قرار بود ایران تا ۱۵ اوت (۲۴ مرداد) به متن پیشنهادی اروپا برای احیای برجام پاسخ بدهد؛ کاری که دیشب، قبل از ساعت صفر موعد اعلامی انجام شد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران دیروز در یکی از خوشبینانه‌ترین موضع‌گیری‌های خود که نماینده روسیه را واداشت از تعبیر «سیگنال‌های دلگرم‌کننده» برایش استفاده کند، گفت که او و همکارانش در وزارت خارجه خودشان را متعهد می‌دانند مأموریت سپرده شده را «به نقطه توافق» برسانند،، ولی «نقطه توافق عزتمند». او با چنین چشم‌اندازی گفت که «اگر امریکا انعطاف نشان دهد در روز‌های آینده به نقطه توافق می‌رسیم.»
پاسخ ایران به متن توافق پیشنهادی اروپا برای احیای برجام، دیشب، قبل از ساعت مقرر، به اروپا ارائه شد. از هفته قبل که مذاکرات در وین متوقف و هیئت‌های دیپلماتیک به پایتخت‌ها برگشته‌اند، این متن در تهران بررسی شده و آنگونه که حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه دولت سیزدهم گفته، قرار شد قبل از ساعت ۱۲ دیشب برای اروپا ارسال شود. امیرعبداللهیان دیروز فرصت مراسم روز خبرنگار را که امسال با چند روز تعویق برگزار شد، غنیمت شمرد تا سیاست خارجی دولت جدید و نتایج آن را تشریح کند و البته در این بین، صحبت‌های او درباره توافق احتمالی از همه مهم‌تر بود. وزیر خارجه گفت: «تیم (مذاکره‌کننده ایران) با نگاه به اینکه می‌خواهیم توافق انجام شود اعزام شده است و صرف‌نظر از نگاه فردی من یا دیگران، تصمیم کشور این است که چنانچه خطوط قرمز ما رعایت و منافع ما تأمین شود، توافق را کار معقولی می‌دانیم ولو اینکه دوست داشتیم سقف توافق فراتر از برجام باشد.» امیرعبداللهیان اضافه کرد: «وقتی وارد مذاکره شدیم، علاقه‌مند بودیم اگر ایراداتی در برجام وجود دارد که حتی بخشی از ایرادات را تیم قبلی که همکاران ما هستند، تأیید می‌کنند. بله تا اینجا را توانستیم بگیریم از این به بعد را نتوانستیم بگیریم.»به گفته وزیر خارجه، یکی از دلایلی که تا الان (مذاکرات) طولانی شده به این خاطر است که نمی‌خواهیم از خطوط قرمز عبور کنیم. روی خطوط قرمز ایستادیم و برای‌مان مهم است روی خطوط قرمزی که درباره آن منطق داریم بایستیم، روی بخش‌هایی از آن هم نتیجه گرفتیم.»
چیزی به اسم متن اروپا نداریم
امیـــرعبداللهیان در یکی از خوشـبینانه‌ترین موضع گیری‌های دوران تصدی وزارت خارجه گفت: «الان در نقطه‌ای هستیم که شاید در شروع پایان توافق هستیم.» اظهاراتی که باعث شد نماینده روسیه نیز به آن واکنش نشان دهد و در صفحه توئیترش بنویسد: «سیگنال‌های دلگرم‌کننده‌ای از ایران دریافت می‌شود.» میخاییل اولیانوف که طی روز‌های اخیر به تکرار این بحث که متن پیشنهادی ارائه شده «متن پیشنهادی اتحادیه اروپا» است، حساس شده، همچنین نوشت: من از «متن پیش‌نویس اتحادیه اروپا» اطلاعی ندارم. متن روی میز مذاکرات قرار دارد، متعلق به تمامی طرفین مذاکرات وین است. اتحادیه اروپا فقط در تاریخ ۸ اوت، چند اصلاحیه به آن وارد کرد.»
داستان پشت‌پرده‌ها
امیرعبداللهیان هرچند پاسخ ایران را «نقطه شروع پایان توافق» خوانده، ولی این را هم روشن کرد که «اینکه شروع پایان توافق چقدر می‌تواند زمان ببرد، دقیقاً بستگی به طرف امریکایی دارد.»
