سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: کار و تلاش برای کسب روزی حلال از مهم‌ترین آموزه‌های دین اسلام است که به زیبایی و پرشمار در آیات و روایات به آن پرداخته شده و در سیره و رفتار حضرت رسول اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) متجلی شده است. پیامبر گرامی اسلام (ص) دست کارگر را که منشأ تولید و رزق حلال است، می‌بوسند و علی (ع) در تمام سال‌های عمر پربار خویش یک دم از کار و کوشش برای آبادی زمین و ایجاد باغ‌ها و بوستان‌ها دست برنمی‌دارند. در مکتب متعالی اسلام دسترنج حلال بهترین گنج زندگی است و رزق و روزی حلال و کسب معیشت هم مثل بسیاری دیگر از رفتار‌ها از منظر اسلام، اخلاق و آدابی دارد که در ادامه نگاهی به آن خواهیم داشت.
یک روایت عبرت‌انگیز
روزی مردی از انصار از پیامبر (ص) کمک مادی خواست. پیامبر خدا (ص) از او پرسید: «در خانه چیزی داری؟» مرد پاسخ داد: «آری! گلیمی دارم و کاسه‌ای چوبین.» حضرت (ص) فرمود: «آنها را بیاور.» مرد آنها را آورد. حضرت (ص) آنها را گرفت و فرمود: «آیا کسی هست که این‌ها را بخرد؟» مردی گفت: «هر دو را به یک درهم می‌خرم.» پیامبر (ص) پرسید: «چه کسی بیشتر می‌خرد؟» مرد دیگری گفت: «من دو درهم می‌خرم.» حضرت آنها را به آن مرد داد و دو درهم را گرفت و به مرد انصاری داد و فرمود: «با یک درهم غذایی بخر و به خانواده‌ات بده و با یک درهم دیگر تیشه تهیه کن و برایم بیاور.» مرد چنین کرد. حضرت (ص) چوبی را به عنوان دسته در آن قرار داد و فرمود: «برو هیزم جمع‌آوری کن و تا ۱۵ روز دیگر نزد من بیا.» مرد پس از دو هفته با ۱۰ درهم آمد و با آن لباس و مواد غذایی خرید. پیامبر (ص) فرمود: «این کار برایت از خواهش کردن بهتر است. خواهش کردن (تکدی) در روز قیامت به صورت لکه‌ای در چهره‌ات نمایان می‌شود.» سپس فرمود: «درخواست کردن شایسته نیست، مگر برای بینوای بسیار گرسنه، یا بدهکاری که قدرت پرداخت ندارد، یا صاحب دیه‌ای دردمند. کسی که از دسترنج خویش بخورد، پروردگار با مهربانی به او می‌نگرد، هرگز عذابش نمی‌کند و در‌های بهشت به رویش گشوده می‌شود تا از هر دری که بخواهد وارد شود.» اندیشه در این روایت گویای آن است که حضرت (ص) می‌توانست از مال خویش به آن مرد انصاری ببخشد، همانگونه که گاهی مال فراوان به کسی می‌بخشید ولی بخشیدن به کسی که توان کار کردن دارد را کاری درست نمی‌دانست و تکدی‌گری را ترویج نمی‌کرد. ثروت‌اندوزی از راه باطل را نکوهش می‌کرد و می‌فرمود: «هرکس برای امت من یک شب آرزوی گرانی کند خداوند عبادت ۴۰ ساله او را باطل می‌کند.»
اخلاق نیکو و گشایش روزی
در روایات متعددی اخلاق نیکو به عنوان یکی از عوامل گشایش رزق و روزی و اخلاق بد به عنوان یکی از عوامل تنگدستی و فقر معرفی شده است. پیامبراکرم (ص) در سفارش خود به ابوذر غفاری، به این مطلب اشاره کرده و می‌فرماید: «ای ابوذر، به‌درستی که انسان گاهی به دلیل انجام گناه، از روزی خود محروم می‌شود.» در روایت دیگری، چنین می‌خوانیم: «گنج‌های رزق در اخلاق خوب نهفته است.»
