پدیده گرد و غبار و ریزگرد‌ها که حالا در اردیبهشت هم امان مردم بخش‌های غرب و جنوب کشورمان را بریده نشانه‌ای از یک خرابکاری زیست‌محیطی در کشور‌های همسایه است که خودش را به این شکل و شمایل به ایران رسانده‌است. پروژه‌های داپ و گاپ ترکیه سد‌هایی عظیم را روی رود‌های دجله و فرات ساخته‌است که آبش برای این همسایه و گرد و غبارش را برای ما به ارمغان آورده‌است. این ماجرا چند روز پیش اعتراض جدی وزارت امور خارجه کشورمان را در پی داشت و وزیر امور خارجه در مجلس و در پاسخ به نمایندگان از رایزنی‌های دیپلماتیک و حقوقی برای حل این ماجرا خبر داد. حالا وزارت خارجه ترکیه در واکنش به ایران درباره گرد و غبار اخیر مدعی شده ادعا‌های ایران علیه ترکیه از پایه‌های علمی برخوردار نیست!
ترک‌ها معتقدند توفان‌های گرد و غبار، ناشی از صحرای آفریقا و بیابان‌های خاورمیانه است. دولت ترکیه ضمن تأکید بر اینکه در حوزه کشور‌های پایین‌دستی آب به حقوق بین‌الملل احترام می‌گذاریم و در این مسیر حرکت می‌کنیم، گفته‌است: «ترکیه آماده هرگونه همکاری منطقی و علمی با ایران در این زمینه است.»، اما آیا ماجرای آثار و تبعات منفی سد‌های عظیمی، چون آتاتورک و ایسلو بر محیط‌زیست ایران و دیگر همسایگان ترکیه همچون عراق و سوریه یک ادعای نادرست و غیر علمی است؟ محمد رضا محبوب‌فر، کارشناس و پژوهشگر حوزه بحران‌های محیطی و عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران در پاسخ به این سؤال ترکیه را متهم ردیف اول این مخاطرات زیست‌محیطی می‌داند و می‌گوید حتی شرکت‌های اروپایی به واسطه مخاطرات زیست‌محیطی پروژه‌های آبی ترکیه حاضر به همکاری با این کشور نشده‌اند. حالا صهیونیست‌ها دارند سد‌های ترکیه را می‌سازند و اگر سد‌های حوزه آبریز ارس اجرایی شود، شمال و شمال غربی کشورمان با تنش آبی جدی مواجه خواهد شد. آنچه در پی می‌آید، مشروح این گفتگو است.
آقای محبوب‌فر! وزارت خارجه ترکیه مدعی شده صحبت‌های ایران علیه ترکیه از پایه‌های علمی برخوردار نیست و این توفان‌های گرد و غبار ناشی از صحرای آفریقا و بیابان‌های خاورمیانه است. آیا این ادعای ترکیه درست است و وجهه علمی دارد؟
خیر، ادعای ترکیه درست نیست. ترکیه برای سدسازی‌ها روی رودخانه‌های دجله، فرات و ارس از مهندسین آلمانی و چند کشور دیگر دعوت کرده‌است، اما اروپایی‌ها به دلیل اینکه سد سازی‌هایی که در ترکیه صورت گرفته و بخشی از آن‌ها هم ایجاد شده می‌تواند خاورمیانه را با مشکلات زیادی از حیث غیر‌قابل سکونت‌شدن مواجه کند، از همکاری با ترکیه برای اجرای پروژه‌های داپ و گاپ انصراف داده‌اند. حالا شرکت‌های رژیم صهیونیستی جایگزین شرکت‌های اروپایی شده‌اند و در حال حاضر صهیونیست‌ها به دولت آقای اردوغان برای سدسازی‌ها کمک می‌کند. من این ادعای وزارت خارجه ترکیه را که مدعی غیر‌علمی‌بودن ادعا‌های ایران بوده‌است، نمی‌پذیرم و متهم درجه اول خود ترکیه است.
با گسترش پروژه‌های سدسازی ترکیه چه اتفاقی برای ایران خواهد افتاد؟
الان که سد‌هایشان را روی دجله و فرات احداث کرده‌اند، خاورمیانه از جمله ایران، سوریه و عراق به این وضعیت دچار است. الان هم در پی سدسازی روی رودخانه ارس هستند که اگر این اتفاق بیفتد ما شمال غرب را از دست می‌دهیم و در حال حاضر غرب کشور هم در آستانه تخلیه است و مردم خوزستان و کرمانشاه و استان‌های این منطقه به راستی دچار چالش شده‌اند. از طرفی جلسه‌ای بین کشور‌های خاورمیانه از جمله ترکیه برگزار شده و کشور‌های مصر، عراق و سوریه به سدسازی‌های ترکیه اعتراض کرده‌اند و اینکه کشور‌های سوریه، عراق و ایران تعداد زیادی مهاجر به سمت ترکیه می‌فرستند و ترکیه چاره‌ای ندارد به جز اینکه برای جبران کمبود‌های اکولوژی خودش سدسازی کند. از سوی دیگر خود ترک‌ها اعلام کرده‌اند ایران به واسطه تحریم‌ها ضعیف‌شده و بهترین فرصت است که با تاخت و تاز روی منابع آبی ایران، مشکلات خودشان را برطرف کنند. ترکیه معتقد است هژمونی آینده کشور‌ها به جای اینکه روی نفت و گاز تعریف شود، روی آب تعریف می‌شود و ما باید این برگ برنده را داشته باشیم. کشور‌هایی مثل سوریه، عراق و افغانستان اشغال شده هستند و ایران هم به واسطه تحریم‌ها ضعیف‌شده و می‌توان با فشار آبی این کشور را دچار چالش کرد.
