سرویس بین الملل جوان آنلاین: سازمان پیمان آتلانتیــــک شمالی (ناتو) بزرگ‌ترین ائتلاف نظامی جهان است و با پیوستن مونته‌نگرو به آن در حال حاضر ۲۹ عضو دارد. دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری جنجالی امریکا از زمانی که روی کار آمده، بار‌ها از ناتو و از نحوه مشارکت اعضای اروپایی این ائتلاف نظامی چه در تأمین هزینه‌های آن و چه درباره اختصاص بودجه کافی برای امور نظامی و نیز عدم مشارکت در مأموریت‌های مد نظر وی شکایت کرده است. درواقع از زمانی که ترامپ روی کار آمده، با توجه به رویکرد منفی او درباره این ائتلاف نظامی، روند تنزل موقعیت ناتو آغاز شده و شکاف‌های جدی در آن پدید آمده است.
اختلافات جدی
اواسط ۲۰۱۹ اقدامات امریکا و ترکیه به عنوان دو عضو مهم ناتو در قبال شمال سوریه باعث شد اعضای مهم اروپایی آن مانند فرانسه و آلمان درباره ماهیت و نقش ناتو و وضعیت کلی آن، اختلاف نظر چشمگیری با واشنگتن پیدا کنند. پس از اینکه امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه با توجه به چراغ سبز ترامپ به آنکارا و اقدام ترکیه در حمله به شمال سوریه، آن هم بدون مشورت با بقیه اعضای ناتو، این سازمان نظامی را در وضعیت مرگ مغزی اعلام کرد، ترامپ شدیداً از وی انتقاد کرد و گفت: «انتقاد مکرون از ناتو «بسیار زننده» بود. هیچ‌کس به اندازه فرانسه به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) نیاز ندارد.» به‌رغم این موضع ترامپ، مکرون همچنان بر موضع خود ایستاده و وضعیت ناتو را وخیم می‌داند. در عین حال رئیس‌جمهوری فرانسه معتقد است که امریکا بیش از کشور‌های دیگر در ناتو سرمایه‌گذاری کرده و باید این وضعیت تغییر کند و اروپا ساختار‌های دفاعی خود را تشکیل دهد. مکرون می‌گوید: «اروپا باید برای دفاع از خود سرمایه‌گذاری کند و این امر ما را قادر می‌سازد تا وابستگی خود به ناتو را کاهش دهیم.» وضعیت بحرانی ناتو مسئله‌ای است که حتی دبیر کل سابق ناتو نیز به آن اذعان کرده است. آندرس فوگ راسموسن، دبیرکل پیشین ناتو با اشاره به اختلافات عمیق در میان اعضای ناتو تأکید کرد این اختلافات در تاریخ ناتو بی‌سابقه است.
درخواست جدید ترامپ
ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری امریکا ۱۸ دی ۹۸ در یک گفت‌وگوی تلفنی درباره تحولات غرب آسیا و نقش ناتو در این منطقه مذاکره کردند. این گفتگو پس از نشست خبری ترامپ در واکنش به حمله ایران به پایگاه‌های امریکا در عراق انجام شد. وی در آن نشست خبری از ناتو خواسته بود که در غرب آسیا حضور بیشتری داشته باشد. ترامپ در گفت‌وگوی تلفنی خود این موضع را تکرار کرد و از دبیرکل ناتو خواست در غرب آسیا حضور پررنگ‌تری داشته باشند. ترامپ درراستای خواسته‌های زیاده‌طلبانه خود از ناتو، خواستار تغییر نام این پیمان نظامی شده و پیشنهاد گنجاندن کشور‌های غرب آسیا را در این ائتلاف مطرح کرد: «من فکر می‌کنم که ناتو باید گسترش یابد و باید خاورمیانه را نیز در برگیرد.» ترامپ همچنین پیشنهاد تغییر نام این اتحادیه را داد و تأکید نمود که خاورمیانه را به ناتو اضافه خواهیم کرد و این ائتلاف نظامی جدید را «ناتو-می، مخفف ناتو- خاورمیانه» می‌نامیم. پیشتر ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو گفته بود که ناتو این پتانسیل را دارد که سهم بیشتری در ثبات خاورمیانه و مبارزه با تروریسم بین‌المللی داشته باشد و در حال بررسی آن چیزی است که می‌تواند انجام دهد. ترامپ تأیید کرد که ناتو می‌تواند به ثبات در منطقه و مبارزه با تروریسم بین‌المللی کمک کند. دبیرکل ناتو و رئیس‌جمهوری امریکا توافق کردند که در این موضوع با هم همکاری نزدیک‌تری داشته باشند. مقامات ارشد ناتو مدعی هستند که این ائتلاف نظامی نقش مهمی در مبارزه با تروریسم بین‌المللی از طریق انجام مأموریت‌های آموزشی در عراق و افغانستان دارد و یکی از اعضای ائتلاف بین‌المللی ضدداعش است.
