعريف کرده و از وقوع برخي جرائم ممانعت به عمل مي‌آورند و از سويي بايد دانست اگر بر حذف مظاهر زشتي و پلشتي از جامعه تأکيد مي‌کنيم به دنبال آن هستيم که کساني که تعالي و رشد توأم مادي و معنوي را جست‌وجو مي‌کنند، اين امکان را به دست آورند وگرنه بهشت رفتن ديگران با زور و جبر ممکن نيست و اصولاً از لوازم سعادت، اختيار است.
2- «امربهمعروف و نهيازمنکر مردم به مردم»: در جامعه اسلامي، مردم نسبت به يکديگر حقوق و تکاليفي دارند، ازجمله هدايت به سوي حق و نجات از باطل است. تجربه تاريخي نيز نشان مي‌دهد کار فرهنگي اگر در قالب مردمي انجام پذيرد، کارآمدتر و اثربخش‌تر خواهد بود. در اين ميان وظيفه دولت و حاکميت نيز حمايت از فعاليت‌هاي مردمي و تسهيل‌گري براي نقش‌آفريني در امربهمعروف نهيازمنکر است. اين حمايت و تسهيل‌گري طيف وسيعي از اقدامات شامل پشتيباني از فعاليت‌هاي خودجوش فرهنگي جبهه مؤمن انقلابي گرفته تا حمايت حقوقي و قضايي از آمران به معروف و ناهيان از منکر را شامل مي‌شود.
3- «امربهمعروف و نهيازمنکر مردم به دولت»: شايد مغفول‌ترين قسم امربهمعروف و نهيازمنکر همين حوزه باشد. در آموزه‌هاي اسلامي تأکيد زيادي بر لزوم نصيحت مردم به مسئولان شده و اکنون نيز جاي خالي آن تا حدي احساس مي‌شود. براي تحقق اين امر مسئولان کشور خصوصاً آنها ا مستقيماً با زندگي مردم سروکار دارند و در صدر دستگاه‌هايي هستند که مورد مراجعه و نياز مکرر مردم است، بايد در مقابل مردم و خصوصاً منتقدان گشاده‌رو باشند. آفتي که مي‌تواند مانع از تحقق اين امر شود، انتقادناپذيري، اشرافيت و دوري جستن از عامه مردم و غرور و نخوت کاذب است. اينکه مديري منتقدان خود را با زشت‌ترين الفاظ خطاب کند يا با خبرنگاري که سؤالي ساده از او پرسيده به تندي برخورد کند يا از حال مردم مستضعف بي‌خبر باشد، نشان مي‌دهد که امربهمعروف مردم نسبت به دولت تحقق‌نيافته است. در اين ميان نبايد از نقش جبهه مؤمن و تشکل‌هاي دلسوز انقلابي در اين امر غافل شد. شايد بتوان گفت يکي از عرصه‌هاي ميدان «اقدام آتش به اختياري» که رهبر انقلاب توصيه كردند، اقدام فعال در اين عرصه باشد. با توجه به آنچه گفته شد، اکنون بيش از هر زمان ديگري نياز به احياي فريضه فراموش شده امربهمعروف و نهيازمنکر احساس مي‌شود. به‌حکم آيه شريفه «وَلْتَکنْ مِنْکمْ أُمَّةٌ يدْعُونَ إِلَي الْخَيرِ وَ يأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ ينْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکرِ» بايد جمعي در جامعه وظيفه خود بدانند و به ميدان آمده و اين حکم توصيه شده در اصل هشتم قانون اساسي را به‌طور کامل در جامعه جاري و ساري کنند.