بلندپایه‌ترین دیپلمات دولت سید ابراهیم رئیسی گفت: «آنچه بین ما و سه کشور اروپایی و چین و روسیه باید انجام می‌شده، انجام شده است. آنچه بین ما و امریکا باید انجام شود، موضوع اساسی لغو تحریم‌هاست. تمام منافع ما روی این است، ولی در مدیریت بحث هسته‌ای باید یکسری چیز‌ها را از دست بدهیم که بتوانیم این طرف چیز‌هایی را در حوزه تحریم به دست بیاوریم.» وی افزود: «در مذاکرات اخیر وین پیشرفت‌هایی داشتیم و به طرف امریکایی از قبل گفتیم. واسطه‌هایی برای مذاکره هستند. واسطه رسمی ما در سطح مذاکره‌کنندگان ارشد آقای مورا است و رئیس مورا آقای بورل است و بورل شاید تا سه ماه پیش کمتر خودش مستقیم وارد موضوع می‌شد، ولی از زمانی که به تهران آمد به صورت مستقیم وارد طراحی‌ها و بحث‌های مذاکره و ارائه متن شده است. ما خیلی موافق نبودیم که هماهنگ‌کننده متن ارائه بدهد. ولی می‌گویند ما پستچی نیستیم که پاکت شما را به امریکا بدهیم و پاکت امریکا را به شما برگردانیم. برای خودمان فکر داریم. بورل تا الان دو متن داده است و متن‌های آن‌ها تلفیقی از ایده‌های طرف‌های مقابل است.» به گفته امیرعبداللهیان، «در هر دور از مذاکرات یک پشت پرده و عقبه‌ای» وجود دارد و «رفت و آمد‌هایی هست». او توضیح داد: «وزیر خارجه قطر، عمان، عراق، فرانسه و ایتالیا در کنار کاری که اتحادیه اروپا انجام می‌دهد پیام‌هایی را می‌آورند و می‌برند و منتقل می‌کنند و تلاش می‌کنند دیدگاه‌های ما و طرف امریکایی به هم نزدیک شود.»
او به عنوان بخشی دیگر از پشت پرده و عقبه مذاکرات، به خصوص در دور اخیر گفت: «امریکایی‌ها می‌خواهند در مذاکرات مشکلات خود را بزرگ کنند. در هر مقطعی یک ادبیات تکراری نخ‌نما دارند و می‌گویند این همه چیزی است که ما می‌توانیم بدهیم.» به گفته وزیر خارجه، ایران هم می‌گوید که «نمی‌خواهیم از خطوط قرمز خود عبور کنیم، نمی‌خواهیم توافقی را به نتیجه برسانیم که بعد از دو سه ماه بگوییم، توافق انجام شد، ولی روی زمین هیچ اتفاقی رخ نداد. در چانه‌زنی‌ها خطوط قرمز ما این است اگر قرار باشد روی کاغذ توافقی انجام شود و مردم حس نکنند در زندگی‌شان تأثیری رخ داده چه اتفاقی را این دولت توانسته رقم بزند.»او گفت: «ضمن اینکه خود را معطل توافق نکردیم، دولت برنامه اقتصادی را با همه فراز و نشیب‌ها با جدیت دنبال می‌کند.» او تأکید کرد: «ما در وزارت خارجه خودمان را متعهد می‌دانیم مأموریتی را که به ما واگذار شده به نقطه توافق برسانیم، ولی نقطه توافق عزتمند.» وی درباره گفتگو‌های وین گفت: «تصمیم نظام بر این قرار گرفت موضوع مذاکرات وین را به زندگی روزمره مردم گره نزند. از تیتر اخبار صدا و سیما و رسانه‌ها خارج کنیم، ولی به جای اینکه یک روزشمار هیجانی به کشور ارائه دهیم در دل مذاکرات کار واقعی را انجام دهیم. آنچه امروز مردم از ما می‌خواهند این است که به اندازه کافی مذاکره کردید و حرف زدید، مردم از ما نتیجه می‌خواهند.» به گفته وزیر خارجه، نتیجه‌ای که مردم «می‌خواهند صرف‌نظر از نگاه سیاسی و چپ و راست، برداشتم از یک سال گذشته که موضوع را دنبال می‌کنیم در مسائل ملی چپ و راست و مستقل همه نگاه‌شان ملی است.» او توضیح داد: «ممکن است فردی نظر شخصی خود را بگوید، ولی رویکرد اصولی و اساسی در بین اصحاب رسانه نگاه به منافع ملی است و به حزب و جریان و گروه و فرد نیست و این برای ما در میز مذاکره قدرت ایجاد کرده است و این نشانگر فرهیختگی جامعه رسانه‌ای کشور است.»