امکان‌پذیری خواسته ترامپ
هرچند امریکا نقش سردمداری ناتو را بر عهده دارد و در بسیاری موارد خواسته‌های خود را به اعضای اروپایی تحمیل کرده، اما درخواست جدید ترامپ یعنی گسترش آن به غرب آسیا نه فقط با ماهیت این پیمان در تعارض است بلکه می‌تواند به صورت بالقوه پای این ائتلاف نظامی را به منازعات جاری آن بکشاند. این مسئله‌ای نیست که بسیاری از کشور‌های اروپایی عضو ناتو با آن موافق باشند. در حال حاضر دایره جغرافیایی ناتو مشخص است و شامل دو سوی اقیانوس اطلس می‌شود، مسلماً افزایش دامنه عملیات نظامی ناتو و حوزه جغرافیایی آن، باید به تصویب کشور‌های عضو برسد. با توجه به رویکرد اعضای مهم اروپایی ناتو یعنی آلمان و فرانسه، تصویب این امر و اجابت درخواست ترامپ بعید به نظر می‌رسد. آلمان تاکنون در قالب ائتلاف ضدداعش در عراق حضور داشته و پرسنل نظامی آن مأموریت آموزش نیرو‌های نظامی عراق را انجام می‌دادند. با این حال پس از مصوبه اخیر پارلمان عراق درباره خاتمه حضور نیرو‌های ائتلاف ضدداعش در این کشور، برلین اعلام کرد که نیرو‌های خود را از عراق خارج می‌کند و احتمالاً پس از کاهش تنش‌ها، آن‌ها را به عراق بازمی‌گرداند. با این حال اروپایی‌ها هیچ تمایلی برای افزایش حضور نظامی خود در مناطق تنش‌خیز غرب آسیا ندارند و به همین دلیل با هر تصمیم و اقدامی که باعث افزایش تعهدات نظامی در این منطقه شود مخالف هستند. ضمن اینکه یکی از شروط پذیرش یک کشور در ناتو، درگیر نبودن آن در جنگ داخلی یا منازعه با دیگر کشور‌ها است؛ مسئله‌ای که درباره کشور‌های غرب آسیا چندان صدق پیدا نمی‌کند. اگر کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس منظور نظر است آن‌ها عملاً در میانه تنش‌ها و تقابل ایران و امریکا قرار دارند. دیگر کشور‌ها مانند اردن و مصر می‌توانند نامزد عضویت در ناتو شوند، اما مسئله مهم سنخیت و هم‌سطحی نیرویی و ساختار‌های نظامی این کشور‌ها با استاندارد‌های نظامی ناتو است. ضمن اینکه به نظر نمی‌رسد که حتی چنین کشور‌هایی نیز خواهان عضویت در این ائتلاف نظامی غربی باشند.
شکاف‌ها و جناح‌های ناتو
مسئله دیگر این است که اکنون با توجه به شکاف‌ها و اختلافات عمیق در ناتو، این پیمان به طور کلی به دو بخش امریکایی (شامل ایالات متحده و کانادا) و بخش اروپایی تقسیم شده است. بخش اروپایی نیز خود به دو جناح، یعنی جناح اروپامحور (شامل کشور‌هایی مانند آلمان و فرانسه) و امریکامحور (شامل کشور‌هایی مانند لهستان و جمهوری‌های سه‌گانه بالتیک) تقسیم شده‌اند. جناح اروپامحور خواهان گسترش حوزه جغرافیایی یا توسعه دامنه عملیات ناتو (جز در موارد خاص و مورد اجماع همه اعضا مانند مأموریت‌های افغانستان و عراق) نیست، درحالی‌که جناح امریکامحور در راستای جلب خرسندی واشنگتن و نیز دریافت حمایت‌ها و کمک‌های نظامی از آن همواره با طرح‌های مد نظر ترامپ موافقت می‌کنند. با این حال احتمال اینکه بیشر کشور‌های اروپایی ناتو با خواسته ترامپ برای گسترش اعضای ناتو موافقت کنند اندک است. آلمان به عنوان مهم‌ترین کشور اروپایی عضو ناتو، پیشنهاد ترامپ برای گسترش ناتو با در بر گرفتن برخی کشور‌های غرب آسیا را خلاف توافق‌های تشکیل این پیمان عنوان کرده است. سخنگوی وزارت خارجه آلمان در این باره گفته آینده ناتو و همکاری آن با کشور‌های دیگر موضوعی است که باید در میان امضاکنندگان این پیمان نظامی به بحث گذاشته شود. نحوه پذیرش اعضای جدید در ناتو در ماده ۱۰ این پیمان مشخص شده است. این ماده مقرر می‌کند که اعضای پیمان می‌توانند به اتفاق آرا «هریک از کشور‌های دیگر اروپایی» را که قادر به پشتیبانی از اهداف این پیمان و ایفای نقش در جهت تأمین امنیت منطقه اقیانوس اطلس شمالی باشند برای عضویت دعوت کنند. بدین ترتیب در ناتو پذیرش اعضای جدید به‌صراحت به کشور‌های اروپایی محدود شده و پیشنهاد ترامپ در چارچوب کنونی شانسی برای موفقیت ندارد.
ترامپ مدعی است که گسترش ناتو در غرب آسیا می‌تواند به کاهش حضور نظامی امریکا در این منطقه منجر شود. «کی بیلی هاچیسون» نماینده امریکا در ناتو سخنان ترامپ را به معنای تقویت همکاری همپیمانان ناتو در کشور‌هایی مانند عراق تفسیر کرده است. ترامپ زمانی نیز ایده تشکیل «ناتوی عربی» را پیش کشیده بود که هنوز به جایی نرسیده است. در عین حال اروپایی‌ها با فشار فزاینده ترامپ برای افزایش تعهدات نظامی ناتو در غرب آسیا مواجه بوده و به دلیل نقش مسلط امریکا در ناتو، کشور‌های عضو به‌شدت در معرض فشار‌های امریکا برای تبعیت از خواسته‌های ترامپ هستند. ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو نیز در موارد مختلف همسویی کامل خود با ترامپ را نشان داده است. درواقع امریکا همواره تلاش می‌کند تا از ناتو به مثابه ابزاری در راستای تحقق منافع و اجرای خواسته‌های خود استفاده نماید.