این دسته از روایات یک معنای ظاهری قابل فهم برای همگان دارند و آن اینکه بیانگر این حقیقت تجربی و اجتماعی هستند که آراستگی به فضایل اخلاقی و خوش‌خلقی، موجب روی آوردن مردم به فرد می‌شود. تجربه نشان می‌دهد که مشتریان بیشتر به خرید از فروشندگان خوش‌اخلاق تمایل دارند. افزون بر این، همه کسانی که در شبکه روابط شغلی با یک فروشنده قرار دارند، مانند فروشندگان مواد اولیه، شرکا، خریداران و امثال آنها، در مواقع لازم آمادگی بیشتری برای حمایت‌های مادی و معنوی از فروشنده خوش‌اخلاق دارند و همین مسائل موجب وسعت روزی افراد خوش‌اخلاق می‌شود.
تقوای الهی و وسعت رزق
قرآن کریم تقوای الهی را یکی از عوامل گشایش و وسعت رزق دانسته و می‌فرماید: «و اگر اهل شهر‌ها و آبادی‌ها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان‌ها و زمین را بر آنها می‌گشودیم.» همچنین خداوند می‌فرماید: «و هرکس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند، و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌رساند.»
بنابراین، هرچند ما نتوانیم با عقل ناقص و جزئی‌نگر خود رابطه میان گناه و محرومیت از رزق، به‌ویژه رزق‌های مادی را درک کنیم، باید بدانیم که این رابطه، از نظر قرآن و معارف اصیل اسلامی، رابطه‌ای قطعی و ضروری معرفی شده است. ما با عقل و علم خود در برخی موارد می‌توانیم رابطه علیت و تأثیر و تأثر میان دو پدیده را دریابیم، اما هم خود عقل اقرار دارد که در ورای اسباب و علل ظاهری، علل و عوامل دیگری نیز هست که فراتر از درک و فهم بشر است و کشف آنها در حدود توانایی‌های عقل مستقل نیست و هم این یک حقیقت مسلم قرآنی و اسلامی است که جز علل و عوامل ظاهری، علل و عوامل دیگری نیز در این عالم جریان دارد که ارتباط آنها با معلول‌هایشان چندان برای ما محسوس نیست.
راهکار‌هایی برای وفور رزق حلال
مهم‌تر از هر عاملی در افزایش روزی، داشتن تخصص و همت و پشتکار است. نمی‌شود بدون اینکه در یک کار متخصص باشیم و برای آن زحمت بکشیم، با گفتن چند خط ذکر، خواندن نماز و... توقع داشته باشیم پولمان از پارو بالا برود. فرهنگ کار و کوشش را باید از مهم‌ترین پایه‌های دینداری دانست که بدون آن نه تنها شخص در این دنیا رنگ آرامش و آسایش را نمی‌بیند، بلکه از چشم خدا و رسول هم می‌افتد. نکته مهم دیگر اینکه کار خود را زود شروع کنید. کاسب‌های قدیم در زودتر بالا کشیدن کرکره دکان‌های خود رقابت داشتند، اما امروزه بسیاری از آدم‌ها در مشاغل مختلف، نزدیک به ظهر عزمشان را برای کار کردن جزم می‌کنند. امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: «صبح زود در پی روزی رفتن، روزی را افزون می‌کند.» همچنین اگر هر فردی اهل زیاده‌روی و اسراف نباشد و میانه‌روی را سرلوحه کار خود قرار دهد، بی‌شک در معیشت خود دچار مشکل نمی‌شود و خداوند هم او را کمک خواهد کرد. صله رحم، نیکی به خانواده و مراوده با دیگران نیز روزی حلال را افزون می‌کند. امام صادق (ع) می‌فرماید: «صله رحم، انسان را خوش‌اخلاق، باسخاوت و پاکیزه‌جان مى‌نماید و روزى را زیاد مى‌کند و مرگ را به تأخیر مى‌اندازد...» امام صادق (ع) همچنین فرموده‌اند: «کسی که به خانواده‌اش خوب احسان کند روزی‌اش زیاد می‌شود.»
منابع و مآخذ
- پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه: رابطه اخلاق و معیشت (درس آداب و سبک زندگی اسلامی)، احمدحسین شریفی.
- وب‌سایت پرسمان: اخلاق پیامبر- معیشت و کسب روزی.
- وب‌سایت تبیان: ۱۰ راهکار برای افزایش روزی، علیرضا پیوگانی.