چرا شرکت‌های اروپایی از اجرای پروژه‌های سدسازی ترکیه کنار کشیده‌اند؟
یک زمانی اروپایی‌ها در ترکیه حضور داشتند، اما وقتی به مشکلات زیست محیطی و چالش‌هایی که برای خاورمیانه ایجاد می‌کند، پی بردند، به ترکیه تذکر دادند و خودشان را بیرون کشیدند. در واقع اروپایی‌ها به دلیل تبعاتی که این مشکلات زیست‌محیطی برای خودشان دارد، کنار کشیدند. در حال حاضر ما با پدیده‌ای تحت عنوان مهاجرت یا پناهندگی محیط‌زیستی یا اقلیمی مواجهیم و اروپا می‌داند اگر این سدسازی‌های ترکیه ادامه پیدا کند، خاورمیانه غیر‌قابل سکونت می‌شود. مشکلات زیست‌محیطی حد و مرزی نمی‌شناسد. اروپا از این مسئله به خوبی آگاه است و به خاطر همین هم ارتباط شرکت‌هایش را با ترکیه قطع کرده‌است. حالا بسیاری از طرح‌های آبی ترکیه در حال حاضر توسط صهیونیست‌ها اجرایی می‌شود.
صهیونیست‌ها هم باید بدانند اگر ایران یا هر کشور دیگری متشنج و دچار مشکلات زیست‌محیطی و آبی شود و این مشکلات ادامه‌دار باشد و شدت بگیرد، برای خودشان هم مشکل ایجاد می‌شود. ما با پدیده پناهندگی محیطی‌زیستی و کوچ اجباری به خاطر مشکلات زیست‌محیطی مواجهیم.
ما باید چه واکنشی در برابر این سدسازی‌های غیر اصولی همسایگان‌مان داشته‌باشیم؟ آیا امکان پیگیری‌های بین‌المللی وجود دارد و می‌توان به نهاد‌های بین‌المللی شکایت کرد؟
وزارت امور خارجه طی یکی دو هفته اخیر با ورود قوه قضائیه به مسئله آب‌های مرزی و هشدار به وزارت امور خارجه درباره حقآبه آب‌های مرزی ایران مجوز سازمان محیط‌زیست را هم دریافت کرده‌اند تا وزرایی که به محیط‌زیست و آب و منابع آن مرتبط هستند در یکی از کشور‌های خاورمیانه جلسه‌ای داشته باشند و سر قضیه حقآبه‌های مرزی به توافق برسند تا حق و حقوق ملت‌ها در این مسئله رعایت شود. الان قوه قضائیه از این مسئله حمایت می‌کند و وزارت امور خارجه به ترکیه هشدار داده‌است که اگر حقآبه‌های مردم پرداخت نشود، ما به سازمان‌های بین‌المللی شکایت می‌کنیم. الان در وزارت امور خارجه زمینه‌چینی شده مسئله حقآبه‌ها از طریق سازمان ملل و دیوان بین‌المللی لاهه پیگیری شود و بهتر است دولت ترکیه به کارشناسان محیط‌زیست و مهندسین اروپایی مراجعه کنند که قبلاً هشدار داده و با ترکیه قطع همکاری کرده‌اند.
درباره منشأ ریزگرد‌های داخلی صحبت‌های متناقضی وجود دارد. در حالی که رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقد است این ریزگرد‌ها منشأ داخلی دارند، رئیس سازمان زمین‌شناسی می‌گوید ۳۰ درصد گرد و غبار منشأ خارجی داشت و ۷۰ درصد دیگر منشأ داخلی دارد. شما کدام یک از این دو را تأیید می‌کنید یا این مسئله چه توضیحی دارد؟
۷۰ درصد این گرد و غباری که در آسمان کشور است، منشأ داخلی دارد، ولی وقتی ما می‌گوییم داخلی یعنی مرز جغرافیایی ایران، اما ریشه‌های این مسئله داخلی نیست؛ البته بخشی از این مسئله به مدیریت داخلی باز می‌گردد و خیلی از منابع آبی مرزی ما حقآبه‌اش از سوی عراق، سوریه و ترکیه قطع شده‌است، اما بخشی از این آب هم برای مصرف کشاورزی و شرب مورد استفاده قرار گرفته و طرح‌های انتقال آب و سدسازی‌های داخلی هم به این مسئله دامن زده‌است، بنابراین ما از یک طرف با تخریب منابع آبی در داخل کشور مواجهیم و از سوی دیگر حقآبه محیط‌زیستی ایران از سمت ترکیه در درجه اول و در درجه بعدی از سوی عراق، سوریه و افغانستان مسدود شده‌است، اما ترکیه مقصر اصلی است و بیشتر کانون‌های گرد و غباری که در کشور ایران و در رودخانه‌های مرزی داریم به دلیل رفتار‌های همسایگان است
و کلام پایانی
دولت ترکیه باید بداند پدیده ریزگرد بحران آب و کم آبی حد و مرز سیاسی نمی‌شناسد و اینکه تصور کند این مسائل در چهار دیواری ایران، عراق و سوریه محصور می‌ماند، اینگونه نیست. همین حالا ترکیه با سیل مهاجران از سوریه، عراق و ایران مواجه است و دولت ترکیه مهاجر کمی می‌پذیرد و این افراد را به سمت مرز یونان گسیل می‌کند و از آن طرف اروپا را متشنج می‌کند. بر این اساس اروپا هم خودش را از طرح‌های آبی که ترکیه در دست اجرا دارد، کنار کشیده‌است و به همین‌خاطر صهیونیست‌ها جایگزین شده‌اند.
