مبنای اینکه حکم و مجازات محارب، اعدام است نص قرآنی است، یعنی آیه۳۳ سوره مائده که مجازات محارب و کسی را که سعی در فساد و ایجاد خلل در جامعه دارد، اعدام معرفی میکند.
این حکم به دلیل آنکه مستند قرآنی دارد، مورد وفاق بین فقهای شیعه و سنی است و فریقین بر آن اتفاق نظر دارند. آنچه مورد بحث فقیهان است، موضوع است، یعنی محارب به چه کسی گفته میشود؟
از کلام فقیهان به دست میآید کسی که سلاح در دست بگیرد، به قصد ترساندن مردم و سلب امنیت از آنها محارب است، حتی اگر کسی را نکشته باشد یا اموال عمومی یا خصوصی مردم را تلف نکرده باشد یا نبرده باشد. این نوع از ترساندن مردم مورد پذیرش فقیهان است که آن فرد محارب است.
بحث در این است که کسانی که به قصد سلب امنیت مردم و ترساندن آنها اقدام میکنند آنها نیز محاربند؟ مثلاً عدهای به صورت سازماندهیشده با سنگ یا چوب یا مشت و لگد به مردم و حافظان امنیت مردم حمله میکنند و آنها را دوره میکنند، آیا محاربند؟ فارغ از اینکه در تمام دنیا حمله موصوفالذکر به نیروهای نظامی و مردم عادی مجازاتهای سنگین حتی در برخی کشورها مجازات اعدام دارد، میخواهیم بدانیم از منظر فقه اسلامی چه مجازاتی برای این گونه اقدامات در نظر گرفته شده است؟
در جواب باید گفت برخی فقهای معاصر مانند فقیه عالیقدر آیتالله سیدعبدالاعلی سبزواری در کتاب مهذب الاحکام، ج۲۸، ص۲۲ مینویسد: حتی اگر آب یا آتش را رها کند یا سم در آب بریزد، به قصد ایستادن در مقابل جامعه و مردم و به قصد ترساندن مردم حکم محارب بر چنین شخصی بار میشود. نظر فقیه بزرگ آیتالله سیدمحمدکاظم طباطبایییزدی صاحب کتاب «العروه الوثقی» نیز همین است. کتاب مهذب الاحکام شرح کتاب العروه الوثقی است. مرحوم آیتالله هاشمیشاهرودی در کتاب «القرائات الفقهیه المعاصره» مینویسد: ملاک در محاربه ترساندن مردم و اقدام علیه امنیت مردم است با سلاح یا مانند آن که قطعاً یک نیسان قلوهسنگ و چوب که از قبل آماده شده برای این کار از قبیل سلاح است. حال بر این افراد با حملات کاملاً سازماندهیشده و گروهی که به قصد سلب امنیت مردم و ترساندن آنها اقدام کردهاند یا عنوان محارب صدق میکند یا آنکه در حکم محارب هستند. به عبارت فنی یا مصداق محارب هستند یا به تنقیح مناط بر آنها حکم محارب بار میشود.
نکته مهم: حتی اگر کسی در قطعی بودن مناط محاربه که ترساندن مردم و اقدام علیه امنیت مردم است، تشکیک کند و این ملاک و مناط را ظنی بداند، باید گفت ادامه آیه شریفه۳۳ سوره مائده شامل افراد موصوفالذکر میباشد و آن عنوان افسادفیالارض است. در عنوان فوق کشیدن سلاح (اعم از گرم و سرد) به روی مردم اصلاً مطرح نیست بلکه صرفاً سعی در به تباهی کشاندن جامعه مطرح است. اعم از تباهی امنیت، تباهی اقتصاد، تباهی فرهنگ و سایر شئون حیاتی جامعه.
* استاد سطح عالی حوزه علمیه قم