ایراد اصلی برجام؛ راستی‌آزمایی ناقص
وزیر خارجه به ایراد‌های برخی به وزارت خارجه اشاره کرده که گفته‌اند «شما چیدمانی را گذاشته‌ای که توافق نشود» و تأکید کرد: «واقعاً این چنین نیست.» او بدون اشاره به جزئیات یا فردی خاص گفت: «ممکن است فردی یا افرادی در تیم ملاحظاتی به برجام داشته باشند. [ولی اگر]از خود من هم بپرسید می‌گویم برجام نتیجه ماه‌ها تلاش همکاران ما در وزارت خارجه بوده و به سندی رسیدیم و این سند مثل هر سند دیگر می‌تواند ایرادات زیادی داشته باشد.» او گفت: «ایراد اساسی که در سند برجام می‌بینیم این است که در حوزه راستی‌آزمایی آنچه مربوط به تعهد هسته‌ای ما می‌شود به خوبی راستی‌آزمایی می‌شود و مشخص است چند دستگاه سانتریفیوژ ما کار کند و چه درصد غنی‌سازی و چه میزان و آژانس هم باید نظارت کند و صفر تا صد آن بررسی می‌شود.» به گفته وزیر خارجه این در حالی است که در آنچه مربوط به لغو تحریم‌هاست ابهامات زیادی وجود دارد، ولی بخشی از آن به ماهیت مذاکره برمی‌گردد. ما که الان مذاکره می‌کنیم ممکن است با مشکلاتی مواجه باشیم. ما خودمان متنی داریم با روایت و مطالبات خود و منافع صددرصد ملی ایرانی، ولی طرف‌های مقابل هم شش کشور هستند و ملاحظات خود را دارند. توافقی که حاصل می‌شود نتیجه تضارب آرای ۶+۱ است. هفت طرف آرای خود را در این ظرف ریختند و آمده بیرون.» وی گفت: هفته پیش مجلس بودم و گفتند پیش‌نویس را دیدیم و این ایرادات را دارد. ولی از همین الان می‌گویم اگر فردا به توافق رسیدیم اگر کسی موشکافی کند، حتماً متنی که ما نوشتیم ایراداتی دارد، اما ایرادات به این برمی‌گردد که بالاخره طرف مذاکرات ما هم مطالباتی دارد و نمی‌توانیم بگوییم آنچه شما می‌گویید درست نیست و حرف شما قابل قبول ما نیست. متنی که داریم ممکن است ایرادات برجام در آن باشد. این به دلیل ماهیت مذاکره است و آن‌هایی که کار کردند فن مذاکره را می‌دانند.»
۳ مورد اختلافی
با وجود جهت‌گیری کلی امیرعبداللهیان به سمت توافق، او بدون ذکر جزئیات، از وجود سه مورد اختلاف با طرف‌های مذاکره خبر داد و گفت: «الان به صورت مشخص درباره سه موضوع با امریکا در حال تبادل پیام هستیم و طی روز‌های آینده آخرین نظرات خود را اعلام می‌کنیم. کشور‌های دیگر که به پایتخت‌ها رفتند نظرات را با هماهنگی بورل و مورا مورد بررسی قرار می‌دهند و به صورت مشخص امریکایی‌ها. به امریکا به صراحت گفتیم اگر نظرات ما روی این سه موضوع که نظرات منطقی است تأمین شود آمادگی داریم وارد مرحله اعلام توافق بشویم و نشست جمع‌بندی را با حضور وزرای خارجه در وین برگزار کنیم و مراحل بعدی را براساس جدول زمانبندی و توافقی که داریم پیش ببریم.»وی خاطرنشان کرد: «به صراحت به امریکا گفتیم که پیام داده در آستانه انتخابات هستیم و مشکل بنزین داریم و در حوزه انرژی مشکل داریم و کمک کنید، برای اینکه قدم نهایی را برداریم. حتماً طرف امریکایی باید انعطاف نشان دهد. ما در همه مراحل مذاکره در موضوعاتی که می‌توانستیم انعطاف نشان دهیم، نشان دادیم. امریکا به خوبی می‌فهمد چقدر انعطاف نشان دادیم که حسن نیت را در رسیدن به توافق نشان دهیم. الان نوبت انعطاف طرف امریکایی است.»
