کمتر از ۱۰ روز بعد از اعلام پیروزی جو بایدن در ایالات متحده، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تروئیکای اروپا در بیانیه‌های جداگانه ایران را متهم به تخطی از تعهدات هسته‌ای کرده و خواهان جبران اشتباهات توسط جمهوری اسلامی ایران شده‌اند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان مرجع عالی حل و فصل اختلافات فنی نظام حقوقی برجام، که پیش از این در تمام گزارش‌های دوره‌ای خود پایبندی ایران به برجام را تأیید کرده بود، از این تاریخ مستندسازی حقوقی خود جهت اعمال فشار امریکا-اروپا را آغاز کرده است.
اروپا نیز که در دوره دونالد ترامپ نقش «کاتالیزور امریکا» برای متقاعد ساختن طرف ایرانی به اجرای یکجانبه برجام را داشت، از هفته گذشته نقش محوری‌تری تحت عنوان «بازوی حقوقی بایدن» برای امتیازگیری از ایران را بازی خواهد کرد. احراز نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تروئیکای اروپا طبق آنچه گفته شد در مفاد بیانیه آن‌ها نهفته است.
در بخشی از بیانیه سه کشور اروپایی ذکر می‌شود: «به‌رغم تلاش‌های مبتنی بر حسن نیت، ایران اکنون یک سال و نیم است که مرتکب اقدامات متعددی در نقض جدی تعهدات هسته‌ای خود شده است. ما کماکان به شدت از اقدامات ایران که در حال تهی کردن توافق از مزایای اصلی آن در زمینه منع اشاعه است نگرانیم.»
تروئیکای اروپا در حالی دلیل صدور بیانیه خود را گزارش جدید آژانس بین‌المللی اتمی (که از تزریق گاز به سانتریفیوژ‌های IR-۲m سخن گفته) عنوان می‌کند که ایران را متهم به «نقض جدی» برجام کرده و اتهام جدیدی تحت عنوان «ایران در حال تهی کردن توافق از مزایای اصلی آن در زمینه منع اشاعه» را مطرح می‌کند. این در حالی است که اجرای گام‌های «کاهش تعهدات هسته‌ای» توسط ایران شامل هیچ کدام از تعهدات اصلی و اولویت‌دار ایران نظیر بازرسی بازرسان آژانس از مراکز هسته‌ای و شبه نظامی، اجرای پروتکل الحاقی و راه اندازی سانتریفیوژ‌های نسل جدید و یا احیای رآکتور آب سنگین اراک نیست. زمانی که طرف ایرانی بعد از گذشت پنج سال از امضای برجام که اروپا هیچ کدام از تعهدات یازده‌گانه خود را اجرایی نکرده، هیچ رفتار متناسب و متوازنی جهت وادارسازی اروپا به اجرای تعهدات صورت ندهد، طبیعی است این سه کشور با بیانیه گستاخانه و سهم خواهانه با ایران برخورد کنند. اروپا حتی کمترین سطح از توقعات موجود در متن توافق هسته‌ای را که همان «مسئولیت برگزاری جلسات کمیسیون مشترک برجام و معرفی کردن ناقض برجام در پایان جلسات است» نیز صورت نداده است.
در متن بیانیه اروپا تصریح می‌شود که «همواره صراحت داشته‌ایم که از خروج امریکا از برجام و احیای تحریم‌ها متأسفیم»؛ درحالی که مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا (براساس پیوست چهارمتن برجام به عنوان مسئول برگزاری کمیسیون مشترک برجام) در کنار سه کشور اروپایی به جای «ابراز تأسف صرف» وظیفه معرفی امریکا به عنوان ناقض برجام را دارد؛ وظیفه‌ای که بعد از گذشت نزدیک به سه سال از زمان خروج امریکا از برجام حتی یکبار نیز اتفاق نیفتاده است.
بهره برداری حقوقی –سیاسی امریکا و اروپا از گزارش‌های آژانس درباره ایران نشان می‌دهد که کاربرد این سازمان «تک بعدی» است و گویا گزارش‌های پانزده‌گانه آن مبنی بر تأیید فعالیت‌های هسته‌ای ایران هیچ ارزش و اعتبار بین‌المللی ندارد که به‌واسطه آن طرف‌های مقابل موظف به اجرای تعهدات شوند و آنگونه که پیداست کاربرد گزارش‌های این سازمان تنها مستندسازی حقوقی علیه جمهوری اسلامی ایران است. جالب‌تر آنکه نهاد و مرجع مشابهی برای راستی آزمایی تعهدات امریکا- اروپا وجود ندارد که به‌واسطه آن بتوان طرف مقابل را برای اجرای تعهدات حداقلی تحت فشار قرار داد. فشار‌های از این دست را نخستین گام اجرایی اروپا- آژانس در جهت تأمین منافع مشترک خود با امریکای بایدن باید دانست که تا هفته‌های منتهی به انتخابات سال ۱۴۰۰ قاعدتاً شیب تندتری نیز به خود خواهد گرفت. در مقابل فشار‌های حقوقی تشدید شده آژانس و اروپا، اظهار علاقه وصف ناپذیر برخی در داخل جهت آغاز گفتگو‌های دوجانبه هسته‌ای میان تهران – واشنگتن رونق گرفته است که نتیجه مسلم آن بر اساس تجربیات هفت سال اخیر تشدید فشار‌های اقتصادی و روانی به جامعه ایرانی به‌واسطه اعمال سیاست‌های ضدایرانی کشور‌های توسعه یافته بوده است. ابراز علاقه وصف ناپذیر و فاقد منطق و پشتوانه عملیاتی به مذاکرات مجدد، در شرایطی که طرف ایرانی «برگ‌های چانه زنی هسته ای» خود را در مذاکرات سال ۹۴ بدون «سوخت برگ‌های برنده طرف مقابل» امحا کرده است، یک نوع خودزنی است آن‌هم در حالی که این تلقی با توجه به اشراف تیم بایدن به روحیات تیم مذاکره کننده ایرانی در کاخ سفید وجود دارد که با سندسازی آژانس-اروپا، ایران نهایتا مجاب به مذاکرات جدید در قالب سه گانه «هسته‌ای، موشکی، منطقه‌ای» خواهد شد.
به جای رویاپردازی‌های دیپلماتیک باید علاوه بر خواسته‌هایی نظیر «جبران خسارت‌های اقتصادی وارده به ایران به دلیل نقض برجام توسط اروپا-امریکا»، «لغو تمامی تحریم‌های دوران پسابرجام»، «مرتفع کردن حفره‌های حقوقی متن برجام از قبیل مکانیسم ماشه و لغو تحریم‌ها به صورت آنی» به عنوان پیش شرط بازگشت امریکا به برجام، تمام تعهدات اولویت دار ایران مثل اجرای پروتکل الحاقی و بازرسی‌های بازرسان آژانس و موارد نظیر آن باید به حالت تعلیق درآید تا ایران در شرایط نسبتاً برابری در مواجهه با کشور‌های طرف مقابل قرار بگیرد و حائز برگ‌هایی باشد که بتواند با آن اروپا-امریکا را وادار به اجرای تعهدات کند.