شفاهی انعطاف نشان دادند
امیرعبداللهیان گفته که طرف امریکایی در مذاکرات اخیر وین در حد نسبی در دو موضوع انعطاف شفاهی خود را بیان کرده که البته به گفته او «باید تبدیل به متن شود.» او می‌گوید: «در موضوع سوم برای ما مهم است که به مسئله تضمین‌ها برمی‌گردد که گارانتی لازم و انعطاف لازم و واقع‌بینی امریکا را باید داشته باشیم. روز‌های آینده روز‌های مهمی برای توافق هسته‌ای است. اگر امریکا انعطاف را نشان دهد در روز‌های آینده به نقطه توافق می‌رسیم. اگر نشان ندهد دنیا آخر نخواهد شد. آن‌ها از پلان B صحبت می‌کنند، ما هم پلان B خود را داریم. معتقدیم این موضوع باید با واقع‌بینی همه طرف‌ها از طریق مذاکرات به نتیجه برسد.» وزیر خارجه گفته که ظرف روز‌های گذشته «جمع‌بندی نهایی خود را به طرف مقابل ندادیم.» در حالی که به گفته او ساعت ۱۲ دیشب این جمع‌بندی «راجع به مسائل باقیمانده بین ما به صورت مکتوب به هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا ارائه» شده است. او گفت: «باید ببینیم چه بازخوردی می‌بینیم و واکنش امریکا چه خواهد بود. اگر واکنش امریکا با واقع‌بینی و انعطاف همراه باشد در نقطه توافق خواهیم بود و اگر امریکا به تکرار مصیبت‌های داخلی خود بپردازد و بخواهد امتیاز بگیرد و انعطاف نشان ندهد باید بیشتر گفتگو کنیم و طرف‌هایی که تلاش می‌کنند که دیدگاه‌ها را به هم نزدیک کنند امریکایی‌ها را به دیدگاه‌های منطقی ما نزدیک‌تر کنند.»
امیرعبداللهیان در بخشی از صحبت‌هایش به دستگاه دیپلماسی اشار کرد و گفت: دیپلماسی اقتصادی ۴۰ درصدی را تیم همکاران من در برنامه‌های وزارت خارجه به صورت جدی دنبال کردند. شورای عالی را هر ۱۵ روز یک بار در وزارت خارجه داریم و همه وزارتخانه‌ها در این زمینه فعال هستند.» وی همچنین گفت: از ۳۷ درصد تا ۵۷۰درصد حجم تبادل تجاری ما افزایش یافته است. دولت کشور را به برجام گره نخواهد زد، حتی اگر فردا برجام به نتیجه رسید و حتی اگر خوب و به درستی کار کرد تحریم‌های ثانویه برداشته شده و تحریم‌های اولیه پابرجاست. بی اثر کردن تحریم‌های اولیه را باید دنبال کنیم. وزیر خارجه بیان کرد: دیپلماسی آب برای ما خیلی مهم بود. گشایشی در این حوزه ایجاد شده است.
وعده ماکرونی از قول یک منبع آگاه
نورنیوز، رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران از جلسه دیشب این شورا به ریاست رئیس‌جمهور خبر داده که جمع‌بندی نظرات کارشناسی تدوین شده است. همچنین یک منبع آگاه می‌گوید که چندی پیش امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگوی تلفنی با یکی از مسئولان ارشد دولتی ایران وعده کرده که در صورت قبول توافق احیای برجام از سوی ایران دو مسئله از سوی فرانسه و اروپایی‌ها تضمین می‌شود؛ مسئله اول اینکه در موضوع تضامین، به شرکت‌ها و کشور‌ها برای خروج از ایران در شرایط بازگشت تحریم‌ها، بازه زمانی تا ۵/۲ سال افزایش پیدا خواهد کرد. مسئله دوم هم اینکه ماکرون وعده کرده در صورت احیای برجام موضوع مسائل پادمانی و پرونده PMD نیز در جلسه بعدی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بسته شده و از این بابت نیز ایران نباید نگرانی داشته باشد.
